قالب‌هاي قانوني تنظيم وصيت نامه
قالب‌هاي قانوني تنظيم وصيت نامه
وصيت امتيازي است که به هر يک از ما امکان مي‌دهد در مورد سرنوشت اموالمان بعد از مرگ تصميم‌گيري کنيم. البته دايره وصيت امور ديگري غير از اموال را هم در برمي‌گيرد. به هر حال کساني که بر هراس از مرگ غالب مي‌شوند و تصميم به تنظيم وصيتنامه مي‌گيرند بهتر است با برخي بايدها و نبايدها در اين خصوص آشنا شوند.
با نگاهي به قوانين مشاهده خواهيم کرد که سه نوع از وصيتنامه وجود دارد که دادگاه‌ها آن را به رسميت مي‌شناسند. بنابراين اگر قصد وصيت داشتيد حتما يکي از اين قالب‌ها را انتخاب کنيد: وصيتنامه خودنوشت، وصيتنامه رسمي و وصيتنامه سري.
وصيت، اداره اموال بعد از حيات
ما در طول حيات خود تصميمات متعددي مي‌گيريم که باعث کم شدن مالي از دارايي ما يا اضافه شدن مالي بر آن مي‌شود. اما علاوه بر تصرف در اموال در زمان حيات، ما مي‌توانيم در اموال خودمان حتي بعد از مرگ نيز تصرف کنيم. مرگ، پايان شخصيت انسان است و پس از آن دارايي انسان از او جدا مي‌شود. اما تا زماني که زنده هستيم مي‌توانيم براي اين زمان هم تصميم‌هايي بگيريم. اين کار به وسيله وصيت کردن انجام مي‌شود. مزيت اين امر اين است که تا زماني که زنده هستيم مي‌توانيم در آن تجديدنظر کنيم و تصرفات جديدي انجام دهيم. اما سوال اين است که اين تصرفات را چگونه انجام دهيم؟ اين کار به سه طريق انجام مي‌شود. تفاوت سه دسته از وصيتنامه بر مبناي تشريفات تنظيم، اعتبار و قدرت اثباتي است و هر سندي خارج از اين سه باشد، بعنوان وصيت مورد پذيرش قرار نمي‌گيرد. در حقوق ايران وصيت لزوما بايد كتبي باشد و وصيت شفاهي قابل استناد قانوني نيست و اثبات چنين وصيتي با شهادت امكانپذير نخواهد بود. البته بحث ما در مورد وصيتي است که در دادگاه‌ها بتوان به آن استناد کرد وگرنه ممکن است شخصي به صورت شفاهي وصيتي کند و فرزندان وي هم به صورت اخلاقي آن را با ميل و رغبت انجام دهند. اما اگر اختلافي در مورد همين وصيت به وجود آمد در دادگاه براي اثبات آن مشکلاتي وجود خواهد داشت.
وصيتنامه خودنوشت
اگر به قانون امور حسبي مراجعه کنيم مشاهده خواهيم کرد که براي صحت و اعتبار وصيتنامه خودنوشت شروطي در نظر گرفته شده است. پيش از هر چيز لازم است كه تمام متن وصيتنامه به خط خود وصيت‌کننده يا چنانکه اين قانون مي‌گويد «موصي» نوشته شود. بيشتر وصيت‌نامه‌ها از اين نوع است و اصطلاح حقوقي «خودنوشت» اصطلاحي است که قانونگذار براي اين نوع وصيت‌ها در نظر گرفته است که از ساير انواع وصيت متمايز شود.بنابراين شخصي كه سواد خواندن يا نوشتن ندارد و يا بدليل نابينايي يا ناتواني قادر به نوشتن نيست، نمي‌تواند «وصيتنامه خودنوشت» تنظيم كند. به عبارت ديگر در نگارش چنين وصيت‌نامه‌اي امكان وكالت دادن به غير وجود ندارد. وصيتنامه خودنوشت لزوما بايد داراي تاريخ روز و ماه و سال به خط خود موصي باشد تا در صورت ترديد، اهليت موصي در زمان نگارش وصيتنامه مشخص شود و هم در صورت متعدد بودن نسخه‌هاي وصيتنامه، مشخص شود كه كداميك آخرين اراده موصي بوده است. وصيتنامه خودنوشت لزوما بايد امضاي موصي را در ذيل يا صدر خود داشته باشد. براي اعتبار وصيت خودنوشت مهر و اثر انگشت موصي به تنهايي كفايت نمي‌كند و وجود امضا به تنهايي يا به انضمام مهر يا امضا ضروري است. چنين وصيت‌نامه‌اي كه طبق شرايط قانوني تنظيم شود، واجد اعتبار خواهد بود. اما به هر حال سندي عادي بشمار مي‌رود و وارثان موصي و ساير كساني كه در برابر آن قرار مي‌گيرند مي‌توانند اصالت آن را مورد ترديد قرار دهند.
وصيتنامه رسمي
وصيتنامه رسمي شكل ديگري از وصيتنامه است كه مورد پذيرش قانون قرار گرفته است. ترتيب تنظيم وصيتنامه رسمي و اعتبار آن مثل شرايطي است که براي اسناد تنظيم شده در دفاتر اسناد رسمي مقرر شده است. اين شكل از وصيتنامه اين مزيت را نسبت به شكل قبلي دارد كه افراد بي‌سواد و يا افرادي كه توانايي نوشتن ندارند نيز مي‌توانند از آن استفاده كنند. بعلاوه با ثبت اين نوع از وصيت در دفاتر اسناد رسمي، نگراني‌هاي ناشي از گم شدن و از بين بردن وصيتنامه از بين مي‌رود و اراده وصيت‌کننده از خطرات و وقوع حوادث مصون مي‌ماند. در اجراي چنين وصيت‌نامه‌اي نياز به اثبات اصالت آن از جانب موصي‌له وجود ندارد و در بسياري موراد حتي رجوع به دادگاه نيز ضرورتي پيدا نمي‌كند، چرا كه وصيتنامه رسمي سندي رسمي و لازم‌الاجرا بشمار مي‌رود و مفاد آن خواه ناظر به اموال منقول باشد و خواهد اموال غير منقول، بدون اينكه نيازي به حكم دادگاه باشد، قابل اجرا است.
وصيتنامه سري
دسته سوم از وصيت‌نامه‌ها كه عنوان آن صراحتا در قانون مورد اشاره قرار نگرفته، وصيتنامه سري است. براي کساني که مي‌خواهند ديگران از اراده آنها در مورد وصيتشان آگاه نشوند استفاده از اين نوع وصيتنامه توصيه مي‌شود. وصيتنامه سري توسط وصيت‌کننده لاك و مهر مي‌شود و در اداره ثبت محل اقامت وي يا در محل ديگري كه در آئين‌نامه‌هاي قانوني مقرر مي‌شود، حفظ و نگهداري مي‌شود. اين نوع از وصيتنامه از بيشتر مزاياي وصيت‌نامه‌هاي خودنوشت و رسمي برخوردار است. موصي در زمان حياتش اقدام به نگارش آن مي‌كند ولي مي‌تواند همواره اطمينان داشته باشد كه هيچكس از نگارش آن مطلع نخواهد شد و بصورت امري پنهاني باقي مي‌ماند. از سوي ديگر همه افراد حتي كساني كه سواد يا توانايي جسمي نوشتن ندارند امكان استفاده از آن را دارند و تنها وجود امضاي موصي در وصيتنامه براي اعتبار آن كفايت مي‌كند. وصيتنامه سري جزو اوراق خصوصي و شخصي موصي باقي نمي‌ماند و با قرار گرفتن در اختيار يك مرجع رسمي از هرگونه تعرض، حادثه و تزوير بدور خواهد بود. موصي با ثبت وصيتنامه در مرجع رسمي به صحت وصيت اقرار مي‌كند و مباشرت او در تنظيم سند امانت هيچ ترديد در اصالت وصيتنامه باقي نخواهد گذاشت. در خصوص اعتبار وصيتنامه سري بايد ميان سند ثبت امانت كه در مرجع رسمي تنظيم مي‌شود و به امضاي موصي مي‌رسد با خود وصيتنامه قائل به تفاوت شد. سند ثبت امانت از آن جهت كه نزد مرجع رسمي تهيه و تنظيم شده سند رسمي بشمار مي‌رود و از اعتبار اين قبيل اسناد برخوردار است، پس قابل انكار و ترديد نيست و براي اثبات بي‌اعتباري آن از طريق ادعاي جعل يا ادعاي ديگر بايد از سوي مدعي دليل آورده شود. اما خود وصيتنامه سري سندي عادي بشمار مي‌رود.
وصيت تا ثلث اموال
بايد توجه داشت که تملک در اموال بعد از مرگ از طريق وصيت تنها محدود به ثلث اموال است. يعني يک سوم اموال را از طريق وصيت در زمان بعد از ملک مي‌توانيم اداره کنيم. در صورتي که وصيت ما بيش از يک سوم را در بر بگيرد اين وصيت پذيرفته نخواهد شد مگر اينکه وارثان با آن موافقت کنند. موضوع ديگري که در رابطه با وصيت بايد از آن اطلاع داشته باشيم اين است که نمي‌توان از طريق وصيت يکي از وارثان را از ارث محروم کرد. اگرچه اين موضوع دستمايه برخي فيلم‌ها و سريال‌ها قرار گرفته است اما مقررات ارث امري است و امکان تغيير آنها وجود ندارد. بنابراين نمي‌توان کسي را از ارث محروم کرد يا شخصي را به وارثان اضافه کرد.
وصيت تمليکي و وصيت عهدي
آنچه تا کنون در خصوص وصيت گفتيم مربوط به وصيت تمليکي بود. در اين نوع وصيت، مالي در زمان بعد از فوت تمليک مي‌شود. اما نوع ديگري از وصيت، وصيت عهدي است. اين وصيت معمولا براي تعيين وصي براي اداره اموال کودک بعد از فوت مورد استفاده قرار مي‌گيرد. وصيت کننده يا موصي که پدر يا پدربزرگ کودک است در اين نوع از وصيت شخصي را به عنوان وصي تعيين مي‌کند تا بعد از مرگ خودش اداره اموال وي را برعهده گيرند. وصي در زمان حيات وصيت‌کننده مي‌تواند با اين وصيت مخالفت کند اما بعد از مرگ وي اين وصيت مستقر مي‌شود و او بايد به انجام آنچه مامور به انجام آن شده است اقدام کند.
وصيت يکي از قالب‌هاي موجود در قانون مدني کشور ماست که عمدتا ناظر به تصميماتي در زمان بعد از فوت است. اين قالب گاه شکل عقد دارد و براي تمليک مالي براي زمان بعد از فوت مورد استفاده قرار مي‌گيرد که در اين صورت به آن عقد تمليکي گفته مي‌شود و گاهي شکل ايقاع به خود مي‌گيرد و تنها با يک اراده به وجود مي‌آيد و تعهداتي را در زمان بعد از فوت به وجود مي‌آورد. در اين صورت به آن وصيت تمليکي خواهند گفت. به هر حال وصيت در سه قالب خودنوشت، رسمي و سري تنظيم خواهد شد.
منبع :
روزنامه حمايت 14/6/1392
برچسب ها:وصيت تمليکي, وصيت عهدي, وصيت نامه, وصيتنامه رسمي