هنر، قالبی مناسب برای پیشگیری از جرم
حقوق از ظرفیت بزرگ تولید هنری غافل مانده است؛
هنر، قالبی مناسب برای پیشگیری از جرم
گروه حقوقی- زبان حقوق خشک و بی‌روح است برای همین بر دل مخاطب عام نمی‌نشیند و برای وی جذابیتی ندارد؛ این در حالی است که در سال‌های اخیر بر اهمیت آموزش همگانی حقوق تاکید فراوان شده و انتقال مفاهیم حقوقی به جامعه تبدیل به یکی از ابزارهای مطابقت درونی با قانون شده است.
برای رفع این مشکل باید به سراغ قالب‌های جذاب رفت تا بتوان محتوای حقوقی را به خوبی به مخاطب انتقال داد. به عبارت دیگر حقوق برای غیرحقوقی‌ها باید در قالبی جذاب ارایه شود و اینجاست که پای هنر به میان می‌آید. جامعه ما از دیرباز با هنر عجین بوده و حتی در سخت‌ترین موقعیت‌ها هم برای انتقال مفاهیم و بیان پیام دست به دامان شعر شده است؛ در چنین جامعه‌ای حقوق می‌تواند به قالب‌های گوناگون هنر به عنوان انتقال‌دهنده مفاهیم به روشی تاثیرگذار امیدوار باشد.
بدون تردید، پیشگیری از وقوع جرم نیاز به برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی دارد. نمی‌توان با استفاده از پیام‌های ساده و روش‌های تکراری، امیدی به تغییری در آمارهای جرم و جنایت داشت. باید راهی در پیش گرفت که پیام بر جان و دل مخاطب بنشیند. اما باز هم سوال قبلی پیش می‌آید که این پیام در چه قالبی می‌تواند بر مخاطب تاثیر بیشتری داشته باشد؟ پیشگیری از جرم بیشتر موضوع بحث در مطالعات حقوقی است. اگر چه حقوقدانان می‌توانند محتوای لازم برای پیشگیری از جرم را تهیه کنند،قالبی که آنها برای این محتوا مورد استفاده قرار می‌دهند، نمی‌تواند کارایی لازم را داشته باشد. بنابراین باید قالبی مناسب برای اجرای نظریه‌های پیشگیری از جرم ارایه داد که از اینجا بحث مطالعات میان‌رشته‌ای پیش می‌آید. یکی از پتانسیل‌هایی که حقوقدانان برای اجرای نظریات خود از آن غافل هستند، هنر است. حوزه هنر گسترده و تاثیرگذار است. تمام نظریه‌های فلسفی، سیاسی و… بر هنر تاثیر گذاشته و از آن تاثیر گرفته‌اند؛ اما حقوق نسبت به این ظرفیت بزرگ، غریبه است. بنابراین در پاسخ به سوال اول می‌توان گفت که می‌توان از قالب هنر برای تاثیر مناسب نظریه‌های پیشگیری از جرم استفاده کرد. اما استفاده حقوق از هنر برای پیشگیری از جرم می‌تواند چگونه باشد؟
تاثیر بر ریشه‌های وقوع جرم
تاثير هنر در روح آدمي و نقش آن در پيشگيري از وقوع جرم و ساخت جامعه‌ای با فضيلت غیرقابل انکار است. واژه هنر به طور طبيعي تداعي‌كننده زيبايي و جمال است. عالم هستي و پديده‌هاي آن، همه جلوه‌هايي از هنر خداوند هستند. اخلاق، جاده هنر است و تکنيک، مرکب هنرمند. در اين صورت هنر نيرومندترين وسيله ارشاد و تبليغ و برنده‌ترين سلاح براي مبارزه با فساد خواهد بود. هنر متعهد راهنما و راهبر به سوي قله‌هاي زيبايي معنويت و کمال روحي انسان است. از سوي ديگر جرم، داراي زمينه‌ها و بسترهاي مختلف سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي است. جرم معلولي است که علل مختلفي در آن دخالت دارند و بسياري از اين علل در کمند و مهار هنر هستند. هنر و خلق آثار هنري هم مي‌تواند انسان‌ها را به انحطاط و کجروي وادارد و هم از انحطاط و کجروي مصون دارد. اگر هنرمند بتواند نماد پديده جرم را در مخاطب تصوير كند؛ بنابراين جايگاه مي‌تواند در پيشگيري از جرم موثر واقع شود. به عنوان مثال در عرصه سينما در بحث اعتياد هنر می‌تواند تاثیر عمیقی داشته باشد.
تنوع ابزار هنر
در مقام فهم و تفسير افعال آدمي، هنر نقش ويژه‌اي دارد؛ بنابراين هنر هم در فهم فعال آدمي و هم در رساندن پيام وي نقشي بي‌بديل دارد.
بر همين اساس بايد هنرمند به عنوان رساترين زبان براي انتقال ايده‌هاي شريف، مورد توجه باشد و تشويق هنرمندان متعهد جامعه و نيز پرورش هنرمند يک اقدام اساسي تلقي شود. هنر، حقيقتي بسيار فاخر و عطيه‌اي از جانب پروردگار است. يكي از مسايل بسيار مهم پيدا كردن جايگاه هنر در جامعه و تاثير آن بر جامعه است. ابتدا بايد بيابيم كه هنر يا هنرمند، كداميك تاثير بيشتري بر جامعه دارند و بعد بر اساس نقش هر يك و تاثيري كه بر جامعه و افكار عموم مردم دارند برنامهريزي صحيحي در اين زمينه انجام دهيم. هنر مقوله‌اي گسترده است و قالب‌های هنرها كه هر كدام به شكلي روي افراد و ذهن آنها تاثير مثبت دارند بسيارند. مثلا در زمينه تئاتر يا فيلم، بايد نحوه و تاثير هر يك را بر اذهان مخاطبان سنجيد و در اين رابطه برنامهريزي موثر كرد.
تاثیر هنر بر شخصیت هنرمند
هنر علاوه بر اینکه می‌تواند بر مخاطب تاثیر بگذارد، بر روح و جان هنرمند هم موثر است. چنین افرادی به سمت انجام برخی از جرایم به‌هیچ‌وجه کشیده نخواهند شد. هنر يا هنرمند مي‌تواند نقش بسزايي در تلطيف روح افراد و تغيير نگاه آنها به زندگي داشته باشد. درصد بزرگی از مجرمان كساني هستند كه بهره‌اي از مقوله هنر و يا فرهنگ نبرده‌اند. كسي كه مطالعه مي‌كند، شعر مي‌گويد و علاقه به هنر دارد كمتر به سمت بزه كشيده مي‌شود و روحيه تبهكاري در او پديد مي‌آيد. بر اين اساس اگر تعداد بيشتري از افراد جامعه به هنر علاقه‌مند باشند میزان جرم در جامعه كاهش مي‌يابد. بنابراین تشویق هنر و حمایت از هنرمند می‌تواند به تنهایی به کاهش جرایم و تخلفات یاری برساند.
ظرفیت پنهان سینما
احساسات شخصی كه فيلم را مي‌بيند در مدت زمان تماشاي فيلم جهت پیدا می‌کند و اثر مطلوبي روي فرد مي‌گذارد. هنر از آنجا كه نگاه نهايي و تاثيرگذاري بر احساس و عاطفه دارد مهم‌ترين محرك در تصميم‌گيري و جهت‌دهي به شمار می‌رود و در زمینه پيشگيري از جرم بسيار موثر است.
البته همه اين اتفاقات مشروط بر اين است كه هنرمند در حوزه فعاليت خود، تخصص خاص داشته باشد و بتواند پيام خود را طبيعي در قالب فيلم غیرمستقیم انتقال دهد. با وجود همه ظرفیت‌های هنر هفتم در این زمینه، حقوق نتوانسته است از آن استفاده درستی کند. در تلویزیون و سینمای کشور ما بیش از آنکه به حقوق نگاه جدی داشته باشند، با نگاهی فکاهی به سراغ مشاغل حقوقی رفته‌اند. علاوه بر این در برخی فیلم‌ها و سریال‌ها اشتباهات بزرگ حقوقی مشاهده می‌شود که پیام نادرست به مخاطب منتقل می‌کند. قاعدتا هنر هفتم نمی‌تواند به انتقال مستقیم محتوای آموزشی حقوقی بپردازد بلکه این محتوا باید در لایه‌هایی از هنر صحنه‌آرایی و بازیگری و… به مخاطب ارایه شود.
البته در خارج از ایران و در برخی از کشورها تجربه‌های موفقی از استفاده از مضامین حقوقی در قالب هنر سینما وجود دارد. آثار سینمایی که حاوی موضوعات حقوقی بوده‌اند نه‌تنها توانسته‌اند، مفاهیم حقوقی را منتقل کنند بلکه مخاطب عام را هم مجذوب خود کرده‌اند. کشتن مرغ مقلد یک نمونه از فیلم‌های موفق در این خصوص است. به طور کلی باید گفت حقوق برای سینما موضوع است و سینما، به موضوعات حقوقی غنای تصویری می‌بخشد و آن‌را تا مرز «همه» می‌گستراند.
از سوی دیگر حقوق به سینما غنای مفهومی و موضوعی می‌بخشد. بنابراین سینما، موضوعات حقوقی را كه در گذشته‌ها فقط در جلسه دادگاه دنبال می‌شد به عنوان پدیده‌ای جامعه‌شناختی و روان شناختی به عرصه اجتماع می‌کشاند و به آنها بار مثبت و منفی می‌دهد و اتفاقات دادگاه را علنی می‌سازد تا دایره شناخت را وسیع و گسترده كند.
ظرافت انتقال پیام
در حال حاضر نیز از رسانه‌های مختلف تلاش‌های مختلفی برای آموزش حقوق به جامعه و کاهش آمار جرایم می‌شود؛اما هیچ‌کس انتظار ندارد این تلاش‌ها به تاثیری عمیق در جامعه منتهی شود. پیا‌م‌هایی که در رسانه‌ها منتشر می‌شود مستقیم و تکراری است. استفاده از قالب‌هایی که تبدیل به کلیشه شده، بزرگ‌ترین آفتی است که این تلاش‌ها با آن روبه‌رو هستند.
در زمینه پيشگيري از جرم با كمك از هنر مهم است كه پيام مركز ثقل فيلم ساخته شده نباشد، بلکه به نحو ظريفي با خواست افراد درون فيلم مرتبط باشد و غیرمستقیم به مخاطب منتقل شود تا از شکل و شمایل سفارشی بود خارج شود.
سایر ظرفیت‌های هنری
علاوه بر سینما قالب‌های مختلف هنری می‌تواند قالبی مناسب برای انتقال آموزه‌های حقوقی باشد.
موسیقی،هنرهای ترسیمی شامل نقاشی و خطاطی و…، معماری، ورزش و حرکات نمایشی، ادبیات شامل شعر و نثر…، هنرهای دستی مانند مجسمه‌سازی، شیشه‌گری و هنرهای نمایشی مانند فیلم و سینما و تئاتر و… هفت شکل هنر هستند که بسته به ظرفیت‌شان می‌توانند به یاری حقوق بشتابند.
با وجود تاکیدی که بر پیشگیری از جرم وجود داد، چه نسخه‌ای می‌توان برای این مهم پیچید که در کاهش آمار جرم و جنایت کارگر افتد؟
برنامه پنجم توسعه می‌گوید: به منظور تحقق سیاست‌های کلی قضایی پنج‌ساله ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، دستگاه‌های اجرایی از جمله نیروی انتظامی، سازمان بسیج مستضعفان، نهادها و موسسات عمومی غیردولتی نظیر جمعیت هلال‌احمر و شهرداری‌ها، مکلفند در چارچوب وظایف خود همکاری لازم را با قوه قضاییه در اجرای برنامه‌های پیشگیری از وقوع جرم، معمول دارند.
با توجه به آنچه گفته شد هنر قالبی مناسب برای انتقال مفاهیم حقوقی به شکلی عامه‌پسند است. اما در سال‌های گذشته پلی میان این دو حوزه وجود نداشته است و زبان حقوقی به دور از ظرافت‌های هنری به سوی دشوارتر شدن حرکت کرده است.
نتیجه چنین وضعی این شده است که عموم مردم بی‌اطلاع به حقوق و تکالیف خود و گریزان از مطالب و نوشته‌های حقوقی به زندگی خود مشغول هستند.
چنین وضعی مانع از آن می‌شود که مردم از درون با قوانین پیوستگی و همراهی احساس کنند در فرصت‌های مقتضی گرایش به نقض آن پیدا می‌کنند؛ در حالی که اگر قصد داریم جامعه قانونپذیر باشیم باید از درون همراهی خود را با قوانین بپذیریم و حتی اگر ناظر و مجری قانون در کنار ما حضور نداشت با رفتار سنجیده به مطابقت با قوانین و مقررات اقدام کنیم.
منبع: روزنامه حمایت
http://www.hemayat.net/news/hoghughi4.htm
برچسب ها:پیشگیری از جرم, پیشگیری از جرم, جرم