نفقه خویشاوندان، حقی دو طرفه
در گفت‌و‌گوی «حمایت» با کارشناسان حقوقی بررسی شد؛
نفقه خویشاوندان، حقی دو طرفه
گروه حقوقی-این روزها بیشتر خانواده‌ها با مفهوم نفقه آشنا هستند؛ اما شاید دامنه کامل این حق را نشناسند. مردم بیشتر نفقه را حق زن بر مرد می‌دانند؛ این در حالی است که نفقه زوجه فقط یک نوع از نفقه است. در قانون مدنی ما نوع دیگری از نفقه نیز وجود دارد که میان والدین و فرزندان پرداخت می‌شود.
فرزند در صورت وجود شرایطی می‌تواند از والدین خود تقاضای نفقه کند و اگر آنها از پرداخت آن سر باز زدند می‌تواند با تقدیم دادخواست به دادگاه این حق قانونی خود را مطالبه کند. برعکس آن هم ممکن است؛ یعنی اگر شرایط جمع باشد پدر و مادر هم می‌توانند از فرزند خود تقاضای نفقه کنند. این روزها که سن ازدواج بالا رفته و فرزندان دیرتر از والدین خود مستقل می‌شوند موضوع تامین هزینه‌های زندگی فرزند گاه تبدیل به یکی از چالش‌های خانوادگی می‌شود. برخی فرزندان پرداخت این هزینه‌ها را وظیفه والدین می‌دانند؛ اما این وظیفه تا چه سنی وجود دارد؟ آیا در هر شرایطی پدر و مادر باید مخارج فرزند خود را تامین کنند؟ در گفت‌و‌گو با کارشناسان به این سوالات پاسخ می‌دهیم.
یک تعریف ساده
نفقه به معنای هزینه و خرجی است، شامل همه نیازهای متناسب و متعارف شخص مستحق نفقه می‌شود و مصادیقی مثل خوراک، پوشاک، هزینه‌های درمانی و تحصیلی را در بر می‌گیرد؛ این تعریفی است که «ندا موسوی»، کار‌شناس ارشد حقوق خصوصی از نفقه ارایه می‌دهد. به گفته وی، شرط تعلق گرفتن نفقه مطابق قانون، ندار بودن مستحق نفقه و ناتوانی وی در تأمین معاش زندگی است و این حق را قانون مدنی برابر ماده ۱۱۹۹ بر عهده پدر و مادر گذاشته است. برابر این ماده قانونی، نفقه اولاد بر عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق، بر عهده جد پدری است و در صورت نبودن آنان نفقه به عهده مادر است. اگر مادر، زنده یا قادر به انفاق نباشد، پرداخت نفقه به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری خواهد بود. به گفته این وکیل پایه یک دادگستری، قانون نگهداری از اطفال را هم حق و هم تکلیف والدین می‌داند و پدر به عنوان سرپرست خانواده، ولی قهری و مسئول اصلی نگهداری از طفل است؛ بنابراین پرداخت هزینه‌ها و مخارج زندگی فرزند تکلیف قانونی پدر است.
سن دریافت نفقه
درباره اینکه تا چه سنی فرزندان مستحق دریافت نفقه می‌شوند، نظرهای مختلفی وجود دارد. موسوی در این باره می‌گوید: در پرداخت نفقه به فرزند، سن خاصی ملاک نیست، البته برخی معتقدند فرزند تا سن رسیدن به ۱۸ سالگی می‌تواند، تقاضای نفقه کند و بعد از این سن، مستحق نفقه نیست، مگر اینکه استحقاق خود را ثابت کند. به گفته وی، عده‌ای دیگر که اکثریت را تشکیل می‌دهند به استناد ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی و نظر امام خمینی(ره) در تحریرالوسیله، تشخیص اینکه اولاد مستحق نفقه است یا خیر را بر عهده دادگاه می‌گذارند.
طلاق نافی نفقه نیست
مسئله نفقه برای فرزندان ارتباطی به زندگی مشترک پدر و مادر با یکدیگر و متارکه آنان ندارد. موسوی در این باره خاطرنشان می‌کند: چنانچه والدین از هم طلاق گرفته باشند و فرزند تحت سرپرستی و حضانت مادر باشد یا حتی چنانچه مادر شاغل و دارای درآمد باشد، این تکلیف از پدر ساقط نمی‌شود. وی ادامه می‌دهد: به این ترتیب همچنان تکلیف انفاق فرزند از جانب پدر ادامه دارد و می‌توان از نظر قانونی وی را به این تکلیف مکلف کرد. این تکلیف حتی به مشروع بودن یا نامشروع بودن طفل نیز بستگی ندارد و نفقه طفلی که نامشروع به دنیا آمده باشد نیز بر عهده پدر است. همچنین اگر فرزندی از طریق ازدواج موقت والدینش نیز متولد شود از این حق بهره‌مند خواهد شد و از این حیث تفاوتی با طفل متولد از ازدواج دائم ندارد.
سهم دختر و پسر از نفقه پدری
سحر سیفی، کار‌شناس مسایل حقوقی و وکیل پایه یک دادگستری با بیان اینکه مطابق قانون و شرع نفقه فرزندان تا زمانی‌که توانایی اداره کردن خود را نداشته باشند بر پدر واجب است در مورد نفقه دختر می‌گوید: تا زمانی که دختر ازدواج نکرده یا شغلی ندارد پدرش باید نفقه وی را پرداخت کند. وی ادامه می‌دهد: حتی اگر دختری در سن بالا استقلال مالی نداشته باشد یا ازدواج نکرده باشد این تکلیف همچنان برای پدر باقی می‌ماند؛ اما اگر دختر به استقلال مالی دست یابد نفقه به او تعلق نمی‌گیرد حتی اگر ازدواج نکرده باشد.
این کار‌شناس حقوقی درباره نفقه پسران نیز می‌گوید: در این باره نیز آرای متفاوتی وجود دارد؛ برخی بر این باور هستند که با رسیدن به سن رشد نفقه فرزند پسر قطع می‌شود و پدر تکلیفی برای پرداخت نفقه به پسران ندارد؛ اما برخی دیگر نیز معتقدند فرزندان پسر تا دوره خدمت سربازی یا زمانی که در خانه پدری تحصیل می‌کنند و نیاز به حمایت مالی وی دارند، می‌توانند از نفقه برخوردار شوند.
ضمانت اجرای پرداخت نفقه
البته قانون در مورد ترک نفقه، هم از جنبه مدنی و هم از منظر کیفری ضمانت اجرا پیش‌بینی کرده است. به گفته سیفی، ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده به این امر می‌پردازد. وی می‌افزاید: چنانچه پدری با داشتن امکانات مالی از پرداخت نفقه فرزندانش اجتناب کند می‌توان او را تحت پیگرد قانونی قرار داد و از وی در دادگاه شکایت کرد؛ در این صورت پدر به حبس تعزیری درجه ۶ یعنی حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال محکوم می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: به این ترتیب اگر فرزند به سن قانونی رسیده باشد و پدر نفقه او را پرداخت نکند او می‌تواند در دادگاه صالح اقامه دعوا کند تا دادگاه درباره پدر و نفقه فرزند تصمیم بگیرد. اگر فرزند صغیر باشد، مادر یا قیم قانونی او می‌تواند دادخواست را علیه پدر تقدیم دادگاه خانواده کند.
به گفته سیفی، بعد از تقدیم دادخواست و ارجاع موضوع به کار‌شناسی، کار‌شناس با در نظر گرفتن وضعیت اجتماعی و نیازهای طفل، میزان نفقه را محاسبه می‌کند و پس از بررسی و صدور رأی قطعی از جانب دادگاه، فرزند می‌تواند اموال و دارایی‌های پدر را توقیف و احقاق حق کند.
حق پدر و مادر از نفقه
با همه حقوقی که برای فرزندان شمردیم لازم است این نکته نیز یادآوری شود همانطور که قانون نفقه اولاد را بر عهده پدر یا جد پدری گذاشته، اولاد را نیز مکلف به پرداخت نفقه والدین فقیرش کرده است. به گفته سیفی مطابق ماده ۱۲۰۰ قانون مدنی، نفقه پدر و مادر بر عهده اولاد و در درجه بعد بر عهده نوه است و جنسیت فرزندان دخالتی در این موضوع ندارد و برتری میان فرزند دختر و پسر نیست.
وی ادامه می‌دهد: چنانچه فرزند دارای تمکن مالی و پدرش نیازمند باشد تکلیف فرزند است که نفقه پدرش را پرداخت کند. فقه نیز نفقه پدر و مادر را بر فرزندان واجب کرده است و بر این اساس چنانچه پدر و مادری در اداره زندگی‌اش ناتوان باشند بر فرزند واجب است در صورت توانایی به او کمک کند و این تکلیف در مورد فرزندان دختر و پسر تفاوتی ندارد.
البته به گفته این وکیل دادگستری چنانچه فرزندی خود نیز توانایی مالی در پرداخت نفقه به والدینش را نداشته باشد، تکلیف از او ساقط می‌شود و نمی‌توان او را به دلیل پرداخت نکردن نفقه تعقیب کرد؛ اما پدر و مادر مستمند و نیازمند نفقه می‌توانند برای مطالبه نفقه خود از فرزند مستنکف به دادگاه رجوع کنند، ماده ۱۲۰۵ از قانون مدنی توضیح می‌دهد در صورت استنکاف از پرداخت نفقه چنانچه الزام کسی که پرداخت نفقه بر عهده اوست ممکن نباشد دادگاه می‌تواند در صورت مطالبه افراد واجبالنفقه، به مقدار نفقه از اموال مستنکف در اختیار آنان قرار دهد.
بنابر آنچه گفته شد،اگرچه امروزه سن استقلال مالی جوانان کمی افزایش پیدا کرده است، به این معنی نیست که پدر و مادر برای همیشه مسئول تامین هزینه‌های فرزند خود خواهند بود. بعد از سن 18 سال در صورتی که اختلاف در مورد پرداخت نفقه به دادگاه برسد این مرجع قضایی خواهد بود که با بررسی همه شرایط تصمیم خواهد گرفت آیا فرزند استحقاق پرداخت نفقه را دارد یا خیر.
منبع:http://www.hemayat.net/news/hoghughi4.htm
روزنامه حمایت
برچسب ها:خویشاوندان, نفقه