وقتی قانون کپی‌رایت به داد طراحان صنعتی می‌رسد
وقتی قانون کپی‌رایت به داد طراحان صنعتی می‌رسد؛
چتر قانون بر سر آرایشگران کالاهای تجاری
گروه حقوقی- دنياي اقتصاد يكي از اصلي‌ترين موضوع‌های علم حقوق را تشكيل مي‌دهد. هر جا صحبت از رقابت‌هاي اقتصادي باشد خواه‌ناخواه سخن بعدي اختلاف‌هایی است كه برای همين رقابت‌ها ايجاد می‌شود.
هر چند علم حقوق بايد اين اختلاف‌ها را حل و فصل كند، هنر اصلي اين است كه به فكر پيشگيري از وقوع آنها باشد. به همين دلیل است كه قانونگذاران در سراسر دنيا سال‌هاست به اين نتيجه رسيده‌اند با استفاده از راهكارهاي مختلف از طرح‌ها و ايده‌هايي كه مي‌توانند براي صاحبانشان پول‌ساز باشند حمايت كنند. «طرح‌هاي صنعتي» يكي از اصلي‌ترين موضوعاتي هستند كه مورد حمايت قرار گرفته‌اند. اگر مي‌خواهيد بدانيد قوانين اين طرح‌ها را چگونه معرفي مي‌كنند مطلب زير را بخوانيد:
زیبایی‌های قاپ دزد
كالاهايي كه در صنايع مدرن اين روزهاي جهان توليد مي‌شوند ديگر فقط به خاطر كيفيت بالا توجه مشتريان را به خود جلب نمی‌کنند و اصطلاح عامیانه قاپ آنان را نمی‌دزدند؛ زيبايي يكي از اصلي‌ترين معيارهاي خريداران مشكل‌‌پسند كالاهاي صنعتي است. در بازار رقابتي و بسيار فشرده‌اي كه كالاها براي ربودن طرفداران بيشتر سخت در تلاشند يكي از راهكارهاي اساسي جذب مشتري، زيبايي محصولات است. به عبارت ديگر كالاهاي صنعتي هم بايد سيرت خوبي داشته و هم از صورت زيبايي بهره‌مند باشند. اين ظاهر به قدري در بازار امروز اهميت دارد كه رشته خاصي در دانشگاه‌ها به نام طراحي صنعتي را به خود اختصاص داده و قانونگذاران كشورهاي مختلف دنيا را مجبور كرده است تا با انواع و اقسام راهكارها از طرح‌هاي صنعتي حمايت كنند. متولیان اقتصادی دنیا دیگر این را خوب می‌دانند که هر چه ظاهر كالا زيباتر باشد گردش سرمايه‌اي كه به وسيله اين كالا ايجاد مي‌شود بيشتر به نظر مي‌رسد اين روزها بازار بر روي انگشت طرح‌هاي صنعتي مي‌چرخد.
تعریف بازار گردان دنیای اقتصاد
طرح صنعتی برای طیف وسیعی از محصول‌های صنعتی و صنایع دستی، از ابزارهای فنی و پزشکی گرفته تا ساعت، جواهرات و سایر اقلام لوکس؛ از محصولات خانگی، اسباب بازی، مبلمان و لوازم برقی گرفته تا اتومبیل و سازه‌های معماری، از طرح منسوجات تا لوازم ورزشی را در برمی‌گیرد. طرح صنعتی حتی بسته بندی، ظروف و ظاهر محصولات نیز اهمیت دارد.
معمولاً به شکل و ظاهر کلی یک محصول که تلاش می‌شود به صورتی زیبا برای مصرف کننده ارائه شود طرح صنعتی گفته می‌شود. کل‌ها، خطوط و رنگ‌هاي یک محصول مانند ساعت، مبل، کفش و پارچه، صرف نظر از جنبه کاربردی آنها یک طرح صنعتی است. در تقسيم‌بندي‌هاي جديدي كه از هنر ارائه مي‌شود طراحي صنعتي يكي از انواع هنرهاي تجسمي و در كنار هنري مثل نقاشي قرار گرفته است و اين به خودي خود ارزش هنري اين طراحي‌ها را در كنار ارزش تجاري و صنعتي آنها نشان مي‌دهد.
طرح‌هاي صنعتي در قانون
ماده ۲۰ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علایم تجاری مصوب آبان ماه سال ۱۳۸۶ در تعریفی که از طرح صنعتی مي‌كند، یک طرح صنعتی را شامل جلوه دو بعدی یا سه بعدی یک کالا می‌داند. به‌عبارت دیگر یک طرح صنعتی می‌تواند هم به صورت دو بعدی باشد که در یک صفحه مسطح به نمایش درآید؛ هم ممکن است به صورت سه بعدی، یعنی دارای طول، عرض و ضخامت باشد، که به صورت یک قالب هندسی نمایان می‌شود.
البته ناگفته پيداست كه بسياري از طرح‌هاي صنعتي همچون طرح يك مبل زيبا كه داراي نقش‌ها و رنگ‌هاي زيبايي نيز هست هم از طراحي‌هاي دوبعدي و هم سه‌بعدي سود می‌برد. در اين قانون طرح صنعتی از این جهت که ایجاد کننده امتیازاتی برای تولیدکنندگان، طراحان صنعتی و مصرف‌کنندگان است، موضوع حمايت قرار گرفته است.
طرح صنعتي به مثابه حق هنري
به طور کلی، مطابق مقررات مربوط به کپی رایت (حقوق ادبی و هنری)، از جمله آثار مورد حمایت طرح، نقش و خطوط ابتکاری و تزئینی و نیز هنرهای دستی، صنعتی، نقشه قالی و گلیم و همچنین اثر تجسمی است. از طرف دیگر، ملاحظه می‌شود که طرح صنعتی نیز از مجموعه رنگ‌ها و خطوط و نقشه‌ها و آثار هنری تجسمی و تزیینی و نظایر آنها برای برانگیختن حس زیبایی شناختی مشتری، تشکیل می‌شود.
برای کسب و کارها، طراحی یک محصول به‌طور کلی به معنی توسعه ویژگی‌های زیبایی‌شناختی و عملکردی آن با توجه به مسایلی چون باب بازار بودن محصول، هزینه تولید یا سهولت حمل و نقل، انبارداری، تعمیر و نگهداری آن است. با این حال، از دیدگاه قانون مالکیت معنوی، یک طرح صنعتی فقط به جوانب زیبایی‌شناختی و تزیینی یک محصول اشاره می‌کند. به‌عبارت دیگر، طرح صنعتی فقط به ظاهر یک مبل اشاره می‌کند. با وجود اینکه طرح محصول ممکن است ویژگی‌های فنی یا عملکردی داشته باشد. بنابراین طرح‌های صنعتی به عنوان یکی از مقوله‌های قانون مالکیت معنوی، فقط به ماهیت زیبایی‌شناختی یک محصول تمام شده اشاره دارد، که از ابعاد فنی یا عملکردی آن جدا هستند.
اصول طراحي صنعتي
شركت‌ها و كارخانجات صنعتي براي اينكه بتوانند هر چه بيشتر مشتريان را به سمت خود بكشانند هر ساله مدل‌هاي جديد و متنوعي از طراحي‌هاي صنعتي روانه بازار مي‌كنند اما اين طرح‌ها بايد از يك سري اصول كلي تبعيت كنند.
سازگاري محصولات با سليقه مخاطب اولين اصل است. تغییرات جزیی در طرح برخی محصولات مثل ساعت باعث می‌شود برای گروه‌های مختلف سنی، فرهنگی یا اجتماعی مناسب باشند. ضمن اینکه عملکرد اصلی یک ساعت بدون تغییر باقی می‌ماند، به‌طور کلی سلیقه کودکان و بزرگسالان در طراحی ممکن است متفاوت باشد.
ایجاد بازار جدید دومين اصلي است كه در طراحي‌هاي صنعتي مورد نظر قرار مي‌گيرد. در یک بازار رقابتی، بسیاری از شرکت‌ها در پی ایجاد بازار مناسب از طریق معرفی طرح‌های مبتکرانه برای محصولات جدید خود هستند تا آنها را از محصولات رقبایشان متمایز کنند. این امر در خصوص اقلام عادی مانند انواع قفل، کفش، فنجان و نعلبکی و همچنین اقلام گران‌قیمت مانند جواهرات، رایانه یا اتومبیل صادق است.
استفاده از علايم تجاري مناسب يكي ديگر از اصول طراحي‌هاي صنعتي است. طرح‌های مبتکرانه اغلب با علائم متمایز کننده همراه هستند تا صفت مشخصه علائم تجارتی یک شرکت را ارتقا بخشند. بسیاری از شرکت‌ها با تمرکز جدی بر طرح محصول خود وجهه علائم خود را بطور موفقیت‌آمیز ایجاد یا تغییر شکل داده‌اند.
فرق طرح صنعتی با اختراع
شايد در يك بيان ساده بتوان مخترع را ضامن كيفيت كالا دانست و طراح را ضامن زيبايي محصول. طرّاح و آفریننده یک طرح صنعتی به جنبه‌های فنی محصول نمی‌پردازد و آنچه برایش مهم است ارایه یک محصول شکیل و زیبا به مصرف کننده است. امّا برعکس در اختراع، آنچه برای یک مخترع مهم است قرار دادن چند عنصر در کنار هم و در نهایت کسب نتیجه مورد نظر از عملکرد آن عناصر است. بنابراین در طرح صنعتی آفریننده به دنبال زیبایی محصول است ولی در اختراع، آفریننده به دنبال کسب نتیجه عملکرد و فنی محصول است. برای مثال در یک محصول قوری چای، مخترع تلاش می‌کند در جنس قوری ترکیباتی انجام دهد که چای را گرم‌تر نگه دارد و مثلا چای را خوب دم دهد ولي در مقابل یک طرّاح صنعتی تلاش می‌کند تا یک قوری فانتزی و با سبک مدرن و یا سبک کلاسیک خلق کند تا بدین وسیله مشتری را مجذوب هنر خود كند.
مشکلات طراحی صنعتی در ایران
با وجود اینکه قانون ایران حامی طراحان صنعتی است و در صورت خلق اثر کسی حق دست درازی به آن را ندارد اما این رشته تاثیر گذاری اقتصادی در کشور ما مورد غفلت قرار گفته است. آنچه را امروز به عنوان مشکلاتی اساسی و قابل تامل در زمینه رشته طراحی صنعتی نام می‌برند می‌تواند معلول علت‌های زیادی باشد. دانشجو، استادان، کارخانه‌ها و بنگاه‌های مختلف تولیدی و اقتصادی درست به دست هم داده‌اند تا این بخش درآمدزا را با بحران مواجه کنند.
مثلاً یک کارخانه خصوصی به عنوان بنگاهی اقتصادی، منطقی است که به بازگشت سرمایه و سودآوری بیندیشد اما در ایران دلایل زادی دست به دست هم داده‌اند تا اینگونه نباشد. یعنی وقتی یک کارخانه به دلیل آگاه نبودن از شرایط اقتصادی آینده در بلند‌مدت و نیز مسایلی چون بیمه کارگران، الزامات اداره کار و غیره، به سود کوتاه مدت خود بیندیشد جایی برای استفاده از طراحان صنعتی باقی نمی‌ماند.
در این بین وقتی خط تولید را نیز از کشوری خارجی وارد کند و به دلیل آنکه معمولا سرمایه‌گذاران کارخانجات علاقه‌مند به مدیریت کارخانه نیز هستند، به دلیل ناگاهی از مسایل فنی و جزئیات تنظیم و تغییر خط تولید، دچار نوعی سکون نسبت به پذیرش طرح‌های جدید می‌شود و تا زمانی که خط تولید به صورتی قابل قبول به کار خود ادامه دهد، تمایل به ایجاد تغییری در آن ندارند. این را نیز باید در نظر گرفت تا زمانی که طراحی صنعتی در کشور ما جا نیفتد نمی‌توان قوانین محکم برای حمایت از طراحان صنعتی ایجاد کرد.
منبع:http://www.hemayat.net/news/hoghughi4.htm
روزنامه حمایت