قواعد درخواست اعسار از هزینه دادرسی
در قالب یک بسته حقوقی مطرح شد؛
قواعد درخواست اعسار از هزینه دادرسی
هر فردي كه براي احقاق حقوقش به دادگستري مراجعه و طرح دعوا ميكند بايد هزينههايي را بپردازد. هزينههاي دادرسي شامل هزينه تمبر، دستمزد كارشناس، هزينه اجراي قرار معاينه و تحقيقات محلي ميشود. حال ممکن است، اين هزينهها در یک دعوا به قدری بالا باشد كه خواهان يا شاكي قادر به پرداخت آنها نباشد؛ در این حالت، موضوع «اعسار از هزینهدادرسی» مطرح میشود.
اعسار به زبان ساده
اعسار به معنی رنج، سختی و نداشتن است و در اصطلاح حقوقی، زمانی كه یك فرد به نوعی تمكن مالی ندارد یا دارای اموال و سرمایهای است اما در وضعی قرار دارد كه امكان دسترسی به آنها را ندارد، دچار اعسار شده است و قادر به پرداخت بدهیهایش نیست؛ مانند شخصی كه محكوم به پرداخت 500 سكه بهار آزادی مربوط به مهریه همسرش میشود اما قادر به پرداخت آن نیست، این فرد میتواند با مراجعه به دادگستری، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را بدهد.
طبق ماده یك قانون اعسار، «معسر كسی است كه به واسطه نداشتن دارایی یا دسترسی نداشتن به مالش توانایی پرداخت هزینه محاكمه (هزینه دادرسی) یا دیون خود را ندارد» یعنی ممكن است این فرد برای احقاق حقش قادر به پرداخت هزینه دادرسی نباشد و حتی نتواند وكیلی برای انجام كارهایش انتخاب كند كه در این صورت وی میتواند با مراجعه به مراجع قضایی، تقاضای وكیل معاضدتی كند.
نخستین قانون مربوط به اعسار در ایران در سال 1313 تصویب شد سپس بر اساس مقتضیات زمانی این قانون دچار اصلاحاتی شد. در این میان میتوان به ماده 652 قانون مدنی اشاره كرد كه در آن آمده است «در زمان مطالبه (طلب) حاكم مطابق اوضاع و احوال شخص بدهكار مهلت یا اقساطی قرار میدهد». ماده 2 قانون «نحوه اجرای محكومیت های مالی مصوب 77» میگوید: «هر كس محكوم به پرداخت مالی به دیگری شود چه به صورت استرداد عین یا قیمت یا مثل آن یا ضرر و زیان ناشی از جرم و یا دیه و آن را پرداخت نكند، دادگاه او را الزام به پرداخت میكند و …» هم چنین در ماده 3 این قانون آمده است كه «هر گاه محكومعلیه، مدعی اعسار ضمن اجرای محكومیت حبس شود به ادعای وی خارج از نوبت رسیدگی و در صورت اثبات اعسار از حبس آزاد خواهد شد و چنانچه قادر به پرداخت آن به طور اقساط هم شود، دادگاه متناسب با وضع مالی او حكم به تقسیط محكومبه، را صادر میكند. اکنون بر اساس سیاستهای قضایی، افراد میتوانند قبل از اجرای محكومیت حبس، تقاضای اعسار را مطرح كنند.
دلايل ناتواني مالي در دادرسي مالي
اعسار از هزینه دادرسی، در دو صورت به وجود میآید:
الف) به علت اینکه دارایی شخص کفاف پرداخت هزینه دادرسی را نمیکند.
ب) به علت اینکه شخص بهطور موقت، به دلیل عدم دسترسی به مال خود قادر به پرداخت هزینهدادرسی نيست؛ مثلا مال طرف در رهن بانک است.
به عبارتي هر فردی نمیتواند به ادعای اینكه دچار اعسار میشود به دادگاه دادخواست اعسار دهد. ادعای اعسار مقید به این شرایط است: 1- شخص بدهكار باشد 2- اقامه دعوا از طرف مدعی و طلبكار 3- اثبات ادعای (اعسار) وی و صدور حكم به نفع طلبكار 4- صدور رأی قطعی بر محكومیت بدهكار 5- صدور اجرائیه از طرف دادگاه. بعد از تحقیق شرایط یادشده، مدعی اعسار میتواند با ارائه دادخواست در پی اثبات آن باشد.
طریق اثبات اعسار
قانونگذار در راستای تحقق حق دادخواهی برای همه افراد که در اصل 34 قانون اساسی پيشبيني شده، راهکارهایی را پیشبینی کرده است. اين راهكارها مانع از آن است كه اعسار و ناتوانی مالی، در صورت اثبات در دادگاه، مانعی برای دادخواهی شهروندان باشد. معمولیترین راه اثبات، استفاده از شهود است که طبق ماده ۵۰۶ آيين دادرسي مدني بیان شده است. در صورتی که دلیل اثبات اعسار، شهادت شهود باشد، باید شهادت کتبی حداقل دو نفر از اشخاصی که از وضعمالی و زندگی متقاضی اعسار مطلع هستند، به دادخواست ضمیمه شود. در این شهادتنامه، مشخصات، شغل و وسیله امرار معاش مدعی اعسار و ناتوانی او برای پرداخت هزینهدارسی، با تعیین مبلغ آن، بیان میشود.
در اين باره بايد يك نکته را در نظر داشته باشيد و آن اين است كه اصل بر تمکن و توانايي مالي است و در صورت ادعای خلاف آن، باید اثبات شود. مدعی اعسار میتواند انواع دلایل را به دادگاه ارائه کند و اعسارش را ثابت کند.
نحوه طرح دعواي اعسار
كسي كه معسر است بايد طرح دعوا كند. اين دعوي نيز به دو روش انجام ميشود:1-همراه با دعوای اصلي،2-دعوي اعسار از طريق ارائه دادخواست جداگانه
در اين ميان و برابر ماده 20 قانون اعسار، مرجع رسیدگیكننده به دعوای اعسار در مورد محکوم، محکمهای است که در ابتدا به دعوای اصلی رسیدگی کرده است. دعوای اعسار در مقابل اوراق اجرائیه ثبت اسناد در محکمه محل اقامت مدعی اعسار اقامه خواهد شد.
تشريفات رسيدگي به دعواي اعسار
كسي كه دعواي اعسار طرح ميكند، مثل همه كساني كه در محاكم طرح دعوا ميكنند، بايد مراحلي را پشتسر بگذارد. مدير دفتر دادگاه، ظرف دو روز از تاریخ وصول دادخواست اعسار، باید پرونده را به نظر قاضی برساند. چنانچه قاضي شهادت شهود را در دادگاه ضروري بداند، به مدعی اعسار اخطار ميكند که در روز مقرر آنان را حاضر کند. ممکن است دادگاه به همان شهادتنامه تفصیلی که ضمیمه دادخواست شده است اکتفا کند و ممکن است از مدعی اعسار بخواهد که شهود خود را حاضر کند.
در اين ميان ذكر چند نكته ضروري است:
نخست اينكه معافيت از هزينه دادرسي براي هر دعوا بايد جداگانه دريافت شود، مگر آنكه چند دعوا، بهطور همزمان عليه يك نفر مطرح شده باشد كه در اين صورت، قبولي اعسار در يك دعوا در دعاوي ديگر نيز قابل استفاده است.
دوم اينكه رای دادگاه در خصوص قبول اعسار، «حضوری» محسوب میشود، یعنی اگر خوانده اعسار در دادگاه حاضر نشود و هیچ لایحهای هم نفرستد و در نتيجه از جلسه رسیدگی اطلاع حاصل نكند، حکم باز هم حضوري است؛ حتي اگر ابلاغ اخطاريه هم در شکل «قانونی» باشد.
آثار دعوای اعسار
حالا فرض را بر اين ميگيريم كه ادعاي اعسار يا نداري فرد در دادگاه ثابت شده است؛ بعد از آن،معسر از مزايايي برخوردار خواهد شد. اين مزايا به دو دسته تقسيم ميشود: نخست معافیت موقت از تادیه تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی در مورد دعوایی كه برای معافیت از هزینه آن ادعای اعسار شده است و دیگری حق داشتن وكیل معاضدتی و معافیت موقت از پرداخت حقالوكاله.
شخصی بودن حكم اعسار
اگر محكمه، حكم به اعسار شخصی صادر کرد، این حكم فقط در مورد شخص «مُعْسر» است و در مورد جانشینان او جاری نمیشود. پس اگر معسر فوت كند، ورثه نمیتوانند از حكم اعسار هزینه دادرسی مورث استفاده کنند. فوت مورث، در هر یك از دادرسیهای نخستین و تجدیدنظر و فرجام، مانع جریان دادرسی در آن مرحله نیست و هزینه دادرسی از ورثه مطالبه میشود، مگر آنكه ورثه نیز اعسار خود را ثابت کنند.
پایان اعسار
فردی که از مزایای اعسار استفاده کرده است و دعوای خود را بدون پرداختن هزینه دادرسی آغاز کرده است، اگر در دعوای اصلی پیروز شود، از اعسار خارج میشود و باید هزینه دادرسی را بپردازد. همچنین اگر فرد معسر، توانایی پرداخت هزینهدادرسی را پیدا کند و بهعبارتی مالدار شود، باید هزینه دادرسی را پرداخت کند.
فرق اعسار با ورشکستگی
چنانچه تاجري، وضع مالی مناسبی نداشته و مدعي اعسار باشد، بايد با توجه به مقررات قانون تجارت، دادخواست ورشكستگي دهد و تنها در صورت اثبات اين ادعا، ميتواند از معافيت پرداخت هزينه دادرسي استفاده كند. نپذيرفتن اعسار از تاجر، به اين دليل است كه رسيدگي به وضع مالي او نياز به بررسي دقيقتري دارد و بهطوركلي در مورد تاجر بايد سختگيري بيشتري کرد.
در اين باره به دو نكته توجه داشته باشد: نخست اينكه تاجر کسی است که شغل معمولی خود را معاملات تجاری قرار داده است و دوم اينكه کسبه جزء، تاجر محسوب نمیشوند و میتوانند از مزایای اعسار استفاده کنند.
منبع:http://www.hemayat.net/detail/News/2030
Tags: اعسار
برچسب ها:اعسار, دادرسی, قواعد درخواست