چگونگی سرپرستی کودکان بی‌سرپرست
در گفت‌وگوی «حمایت» با یک حقوقدان بررسی شد؛
چگونگی سرپرستی کودکان بی‌سرپرست
گروه حقوقی – مدت‌هاست که لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است. این لایحه مقررات تازه‌ای را به نظام سرپرستی کودکان بی‌سرپرست اضافه خواهد کرد که برخی از آنها در رسانه‌ها منعکس شده است؛ مواردی مثل امکان به سرپرستی گرفتن کودکان توسط زنان مجرد در صورت وجود شرایط قانونی و … با وجود این، لایحه یادشده هنوز به تصویب نرسیده است. از سوی دیگر شماری از مواد این لایحه، برخی را در خصوص شرایط کنونی سرپرستی دچار ابهام کرده است. به همین دلیل در گفت‌وگو با احمد بوربور، قاضی بازنشسته، مدرس مرکز آموزش قضات (کارگاه‌های عملی) و وکیل دادگستری بایدها و نبایدهایی را که کنون بر نظام سرپرستی کودکان بی‌سرپرست حاکم است، بررسی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
چه تفاوتی بین نهاد فرزندخواندگی و سرپرستی کودکان بی‌سرپرست در قوانین کشورمان وجود دارد؟ چرا فرزندخواندگی در حقوق ایران پذیرفته نمی‌شود؟
با توجه به مواد مورد تصويب در قانون حمايت از کودکان بدون سرپرست مصوب 29 اسفند 1353 كه با استناد به آن زوجين فاقد فرزند مي‌توانند با داشتن شرايط لازم طفلي را براي سرپرستي در اختيار داشته باشند و او را مانند فرزند خود بدانند و تا آخر عمر با يكديگر باشند، به نظر تفاوتي بين اين دو عنوان وجود ندارد و اصطلاح فرزندخواندگي ناشي از همين قانون است. زوجين با داشتن فرزند معمولا متقاضي فرزندخوانده نمی‌شوند. آنان كه به هر علتي از داشتن فرزند محروم هستند، با داشتن شرايط لازم، متقاضي طفل فاقد سرپرست از دادگاه خانواده (ماده 4 قانون حمايت از خانواده مصوب 1/12/1391 مجلس شورای اسلامی) می‌شوند یا با تحويل طفل به صورت آزمايشي و سپس با حكم سرپرستي نياز و خلأ نداشتن فرزند، جبران و در نهايت مرتفع مي‌شود. از طرفي طفلي كه به هر دليل فاقد سرپرست بوده و در مراكز مخصوصي به صورت جمعي با ساير كودكان زندگي می‌کند و وجود فردي را به عنوان پدر و شخص ديگري را به عنوان مادر در نهاد خانواده حس نکرده است، با پذیرفته شدن به سرپرستي توسط متقاضي مانند ساير اطفال وجود مردي را به عنوان پدر و زني را به عنوان مادر در كنار خود مي‌بيند و مانند ساير اطفال به موقع به مدرسه مي‌رود. زمانی که فرزندخوانده از سن کم به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شود، سرپرستان خود را به عنوان والدين حقيقي خود مي‌پذيرد و از اين حيث كمبود محبت او در دوران كودكي جبران مي‌شود. بنابراين مي‌توان گفت متقاضي و طفل، هر یک برای رفع نياز خود به دنبال ديگري است و دادگاه خانواده در جهت تامين آينده طفل بدون سرپرست، نقش واسطه را دارد و در نتيجه تفاوت وجود نداشته و در عرض يكديگر قرار ندارند، بلكه با حكم سرپرستي رفع نياز عاطفي از طفل و با قبول سرپرستي خلأ بي‌فرزندي والدين بدون فرزند جبران مي‌شود.
در پاسخ به علت پذيرفته نشدن فرزندخواندگي در حقوق ايران باید گفت اگر چه قانون حمايت از كودكان بدون سرپرست براي تامين آينده طفل حقوقي را براي وي و تكليفي را براي متقاضي طفل معين كرده است، ولي چون منشأ حقوق در كشور ما قرآن و فقه است و حسب آن برخورداري از حقوق مكتسبه طفل از والدين با وجود رابطه نسب مشروع برقرار مي‌شود و چون بين فرزندخوانده و افراد متقاضي طفل رابطه نسبي وجود ندارد و از حيث نسبت به يكديگر بيگانه هستند، بنابراين نمي‌توانند به مانند ساير متولدین از والدين، حقوقي مثل ارث و … داشته باشند.
با توجه به اینکه ارث به کودکانی که به سرپرستی پذیرفته شده‌اند، تعلق نمی‌گیرد و برای اینکه در آتیه با مشکلات مالی روبه‌رو نشوند، چه تمهیدی اندیشیده شده است؟
با توجه به اينكه ارث در قانون ايران بر اساس موازين شرعي تدوين و به تصويب رسيده است و حسب موارد مندرج در قانون مدني و درباره ارث، افراد يا به سبب و يا به نسب از متوفي ارث مي‌برند و طفل مورد سرپرستي فاقد دو شرط مذكور است، بنابراين با فوت سرپرست، مالي به عنوان ارث از تركه متوفي به او تعلق نمي‌گيرد، ولي به موجب ماده 5 قانون حمايت از كودكان بدون سرپرست «دادگاه در صورتي حكم سرپرستي صادر خواهد کرد كه درخواست‌كنندگان سرپرستي به كيفيت اطمينان بخشي در صورت فوت خود، هزينه تربيت و نگهداری و تحصيل طفل را تا رسيدن به سن بلوغ تامين کنند. در تبصره این ماده نیز آمده است: «هرگاه وجوه يا اموالي از طرف زوجين سرپرست به طفل تحت سرپرستي صلح شده باشد، در صورت فوت طفل وجوه و اموال مذكور از طرف دولت به زوجين سرپرست تمليك خواهد شد». مستفاد از ماده مذكور با عدم فوت سرپرست و طفل، تامين اخذ شده كه معمولا به صورت تمليك ملك يا واريز وجوه نقد به حساب طفل است، بدون استفاده براي طفل بعد از بلوغ باقي می‌ماند و در آتيه مي‌تواند آن را مورد استفاده قرار دهد.
زوجین برای این که شخصی را به سرپرستی قبول کنند، باید چه شرایطی داشته باشند؟
به موجب مواد 1 و 3 قانون حمايت از كودكان بدون سرپرست، زوجين بايد داراي شرايطی به این شرح زير باشند تا طفلي براي سرپرستي به آنان تحويل شود:مقيم ايران باشند. تقاضانامه سرپرستي بايد توسط هر دو مشتركا تسليم دادگاه شود.
دادگاه در صورت داشتن شرايط ذيل قرار سرپرستي طفل را براي دوره آزمايشي صادر مي‌كند:
الف- پنج سال تمام از تاريخ ازدواج آنها گذشته و از اين ازدواج، صاحب فرزند نشده باشند. ب- سن يكي از زوجين حداقل 30 سال تمام باشد. ج- هيچ يك از زوجين، داراي محكوميت جزايي موثر به علت ارتكاب جرايم عمدي نباشند. د- هيچ يك از زوجين محجور نباشند. ه- زوجين داراي صلاحيت اخلاقي باشند. و- زوجين يا يكي از آنها، داراي امكان مالي باشند. ز- هيچ يك از زوجين، مبتلا به بیماری‌های واگير صعب‌العلاج نباشند.ح: هيچ يك از زوجين معتاد به الكل يا مواد مخدر و ساير اعتيادات مضر نباشند.
تبصره 1: باردار شدن زوجه با تولد كودك در خانواده سرپرست، در دوران آزمايشي يا پس از صدور حكم، موجب فسخ سرپرستي نخواهد بود.
تبصره 2: هرگاه زوجين به دلايل پزشكي نتوانند صاحب فرزند شوند، دادگاه مي‌تواند آنان را از شرايط بند (الف) و (ب) اين ماده معاف کند.
در صورتی که زوجین از اقدام خود برای سرپرستی پشیمان شوند، آیا امکان بازگشت از این مسیر وجود دارد؟
با تحقق مقررات ماده 16 قانون حمايت از كودكان بدون سرپرست، خروج طفل از تحت سرپرستي زوجين ميسر است. این ماده تصريح می‌دارد: سرپرستي كه به موجب اين قانون برقرار مي‌شود، فقط در موارد ذيل قابل فسخ است:
تقاضاي دادستان در صورتي كه سوءرفتار يا عدم اهليت و شايستگي هر يك از زوجين سرپرست نگاهداري و تربيت طفل تحت سرپرستي محرز باشد.
تقاضاي سرپرست در صورتي كه سوءرفتار طفل، براي هر يك از آنان غيرقابل تحمل باشد، همچنين در موردي كه سرپرست قدر و استطاعت برای تربیت و نگاهداری طفل را از دست داده باشد. توافق طفل بعد از رسیدن به سن کبر با زوجین سرپرست یا موافقت زوجین سرپرست با پدر و مادر واقعی طفل صغیر.
کودکی که به سرپرستی پذیرفته می‌شود، باید چه شرایطی داشته باشد؟ آیا باید بدون والدین باشد؟
به موجب ماده 6 قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست، طفلی که برای سرپرستی سپرده می‌شود باید دارای این شرایط باشد:
1- سن طفل از 12 سال کمتر باشد.
2- هیچ یک از پدر، جد پدری و مادر طفل شناخته نشده یا در قید حیات نباشند و یا کودکانی که به موسسه عام‌المنفعه سپرده شده و سه سال کامل پدر و مادر و یا جد پدری او مراجعه نکرده باشند.
تبصره – کسانی که کودکان واجد شرایط را قبل از تصویب این قانون تحت سرپرستی گرفته‌اند، در صورتی که از جهات اخلاقی و مادی واجد شرایط باشند، به تشخیص دادگاه نسبت به سایر متقاضیان در مورد این کودکان حق تقدم دارند و در این حالت، شرط سن نیز برای طفل و سرپرستی او رعایت نخواهد شد.
منبع:روزنامه حمایت
http://www.hemayat.net/news/hoghughi4.htm
برچسب ها:حمايت از كودكان بدون سرپرست, سرپرستی, کودکان بی‌سرپرست