ترتيب اخذ گواهي انحصار وراثت
انسان از زمان تولد تا زمان مرگ صاحب دارايي است كه يكي از ويژگي‌هاي شخصيت وي محسوب مي‌شود. هر فرد تا زمان مرگ يك دارايي دارد كه اجزاي مثبت و (طلب‌ها) و اجزاي منفي و (بدهي) را در برمي‌گيرد. با فوت انسان شخصيت انسان به پايان مي‌رسد و در نتيجه اجزاي آن از جمله دارايي هم به پايان مي‌رسد.
از زمان مرگ تا زماني كه ارثيه تصفيه شود و بين وراث بر اساس قوانين ارث و وصيت تقسيم شود، داراي شخصيت حقوقي است. براي اينكه ارثيه ميان وارثان تقسيم شود، بايد گواهي انحصار وراثت گرفته شود. در گزارشي در گفت‌وگو با كارشناسان به بررسي روش‌هاي گرفتن انحصار وراثت پرداخته‌ايم.
چگونگي اخذ گواهي انحصار وراثت
يك وكيل دادگستري در خصوص گواهي انحصار وراثت و چگونگي اخذ آن مي‌گويد: يکي از موضوعاتي که انسان را نسبت به ساير موجودات متمايز مي‌سازد، به جاي گذاشتن ارث براي خويشاوندان و بازماندگان است.
مهرنوش وردي تاكيد مي‌كند: قبل از پرداختن به اين موضوع بايد تعاريفي درست از مواردي كه در رابطه با موضوع انحصار وراثت با آنها سروكار داريم، داشته باشيم مانند ترکه مالي است که از ميت باقي مي‌ماند.
مورث: شخص متوفي که از او مالي به جا مي‌ماند وارث: شخصي که از متوفي ارث مي‌برد. وصيت: سفارش کسي به يک يا چند تن مبني بر اجراي اعمال و دخل و تصرف در اموال وي پس از مرگ او. وصيت بر دو نوع است يا تمليکي است يا عهدي. در وصيت تمليکي، متوفي در زمان حياتش مال يا منفعتي از مال خود را براي زمان بعد از فوتش به صورت مجاني به ديگري مي‌دهد. در وصيت عهدي شخص يک يا چند نفر را براي انجام امر يا اموري مامور مي‌کند. در وصيت عهدي در واقع شخص براي زمان فوتش به ديگري نمايندگي مي‌دهد تا اعمالي را که خود مي‌توانسته در زمان حيات انجام دهد از طرف او به جاي آورد.
اين كارشناس حقوقي ادامه مي‌دهد: مرجع صلاحيت‌دار جهت صدور گواهي، دادگاهي است که آخرين محل سکونت متوفي بوده است. مطابق با ماده 20 قانون آيين دادرسي دادگاه‌هاي عمومي و انقلاب در امور مدني، دعاوي راجع به ترکه متوني (مالي که از ميت به جا مي‌ماند) در دادگاه محلي اقامه مي‌شوند که آخرين اقامتگاه متوفي در ايران، در آن محل باشد و اگر آخرين اقامتگاه متوفي معلوم نباشد، رسيدگي در صلاحيت دادگاهي است که آخرين محل سکونت متوفي در ايران در حوزه آن بوده است.
بنابراين اگر شخصي در طول مدت زندگي خود در شهرهاي مختلفي سکونت داشته باشد و براي مثال آخرين محل سکونت وي اصفهان باشد
در صورت فوت وي، دادگاه اصفهان صلاحيت صدور گواهي انحصار وراثت را خواهد داشت، هر چند که شخص در شهر ديگري فوت كرده باشد يا اموال وي در نقطه ديگري قرار گرفته باشد.
وي خاطرنشان مي‌كند: وراث متوفي يا ساير اشخاص ذينفع مي‌توانند از دادگاه تقاضاي صدور گواهي انحصار وراثت كنند. نکته قابل توجه اينکه چنانچه وراث يا اشخاص ذينفع متعدد باشند نيازي به درخواست همگي آنها نيست و اقدام يک نفر از آنها، جهت تقاضا کفايت مي‌كند.
مدارك لازم براي انحصار وراثت
وردي ادامه مي‌دهد: مدارك لازم براي تقاضاي تصديق انحصار وراثت عبارتند از: شناسنامه و گواهي فوت متوفي كه پس از فوت متوفي و تاييد پزشک مربوطه، مراتب توسط اداره ثبت احوال، ثبت شناسنامه متوفي باطل و گواهي فوت صادر مي‌شود. ارايه اصل گواهي فوت و کپي مصدق آن به دادگاه الزامي‌است. استشهاديه محضري كه اسامي‌همه وراث بايد در فرم مخصوصي که توسط دادگاه در اختيار متقاضيان قرار مي‌گيرد نوشته و توسط 2 نفر از اشخاصي که وراث و متوفي را مي‌شناسند امضا شود و امضاي افراد فوق نيز بايد توسط يکي از دفاتر اسناد رسمي‌تاييد و گواهي مربوطه به دادگاه ارايه شود.
اين كارشناس حقوقي، رسيد گواهي مالياتي (ماليات بر ارث) را يكي از مدارك لازم مي‌داند و مي‌گويد: وارث مي‌بايست پس از فوت متوفي، ليست همه اموال و دارايي‌هاي منقول و غيرمنقول او را به اداره دارايي حوزه محل سکونت متوفي ارايه دهند و رسيد آن را دريافت كرده و همراه مدارک ديگر به دادگاه تقديم كنند. کپي مصدق شناسنامه وراث، مدرك ديگر مورد نياز است.
متقاضي انحصار وراثت مي‌بايست علاوه بر شناسنامه خود کپي مصدق شناسنامه وراث ديگر را نيز تهيه و به دادگاه تقديم كند. ارايه اصل شناسنامه‌ها جهت کنترل توسط مدير دفتر دادگاه الزامي‌است. وصيتنامه (در صورتي که وجود داشته باشد) مدرك ديگري است كه بايد براي انحصار وراثت ارايه شود.
پس از آماده كردن مدارک فوق‌الذکر، مي‌بايست دادخواستي تنظيم شود و همراه با مدارک ياد شده به دادگاه ارايه شود. اين وكيل دادگستري مي‌گويد: از نكاتي كه در مورد وصيتنامه وجود دارد نيز مي‌توان به اين كه وصيت نامه مشمول مرور زمان نمي‌شود، اشاره كرد.
اختصاص موضوع به اشخاص حقيقي
يك مشاور حقوقي مي‌گويد: در مورد انجام امور حقوقي و مالي اصل بر اين است كه هر فرد بايد به صورت شخصي نسبت به موارد حقوقي خود اقدام كند، مگر اينكه اثبات شود شخصي به نمايندگي از طرف شخص حقيقي و حقوقي موردنظر معامله مي‌كند و قرارداد مي‌بندد.
مثلا در مورد اشخاص حقوقي بحث انحصار وراثت نداريم. بنابراين انحصار وراثت و مقررات مربوط به آن، اختصاص به اشخاص حقيقي دارد.
لاله عرب‌زاده مي‌افزايد: بر فرض فوت، وقتي كه فردي داراي مالي است و فوت مي‌كند، دارايي او جدا مي‌شود. بنابراين روشن است كه خود وي نمي‌تواند در آن دخالتي داشته باشد.
در اين شرايط امكان عمل در مورد اموال فرد بر عهده ورثه يا افرادي است كه در مورد اموال خود به نفع آنها وصيت كرده و آنها بايد در اداره اموال دخالت كنند و براي آنكه قانون فرد يا افرادي را به عنوان افراد مجاز در دخل و تصرف در حقوق مالي محق بداند، بايد مدركي وجود داشته باشد و اثبات كننده آن، گواهي انحصار وراثت است.
مفهوم گواهي انحصار وراثت
اين كارشناس حقوقي مي‌گويد: گواهي انحصار وراثت گواهي است كه بر اساس آن نام و مشخصات ورثه متوفي و ميزان سهم‌الارث تعيين مي‌شود. براي درخواست صدور گواهي انحصار وراثت يكي از افراد ذينفع اعم از ورثه يا طلبكار يا افرادي كه به نفع آنها وصيت شده است يا هر فردي كه در اموال فرد حق دارد مي‌تواند متقاضي صدور گواهي باشد.
مداركي كه لازم است فرد جهت صدور گواهي همراه داشته باشد، گواهي فوت است كه بايد از اداره ثبت احوال يا دفتر آرامستان گرفته شود، گواهي ماليات بر ارث كه از اداره دارايي گرفته مي‌شود، كپي برابر اصل شناسنامه همه وراث، استشهاد محلي مبني بر فوت متوفي، عقدنامه، دادخواست انحصار وراثت و… كه فرد متقاضي پس از تهيه مدارك نام برده بايد به شوراي حل اختلاف آخرين اقامتگاه متوفي مراجعه كرده و دادخواست و ضمايم آن را تقديم كند و شورا نيز گواهي را صادر مي‌كند.
عرب‌زاده در خصوص اين كه بعضي از اشخاص حقوقي نظر مثبتشان به سمت اين موضوع است كه بهتر است مقوله انحصار وراثت به جاي دادگاه‌ها به دفاتر حقوقي سپرده شود مي‌گويد: بايسته است که صدور گواهي انحصار وراثت از طريق محاكم قضايي باشد. به دليل اينكه ارتباط گواهي مستقيما با موارد حقوقي و مادي فرد است و ثانيا موارد متعددي مشاهده شده كه صدورگواهي مورد اعتراض قرار گرفته كه افرادي وجود داشته‌اند كه مدعي ذينفع يا رابطه نسبي (كه از موجبات ارث بردن است) متوفي هستند و كساني كه مخالف نظر آنها بوده‌اند و اين اختلافات بايد در مراجع قضايي حل شود.
قانون حاكم بر انحصار وراثت
يك وكيل دادگستري در پاسخ به اين سوال كه مقررات راجع به انحصار وراثت را بايد در چه قانوني جستجو کرد، مي‌گويد: قانوني كه به بحث انحصار وراثت مي‌پردازد، قانون امور حسبي از ماده 360 تا 374 است كه فصل دهم قانون نام برده را در بر مي‌گيرد.
بنفشه كريم‌پور مطلق خاطرنشان مي‌كند: در حال حاضر مرجع صلاحيتداري كه به انجام امور مربوط به موضوع ذكر شده مي‌پردازد شوراي حل اختلاف است. هر فردي مانند ورثه، طلبكار، موصي‌له يا هر كسي كه ذينفع است و بخواهد گواهي براي انحصار وراثت بگيرد خواهان است و براي دادن اين فرم لازم نيست خوانده مشخص باشد و در قانون آمده است: بايد درخواست‌نامه کتبي مشتمل بر نام و مشخصات درخواست‌کننده و متوفي و ورثه و اقامتگاه آنها و نسبت بين متوفي و وارث تنظيم و به دادگاه تسليم كرد، مانند گواهي فوت كه از اداره ثبت احوال و آمار گرفته مي‌شود و گواهي ماليات بر ارث كه از وزارت دارايي گرفته مي‌شود و…
اين كارشناس حقوقي ادامه مي‌دهد: اگر فرد از اقليت مذهبي خاصي باشد نيز بايد تقسيم‌نامه ارث نيز داشته باشد، زيرا در هر مذهبي نحوه تقسيم ارث متفاوت است. بعد از انجام اين امور، فرم گرفته مي‌شود و بعد از تكميل، طبق مواد 361 و 362 دادگاه بخش درخواست نامبرده را 3 دفعه پي‌در‌پي، ماهي يک مرتبه آگهي مي‌كند.
پس از انقضاي 3 ماه از تاريخ نشر اولين آگهي در صورتي که معترض نبود، دادگاه تمام ادله و اسناد درخواست‌کننده تصديق را از برگ شناسنامه و گواهي گواه و غيره در نظر گرفته، تصديقي مشعر بر وراثت و تعيين عده وراث و نسبت آنها به متوفي صادر مي‌كند و در صورت اعتراض دادگاه، جلسه‌اي براي رسيدگي به اعتراض تعيين كرده و به معترض و درخواست‌کننده تصديق اطلاع مي‌دهد و در جلسه پس از رسيدگي حکم خواهد داد و اين حکم قابل پژوهش و فرجام است كه البته اين امور مخصوص شهر‌ها است. اما در مورد روستاها و شهرستان‌هاي كوچك اين امر توسط انتشار اعلاميه و… انجام مي‌شود، زيرا فرد عموما مال زيادي نخواهد داشت و همان‌طور كه قانون مي‌گويد، اگر مال بيش از 10 ميليون ريال نباشد نياز به اين تشريفات نيست. وي مي‌افزايد اگر در بين ورثه فرد محجور وجود داشته باشد، بايد براي او قيم تعيين شود كه خود افراد يا نماينده دادستان نسبت به اين كار اقدام مي‌كند.
با توجه به آنچه كارشناسان در گفت‌وگو با «حمايت» مورد تاكيد قرار دادند، براي گرفتن گواهي انحصار وراثت، برخي مدارك بايد وجود داشته باشد تا با اين درخواست موافقت شود. بايد خاطرنشان كرد كه با تشكيل شوراهاي حل اختلاف در كشور صلاحيت رسيدگي به گواهي انحصار وراثت در اختيار شوراهاي حل اختلاف است و دادگاهي صلاحيت دارد كه آخرين اقامتگاه متوفي در حوزه آن واقع شده است. دادخواست انحصار وراثت به همراه مداركي كه در بالا به آن اشاره شد، به اين دادگاه تحويل مي‌شود. گواهي انحصار وراثت اولين گام براي تقسيم دارايي متوفي محسوب مي‌شود و دارايي وي كه بدين ترتيب مشخص مي‌شود، بين ورثه تقسيم خواهد شد.
——————————————————————————–
پي نوشت :
روزنامه حمايت 22/8/1391
http://www.hvm.ir/print.asp?id=35609
برچسب ها:گواهي انحصاروراثت