بسته حقوقی برای شناخت یکی از مصادیق منحصر به فرد مالکیت
بسته حقوقی برای شناخت یکی از مصادیق منحصر به فرد مالکیت؛
ناقضان حقوق مولفان در برابر سد قانون
گروه حقوقی- فرزانه سادات نورمفیدی: اکثر افراد با مفهوم مالکیت آشنایی دارند، رابطه هر فردی با اموالی که در اختیار دارد و از آن خود اوست، رابطه مالکیت است.
مثلا شما مالک اتومبیلی هستید که در اختیار دارید. به این نوع مالکیت، «مالکیت فیزیکی» می‌گویند. با پرداخت پول مالکیت فیزیکی اشیا را می‌شود خرید. مالکیت فیزیکی اغلب دارای نشانه است و نشانه آن سند مالکیت است. اما همه مالکیت در این خلاصه نمی‌شود. امروزه نوع دیگری از مالکیت در حال پیشرفت است که به آن «مالکیت معنوی» می‌گویند. شاید عنوان مالکیت معنوی را بارها شنیده‌اید، ولی این نوع مالکیت به اندازه مالکیت فیزیکی قابل لمس نیست و به همین دلیل زیاد به چشم نمی‌آید. کسی که در ذهن خود ایده‌های خلاق می‌پروراند و آن را به مرحله اجرا می‌رساند باید مورد حمایت قانون قرار بگیرد. به عنوان نمونه، نویسنده کتاب، برای نوشتن، وقت و انرژی زیادی را صرف کرده، این انرژی و وقت ارزشمند است، علاوه بر اینکه این کتاب حاصل خلاقیت خود اوست و باید مورد حمایت قانون قرار گیرد. نباید فرد دیگری بتواند آن نوشته را به نام خود ثبت کند.
در مورد مالکیت فیزیکی این‌گونه رایج شده است که مثلا کسی که خانه‌ای را با صرف هزینه و وقت زیاد ساخته و اکنون مالک آن است، فرد دیگری نمی‌تواند آن خانه را تصاحب کند. پس تراوشات ذهنی و خلاقیت‌های یک انسان نیز نیازمند حمایت است تا هم آثار خلاقانه از گزند افراد سودجو در امان بماند و هم انگیزه‌ای برای تولید مجدد این آثار فراهم شود. به خصوص پس از ورود اینترنت به عرصه زندگی بشر، که اشکال مختلف اطلاعات به راحتی در دسترس دیگران قرار می‌گیرد. پس صاحبان آثار مختلف باید بتوانند در فضای مجازی هم از ایده‌های خود حفاظت کنند، در این صورت مالکیت معنوی ضامن این حفاظت است. مالکیت معنوی در ایران به مالکیت فکری هم ترجمه شده است.
انواع مالکیت معنوی
مالکیت معنوی انواع مختلفی دارد که شامل این موارد است:
1-مالکیت ادبی و هنری که شامل حق کپی‌رایت نیز می‌شود. البته در ایران به این حق، حق مولف هم می‌گویند، اما حق مولف بیشتر مربوط به کتاب و نوشته است و آثار فنی و برخی آثار هنری را در بر نمی‌گیرد. حق کپی‌برداری، حق طرح سه بعدی و … است.
2- مالکیت صنعتی که مواردی مانند: حق ثبت اختراع، علامت تجاری، مسایل محرمانه تجارت، قوانین اعتماد، حق کسب و پیشه (سرقفلی) و اعتبار تجاری و …را در برمی‌گیرد.
در ادامه به بررسی حق کپی‌رایت می‌پردازیم که رعایت آن در ایران به چالش‌های متعددی روبه‌رو است.
هرکسی صاحب تراوشات ذهنی خود است. نوشته، کتاب، مقاله، موسیقی و… هر کدام دارای مالکی هستند که حق بهره‌برداری و استفاده از اثر به مالک آن‌ها تعلق دارد. حق کپی‌رایت به صاحب اثر تعلق دارد و به وی اجازه می‌دهد تا دوباره آن را انتشار دهد، تغییراتی روی آن اعمال کند یا حتی آن را به دیگری واگذار کند. در زبان بین‌المللی به نظام حامی حقوق خالقان ایده‌های نو، «کپی رایت» گفته می‌شود. کپی رایت است که اجازه می‌دهد یک اثر متعلق به صاحب آن باشد و فرد دیگری نتواند از آن سوءاستفاده کند. قانون حامی پدیدآورندگان اثرهای مختلف در ایران، قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان (1348) و قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی (1352) است. به خالق نوآوری‌ها چه در زمینه کتاب و مقاله، چه در زمینه هنر و موسیقی، پدیدآورنده گفته می‌شود. به نتیجه حاصل از ابتکارات پدیدآورنده نیز اثر گقته می‌شود.
قانون از چه آثاری حمایت می‌کند؟
– کتاب و نوشته و جزوه علمی و فرهنگی و هنری.
– شعر، ترانه، سرود و تصنیف که ضبط شده باشند.
– اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه نمایش و پرده سینما و رادیو و تلویزیون.
– اثر موسیقی که به هر روش نوشته یا ضبط شده باشد. (نوار و صفحه و آثار موسیقی در صورتی مورد حمایت است که در روی هر نسخه و جلد آن علامت پلاتین در داخل دایره نوشته شده باشد. تاریخ انتشار و نام و نشانی انتشار دهنده قید شده باشد)
– نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته‌ها و خط‌های تزیینی و آثار تجسمی
– پیکره(مجسمه)
– اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان
– اثر عکاسی که با روش ابتکاری پدید آمده باشد
– اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی و نقشه قالی و گلیم
– اثر ابتکاری بر پایه فرهنگ عامه و میراث فرهنگی و ملی
– اثر فنی که جنبه ابداع داشته باشد
– اثری که از ترکیب چند اثر گفته شده ایجاد شده باشد.
پدیدآورندگان بدانند
کسی که یک اثر خلاقانه را ایجاد می‌کند، باید اطمینان داشته باشد که اثر در مالکیت خود اوست. هر پدیدآورنده یک اثر نسبت به محصول تلاش خود دارای دو نوع حق است: مادی و معنوی. حقوق مادی یا اقتصادی و مالی حقوقی است که منفعت مالی حاصل از اثر را متعلق به پدیدآورنده می‌داند. مثلا وقتی یک قطعه موسیقی در قالب سی دی منتشر می‌شود، پول ناشی از فروش سی دی متعلق به صاحب اثر است. حقوق مادی قابل انتقال به دیگران است. مثلا پدیدآورنده می‌تواند این حق خود را به کسی که موسیقی او را منتشر می‌کند، منتقل کند. حق معنوی حقی است که ناشی از ارتباط پدیدآورنده و اثرش است و به دلیل همین ارتباط می‌تواند اقدامات خاصی روی اثرش انجام دهد، به عنوان مثال نام وی باید به عنوان پدیدآورنده ذکر شود، یا اجازه انتشار اثرش را بدهد. حقوق معنوی قابل انتقال به دیگران نیست و مختص پدیدآورنده است. علاوه بر این، حقوق معنوی محدود به زمان و مکان نیستند. به عبارت دیگر در همه جای دنیا حق معنوی اثر متعلق به پدیدآورنده است و مانند حقوق مادی استفاده از آن‌ها زمان مشخصی ندارند.
حقوق پدیدآورنده از همه جهت تحت حمایت قانون قرار دارد. از حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر تا بهره‌برداری از حقوق مادی و معنوی اثر را شامل می‌شود.
پدیدآورنده می‌تواند استفاده از حق مالی خود را در همه زمینه‌ها از جمله این موارد واگذار کند: تهیه فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی و مانند آن، ضبط صوتی یا تصویری اثر بر روی نوار یا هر وسیله دیگر، استفاده از اثر در کارهای علمی و هنری و تبلیغاتی، استفاده از اثر در فراهم کردن آثار دیگر و…
اگر پدیدآورنده یک اثر، چند نفر باشند و مشخص نباشد که هر کدام از آنان صاحب چه قسمتی از اثر هستند، حق این چند نفر بر محصول تولید شده، حق مشترک است. به طور مثال، حق مالی اثر به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود. یا برای اجرای حقوق معنوی موافقت همه آنان لازم است. استفاده از آثاری که منتشر شده، باید با ذکر نام منبع باشد. فقط کتابخانه‌های عمومی و موسسات جمع‌آوری نشریات و موسسات آموزشی غیرانتفاعی هستند که می‌توانند از طریق عکس‌برداری یا فتوکپی آثار منتشر شده را داشته باشند. اگر اثری که تولید شده به سفارش فرد دیگری باشد، حقوق متعلق به اثر تا 30 سال به سفارش‌دهنده تعلق می‌گیرد، بعد از این مدت به پدیدآورنده در صورت زنده بودن وی و در غیر این صورت به وراث او اختصاص می‌یابد. اما در مورد این نوع آثار اگر پاداش یا جایزه‌ای برای این اثر در مسابقات علمی و هنری باشد، به پدیدآورنده اختصاص می‌یابد. در دو مورد اثرهای سینمایی و عکاسی و اثرهای متعلق به شخص حقوقی، حقوق مادی پدیدآورنده به مدت 30 سال مورد حمایت قانون خواهد بود. نام، عنوان و نشان اثر که مخصوص خود اثر است، نمی‌تواند مورد استفاده دیگران قرار گیرد. ناشر و انتقال گیرنده حقوق مادی هم باید نام پدیدآورنده و نشان اثر را ذکر کنند. یعنی حقوق معنوی هم چنان برای پدیدآورنده محفوظ است. هرگونه تغییر یا تحریف و چاپ اثر بدون رضایت پدیدآورنده ممنوع است.نکته بسیار مهم این است که قانون از حقوق مادی آثاری حمایت می‌کند که برای اولین بار در ایران چاپ شده باشند. اگر اثر در کشور دیگری انتشار یافته باشد، نمی‌تواند مورد حمایت قانون قرار گیرد. قانون در صورتی در مورد تکثیر کتب و نشریات در مورد اتباع خارجی رعایت می‌شود که عهدنامه متقابل بین ایران و کشور متبوع آنان باشد. پدیدآورنده می‌تواند درخواست ثبت اثر را بدهد که اثرش پس از طی تشریفات قانونی ثبت خواهد شد.
فوت پدیدآورنده پایانی بر حقوق معنوی
همان‌طور که گفته شد، حقوق معنوی فقط متعلق به پدیدآورنده است و پس از مرگ وی، حقوق معنوی هم از بین می‌رود، اما حقوق مادی که قابل انتقال به دیگران هستند، مانند اموال دیگر، به وراث منتقل می‌شود یا حتی پدیدآورنده می‌تواند استفاده از آن را به دیگری وصیت کند. مدت استفاده از این حقوق برای وراث یا کسی که به او وصیت شده، 50 سال بعد از فوت پدیدآورنده است. اما در مورد اثر ترجمه‌ای 30 سال است. اگر پدیدآورنده وراثی نداشت، حق مادی اثر پنجاه سال به منظور استفاده عمومی در اختیار ولی فقیه قرار می‌گیرد. در مورد آثاری هم که چند پدیدآورنده دارند، پنجاه سال از فوت آخرین پدیدآورنده در نظر گرفته می‌شود.
پاسخ کیفری به متجاوزان به حقوق مولف
تمام حقوقی که ذکر شد مورد حمایت قانون کسی که اثری را با زحمت و تلاش به وجود آورده، با خیال راحت بتواند از اثر خود حفاظت کند. کسی که اثر کس دیگری را با نام خودش انتشار دهد، به مجازات حبس محکوم می‌شود.
همچنین کسی که اثر پدیدآورنده را بدون اجازه وی حتی با نام پدیدآورنده چاپ کند نیز مجازات حبس دارد. در مورد اثر ترجمه‌ای نیز همین طور است. هرگاه متخلف از این قانون شخص حقوقی باشد علاوه بر مجازات فردی که تخلف ناشی از عمل اوست، به میزان خسارتی که وارد شده، از اموال شخص حقوقی ضبط می‌شود. علاوه بر رسیدگی به شکایت شاکی، آثار پخش شده هم قابل جمع شدن است. آثار تولید شده قبل از تصویب قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان نیز تابع همان احکام بالا هستند.
منبع:http://www.hemayat.net/news/gof-magh.htm
روزنامه حمایت
برچسب ها:حقوق مولف, حقوق مولفان, مالکیت معنوی