رويكردهاي لايحه پيشگيري از وقوع جرم .
يكي از حوزه‌هاي مهم و شناخته‌شده در علم جرم‌شناسي، پيشگيري از وقوع جرايم در آينده است. به تعبير ماده يك لايحه پيشگيري از وقوع جرم، پیشگیری از وقوع جرم عبارت است از پیش‌بینی، شناسایی و ارزیابی خطر وقوع جرم و اتخاذ تدابیر و اقدام های لازم برای از میان بردن یا کاهش آن. در حقيقت پيشگيري بهتر و به صرفه‌تر از درمان است. سرمايه‌گذاري دولت‌ها بر روي مباني پيشگيري از وقوع جرايم، مي‌تواند ريشه خيلي از جرايم را بخشكاند. در حالي كه مبارزه سطحي و مقطعي و مستقيم با جرايم واقع‌شده برای هميشه جامعه را از خطر وقوع جرايم ديگر در آن جامعه رها نخواهد كرد. به اين منظور از گذشته جوامع مختلف به فكر طراحي مدل‌ها و برنامه‌هاي خاصي براي پيشگيري از وقوع جرايم در آينده بوده‌اند. كشور ما نيز از اين موضوع مستثنا نبوده است. يكي از مهمترين متوني كه در اين زمينه وجود داشته، لايحه پيشگيري از وقوع جرم است. اين لايحه توسط قوه قضاییه كشور تهيه شده است. البته از عمر تدوين چنين لايحه مهم و كاربردي سال‌ها مي‌گذرد. براي آشنايي مباني حقوقي ناظر به لايحه پيشگيري از وقوع جرم قوه‌قضاييه نشريه حمايت گفت‌وگويي را با دكتر احمد رفيعي استاد دانشگاه و متخصص علوم پيشگيري از وقوع جرايم ترتيب داده‌است.
شوراي مديريت پيشگيري از وقوع جرم از جمله اقدام های قوه‌قضاييه است. فعاليت اين شورا به چه صورتي است؟
اعضاي اين شورا با همكاري و تعاملي كه با يكديگر دارند، مسايل مربوط به جرم و آسيب‌هاي اجتماعي استان را بررسي و اولويت‌گذاري مي‌كنند. همچنين برنامه‌هاي اجرايي براي رفع و مقابله با جرم و آسيب‌هاي اجتماعي تهيه و اجرا مي‌كنند. اين موضوع به صورت جدي در دستور كار شوراست. بايد اين شوراها را فعال‌تر كرد تا توانمندتر بتوانند به فعاليت خود در زمینه پيشگيري از وقوع جرم ادامه دهند. البته اصول پيشگيري از جرم در اين‌جا رعايت مي‌شود. یعنی ضمن این که شورای پیشگیری از وقوع جرم به صورت شورایی اداره مي‌شود، اما اصول مديريت پيشگيري از وقوع جرم از جمله اصل ادغام نيز رعايت مي‌شود. يعني هيچ دستگاهي در وظايف سازماني مداخله ندارد، اما اين دستگاه‌ها با هم‌افزايي خدمات خود و با همكاري و تعاملي كه با يكديگر دارند، در يك جهت وظايفشان را اجرايي مي‌كنند و هدف اين است كه تا آن‌جايي كه مي‌شود از امكانات و ظرفيت‌هاي موجود در دستگاه‌هاي اجرايي براي تحقق اهداف پيشگيري استفاده شود. در صورتي كه لايحه پيشگيري از جرم نهايي و قانوني شود، فعالیت این شوراها هم می‌تواند از لحاظ قانونی همسو با اعتبارات و بودجه مصوب تقویت شود و در سطح کلان با تشکیل شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم سیاست‌گذاری‌های کلان در حوزه ملی و همچنین نظارت بر برنامه‌های استانی و شهرستانی با قوت و کارشناسی بیشتری انجام شود.
همان‌طور كه مستحضريد در چند سال گذشته در قوه‌قضاييه لايحه‌اي تحت عنوان لايحه پيشگيري از جرم تدوين شده است. لايحه مزبور را تا چه حد منطبق بر مباني اصولي پيشگيري از وقوع جرم مي‌دانيد؟
اين لايحه يك بحث ساختاري و تشكيلاتي را در زمينه پيشگيري از وقوع جرم مطرح مي‌كند. در حوزه كلان شوراي عالي پيشگيري از وقوع جرم با رياست رييس قوه‌قضاييه و مشاركت مسئولان كشوري از جمله برخي از وزرا نظير وزير كشور، اطلاعات، معاون اول رييس‌جمهور، فرماندهان نيروهاي مسلح، دادستان كل كشور، ريیس سازمان صدا و سیما، فرمانده نیروی انتظامی، ريیس سازمان بازرسی کل کشور، ريیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور، ريیس سازمان قضایی نیروهای مسلح، روسای سازمان‌های بهزیستی و تامین اجتماعی و نظاير آنها در شوراي عالي پيشگيري از وقوع جرم عضويت دارند. البته همان‌طور كه اشاره كردم اين لايحه هنوز نهايي نشده است. زماني كه اين لايحه مصوب شد، مسئولان ارشد كشور در شوراي عالي پيشگيري از وقوع جرم عضويت دارند و در هر صورت نسبت به وظايفي كه در اين لايحه براي آنها پيش‌بيني شده است، اقدام خواهند كرد.
چه وظايفي بر دوش مقامات كشوري و لشكري مذكور در لايحه پيشگيري از وقوع جرم گذاشته شده است؟
بر اين اساس وظایف شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم يكي عبارت از تعیین راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های ملی پیشگیری از وقوع جرم در چارچوب قوانین و سیاست‌های کلی نظام است. همچنين تبیین نوع و محدوده وظایف هر یک از نهادها و سازمان‌ها در امر پیشگیری در چارچوب وظایف قانونی آنها و اتخاذ تدابیر راهبردی در جهت جلوگیری از اطاله دادرسی و اجراي سریع احکام کیفری از ديگر وظايف اعضاست.
از طرف ديگر اعضا موظف هستند كه تدابیر مناسب برای هماهنگی و توسعه همکاری بین دستگاه‌های مسئول در امر پیشگیری اتخاذ كنند. در اين حال بايد سیاست‌های لازم براي توسعه و گسترش فرهنگ پیشگیری و ایجاد زمینه‌های مناسب برای مشارکت سازمان‌های غیردولتی و مردمی در این زمینه در نظر گرفته شود. درنهايت ارزیابی نتایج اجراي طرح‌ها و برنامه‌های ملی پیشگیری و ارزیابی عملکرد نهادهای مسئول در این زمینه و پیشنهاد اعتبارات لازم و اتخاذ تدابیر مناسب برای استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود در زمینه پیشگیری از طریق دولت و قوه‌قضايیه جزو وظايف ديگر اعضاي شوراي عالي پيشگيري از وقوع جرم محسوب مي‌شود.
گفتني است برای نظارت بر اجراي دقیق مصوبات شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم، کمک به پیشبرد راهبردها و سیاست‌ها و برنامه‌های ملی و منطقه‌ای پیشگیری، با ادغام ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و ستاد مبارزه با موادمخدر و با استفاده از امکانات فعلی آنها و قوه‌قضايیه، طبق لايحه پيشگيري از وقوع جرم، سازمان پیشگیری از وقوع جرم تشکیل شده است.
وظايف سازمان پيشگيري از وقوع جرم چيست؟
در واقع بازوي توانمند شوراي عالي پيشگيري از وقوع جرم، سازمان پيشگيري از وقوع جرم است. اين سازمان بايد پیش‌نویس برنامه‌های ملی پیشگیری از جرم را تهيه كند و نسبت به اجراي برنامه‌ها و طرح‌های ملی، منطقه‌ای و محلی پیشگیری از وقوع جرم نظارت داشته باشد. بررسی کارشناسی نتایج اجراي برنامه‌ها و طرح‌های پیشگیری از وقوع جرم و تهیه گزارش‌هایی از آنها و نيز ارایه کمک‌های فنی و مشاوره‌ای به نهادها در اجراي برنامه‌های ملی و مصوبات شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم و تلاش براي رفع موانع و مشکلات اجراي آن بحکم قانون به عهده اين سازمان گذارده شده است. اين سازمان بايد مطالعات فنی و تخصصی در حوزه‌های مختلف پیشگیری انجام دهد و نتایج آن را به دستگاه‌ها و سازمان‌های مربوط گزارش دهد. تامین آمار و اطلاعات لازم برای شورای عالی پیشگیری از وقع جرم و بررسی و پیشنهاد اعتبارات لازم براي اجراي طرح‌ها و برنامه‌های پیشگیری به شورای عالی پیشگیری از وقوع جرم از ديگر وظايفي است كه لايحه پيشگيري از وقوع جرم بر عهده اين نهاد مهم گذاشته است.
يكي از موضوع های مهم در اين حوزه عبارت از پيشگيري از بزهكاري اطفال و نوجوانان است. شما چه راه‌كارهايي را در خصوص پيشگيري از وقوع جرم اطفال و نوجوانان پيشنهاد مي‌كنيد؟
يكي از پيشگيري‌هايي كه در اين فرآيند نقش دارد، پيشگيري‌هاي فرهنگي است. طبيعتا در خصوص پيشگيري از بزهكاري اطفال و نوجوانان با توجه به اين‌كه اين قشر از افراد، کساني هستند كه فرآيند رشد در آنان صورت گرفته است، در پيشگيري‌هاي فرهنگي بايد نسبت به اين افراد سرمايه‌گذاري كرد. به اين منظور تربیت و جامعه‌پذير كردن اين دسته از افراد جامعه بايد از اولويت‌هاي برنامه‌هاي پيشگيري از وقوع جرم باشد. در كنار آن محيط‌هايي كه اين افراد در آن رشد و نمو می كنند و در آن‌جا تربيت مي‌شوند بايد سالم‌سازي شوند. همچنين بايد به وضعيت خانواده‌هاي اطفال و نوجوانان توجه شود. زيرا اولين و مهمترين هسته اجتماعي خانواده است و يك خانواده به دور از آسيب‌هاي اجتماعي بهتر مي‌تواند فرزندان خود را مورد پذيرش مسئوليت‌هاي اجتماعي در بزرگسالي كند. بنابراين به نظر من بيشترين نقش را بايد به خانواده‌ها داد. بنابراين خانواده‌ها بايد به دور از آسيب‌هاي اجتماعي و اقتصادي بتوانند نسبت به تكامل اجتماعي و تربيتي كودكان و نوجوانان خود اقدام كنند. در كنار آن محيط‌هاي فرهنگي و تربيتي نظير مدرسه ها نيز نقش محوري در اين زمينه دارند. توجه به محيط‌هاي علمي و آموزشي كه زمان زيادي را با كودكان و نوجوانان سپري مي‌كنند، بسيار با اهميت است. در كنار آن انجام فعاليت‌هاي ورزشي و گذران سالم ايام فراغت كودكان و نوجوانان كه در پيشگيري از بزهكاري اطفال و نوجوانان بسيار موثر هستند. به مناسبت‌هايي هم كه اين اطفال و نوجوانان ممكن است قربانيان آسيب‌هاي اجتماعي قرار گرفته باشند، در واقع بزه‌ديده تلقي خواهند شد و صفت بزهكار از آنان سلب خواهد شد. نمونه اين افراد غلامرضا خشرو و بيجه است. البته در حوزه پيشگيري‌هاي وضعي از وقوع جرم ما مي‌توانيم يك‌سري مداخله هایی در زمينه پيشگيري از بزهكاري اطفال و نوجوانان به صورت محدود داشته باشيم و فرصت ارتكاب جرم را از آنان دور كنيم. به هر صورت حوادثي كه در نشريات و جرايد منتشر مي‌شود، نشان‌دهنده دسترسي طفل و كودك به اسلحه سرد و گرم است. به اين ترتيب در حوزه‌هاي وضعي مي‌توان محيط پيرامون فرد بزهكار را به گونه‌اي آراست كه احتمال بزهكاري اطفال و نوجوانان را كاهش داد. به هر صورت كانون‌هاي اصلاح و تربيت كه بناچار براي تربيت و اصلاح اطفال و نوجوانان در زير مجموعه قوه‌قضاييه تشكيل شده‌اند، در اين حوزه نقش موثري دارند. به اين ترتيب كه بناچار اصلاح و هدايت كودكان و نوجوانان بايد در اين كانون‌ها صورت بگيرد. اطفال و نوجوانان بايد به صورت موقت در اين كانون‌ها حضور داشته باشند و نه به عنوان مجازات. نسبت به اين كانون‌ها نيز بايد نظارت دقيق صورت بگيرد كه سرپرستان آنها از افراد واجد صلاحيت و آشنا به امور اطفال و نوجوانان انتخاب شوند.
منبع:http://www.imj.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=3634&catid=53&Itemid=99
برچسب ها:پيشگيري از وقوع جرايم, پيشگيري از وقوع جرم, رويكردهاي لايحه, علم جرم‌شناسي