طبقات و سهم الارث ورّاث
طبقات و سهم الارث ورّاث
ناصر نایبی *
مقدمه:
مقررات اکثر کشورها در مبحث احوال شخصیه، خصوصاً در باب ارث، صرف‌نظر از اینکه تابع کدام یک از نظام‌های حقوقی کنونی باشند؛ تحت تأثیر مذهب و اعتقادات ساکنان و مناسبات اجتماعی ـ اقتصادی همان کشور است و این تأثیرپذیری از دین و آیین به ویژه در قوانین کشورهای اسلامی بیشتر نمایان است. هرچند که علی‌القاعده در حقوق داخلی یا بین‌الملل خصوصی‌شان، معمولاً پیروان سایر ادیان و مذاهب مختلف رسمی و همچنین اتباع بیگانه ـ حسب مورد ـ تابع قواعد و عادات مسلمه‌ی متداوله‌ی مذهب و مقررات دولت متبوع آنان می‌باشند.
از همین رو، قانونگذار مدنی ایران 89 ماده قانونی (از ماده 861 الی 949 در باب دوم از قسمت چهارم کتاب دوم از جلد اول قانون مدنی مصوب 18 اردیبهشت ماه 1307 هـ.ش) را با اقتباس از منابع فقهی به خصوص نظر مشهور فقهای امامیه به موضوع «ارث» اختصاص داده است. این همه، علاوه بر موادی است که در دیگر مقررات اعم از مدنی، ثبتی، کیفری، تجاری، مالیاتی، امور حسبی و غیره درباره‌ی حقوق ارث و تکالیف ورّاث وضع شده است.
یادگیری، آموزش و بازآموزی دانش ارث بر مبنای فرمول‌های خاص خود، با استفاده از اعداد و ارقام و محاسبات ریاضی نه فقط از نظر اِعمال اسباب تملک و انتقال قهری، تعداد وراث و میزان سهم‌الارث در اسناد تنظیمی نسبت به ترکه در عقود، معاملات، تعهدات و الزامات آنان مهم است بلکه به ویژه از این جهت اهتمام بیشتری پیدا می‌کند که اخیراً توسعه وظایف سران دفاتر و واگذاری برخی از امور غیرترافعی مانند صدور گواهی انحصار وراثت از محاکم دادگستری به دفاتر اسناد رسمی در دستور کار قوای قضائیه و مقنّنه قرار گرفته است.
تفکیک سهم‌الارث طبقات سه‌گانه ورّاث، به نحو حاضر،[1] با استفاده از منابع مختلف فقهی، حقوقی، جزوات آموزشی و قانون مدنی تهیه و در اختیار همکاران عزیز و جامعه حقوقی قرار می‌گیرد. صدالبته با دیده منت، از نگاه تیزبین اساتید و علمای فن در اصلاح لغزش‌های احتمالی و تکمیل آن استقبال خواهیم کرد.
| وارث | میزان سهم‌الارث | | |||||||||||||||||||
| پدر یا مادر و یا یکی از اولاد (منحصراً) | تمام ماترک را ارث می‌برد | | |||||||||||||||||||
|
و مادر | اگر مادر حاجب داشته‌باشد ارث می‌برد | در هر دو صورت مابقی به قرابت متعلق به پدر است | |||||||||||||||||||
| اگر حاجب نداشته باشد متعلق به مادر | |||||||||||||||||||||
|
و یک دختر | پدر | مادر | سهم دختر | اگر مادر حاجب داشته باشد باقیمانده به او رد نمی‌شود | |||||||||||||||||
| اگر مادر حاجب نداشته باشد باقیمانده به‌او ردّ میشود | |||||||||||||||||||||
|
و یک دختر | سهم پدریا‌‌مادر | سهم دختر | به وراث رد میشود | | |||||||||||||||||
|
و چند دختر | پدر | مادر | بین دختران تقسیم میشود | | |||||||||||||||||
|
و چند دختر | سهم پدر یا مادر | سهم دختران | باقیمانده به وراث رد میشود | | |||||||||||||||||
|
پسر و دختر | پدر | مادر | مابقی به نسبت پسر دو برابر دختر | | |||||||||||||||||
|
یک یا چند پسر | پدر | مادر | مابقی به پسر یا پسران می‌رسد | | |||||||||||||||||
| زوج یا زوجه با وراث طبقه اول | زوج یا زوجه فرض خود را می*برند | مابقی به شرح فوق بین وراث تقسیم می**شود | | ||||||||||||||||||
|
**هرگاه در طبقه اول نقصی ایجاد شود نقص بر دختر یا دخترها وارد میشود. | | ||||||||||||||||||||
| وارث | میزان‌سهم‌الارث | |||||||||||
| یکی از اجداد یا یکی از اخوه (منحصراً) | تمام ترکه را ارث می‌برد | |||||||||||
| جد و جده ابی | جد دو برابر جده ارث می‌برد | |||||||||||
| جد و جده امّی | جد و جده به تساوی ارث می‌برند | |||||||||||
| جد و جده یا جد یا جده ابی و جد و جده یا جد یا جده امی | تقسیم به اجداد ابی به نسبت دو به یک | | ||||||||||
| تقسیم به اجداد امی به نسبت مساوی | | |||||||||||
| چند برادر یا چند خواهر ابوینی یا ابی یا امی | به نسبت مساوی بین وراث تقسیم میشود | | ||||||||||
| چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی | به نسبت دو به یک بین وراث تقسیم میشود | | ||||||||||
| برادران و خواهران امی | به نسبت مساوی بین آنها تقسیم میشود | | ||||||||||
| چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی و چند برادر و خواهر امی | سهم به برادر و خواهر امی به نسبت مساوی | الباقی به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر ابوینی یا ابی تقسیم میشود | | |||||||||
| چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی و یک برادر یا خواهر امی | سهم برادر یا خواهر امی | مابقی به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر ابوینی یا ابی تقسیم میشود | | |||||||||
|
و برادر و خواهر
| سهم اجداد امی و برادر و خواهر امی به نسبت مساوی | در صورتی‌که اجداد ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی با یک برادر یا یک خواهر امی باشند ماترک می‌برند | | |||||||||
| سهم اجداد ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی به نسبت دو به یک | | |||||||||||
| زوج یا زوجه با وراث طبقه دوم | زوج یا زوجه به فرض می‌برند | سپس متقربین به مادر سهم می‌برند | | |||||||||
| مابقی را متقربین به پدر می‌برند * | | |||||||||||
| *شود. هرگاه در طبقه دوم نقصی ایجاد شود نقص بر متقربین به پدر وارد می | | |||||||||||
جدول ج) سهم الارث طبقه سوم
| وارث | میزان سهم‌الارث | |||||||
| یکی از اعمام یا یکی از اخوال منحصراً | تمامی ترکه را ارث می‌برد | |||||||
| چند عمو یا چند عمه ابوینی یا ابی یا امی | ترکه به نسبت مساوی تقسیم میشود | |||||||
| چند عمو و عمه ابوینی یا ابی | ترکه به نسبت دو به یک تقسیم میشود | |||||||
| چند عمو و عمه امی | ترکه به نسبت مساوی تقسیم میشود | |||||||
|
و چند عمو و عمه امی | سهم عمو و عمه امی به نسبت مساوی | مابقی به نسبت دو به یک بین چندعمو و عمه ابوینی یا ابی | ||||||
|
| سهم عمو یا عمه امی | مابقی به نسبت دو به یک بین چند عمو و عمه ابوینی یا ابی | ||||||
| اخوال (چند دایی و چند خاله) ابوینی یا ابی یا امی | در این حالت به نسبت مساوی تقسیم میشود | |||||||
| چند دایی و خاله ابوینی یا ابی یا امی | در این حالت به نسبت مساوی تقسیم میشود | |||||||
|
و چند دایی و خاله امی | سهم دایی و خاله امی به نسبت مساوی | مابقی بین چند دایی و خاله ابوینی یا ابی به نسبت مساوی | ||||||
|
و یک دایی یا خاله امی | سهم دایی یا خاله امی | مابقی بین چند دایی و خاله ابوینی یا ابی به نسبت مساوی | ||||||
|
| سهم اخوال که تقسیم به شرح فوقالذکر است | |||||||
| سهم اعمام که تقسیم به شرح فوقالذکر است | ||||||||
|
با ورثه طبقه سوم | زوج یا زوجه ابتدا به فرض می‌برند | سهم اخوال | ||||||
| مابقی سهم اعمام * | ||||||||
| هرگاه نقصی ایجاد شود نقص بر اعمام (عمو و عمه) وارد میشود* | ||||||||
* . سردبیر ماهنامه «کانون» و سردفتر اسناد رسمی 221 تهران. همچنین از آقای رضا تاجگر که ماهنامه را در این موضوع یاری رساند تشکر میشود.
[1] . لطفاً جهت مطالعه جدول سهم‌الارث طبقات سه‌گانه ورّاث به صفحات بعد مراجعه شود.
منبع:ماهنامه کانون -> شماره 94 -> طبقات و سهم الارث ورّاث
برچسب ها:سهم الارث ورّاث