مراحل تهیه بارکد ژنی و نمایگان DNA

نمایگان DNA وسیله‌ای ارزشمند در دست کارآگاهان و پلیس جنایی است که به کمک آن، کشف جرم و مجرمان با سرعت، دقت و قطعیت بیشتری صورت می‌گیرد. در فرآیند تهیه و کاربرد این نمایگان از فن‌آوری رایانه و اطلا‌عات به خوبی استفاده شده است. در این فرآیند با استفاده از سلول‌های بدن و پس از طی مراحل متوالی یک " بارکد ژنی " به هر نمونه اختصاص می‌یابد و بدین ترتیب مقایسه نمونه‌ها ( مثلا‌ً مقایسه بارکد بقایای به جای مانده در صحنه جنایت با بارکد ژنی افراد سابقه دار) به آسانی انجام می‌شود.

مراحل تهیه بارکد ژنی و نمایگان DNA

ژن نگاری فرآیندی آزمایشگاهی_ رایانه‌ای است که مشتمل بر مراحل متوالی زیر می‌باشد:

1_ جمع آوری نمونه‌های به جای مانده از مظنونان و قربانیان صحنه جنایت

2_ استخراج و پالا‌یش DNA از این نمونه‌ها

3_ قطعه قطعه کردن DNA با استفاده از آنزیم‌های اختصاصی

4_ تعیین توالی عناصر ژنی در قطعات DNA

5_ تحلیل الگوهای ژنی توسط رایانه و ایجاد یک الگوی عددی و تبدیل آن به بارکد.

گفتنی است؛ هر یک از مراحل یادشده در مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاهی مختلف به شیوه‌های گوناگونی انجام می‌شود؛ ولی اصول کار ثابت است و استانداردهایی برای آن در نظر گرفته شده است؛ چرا که فقط با این تدبیر امکان تبادل اطلا‌عات بین مراکز یا در سطح جهانی وجود دارد.

مزایای استفاده از نمایگان DNA و بارکد ژنی در تحقیقات نشان می‌دهد که کاربرد این روش موجب تشخیص سریع مجرمان و اطمینان بالا‌ می‌شود. به علا‌وه این روش با توجه به قطعیت زیادی که دارد، در محکمه مورد پسندتر و در افکار عمومی‌ نیز مقبولیت بهتری دارد، به همین علت قضاوت را آسان‌تر می‌کند. همچنین کاربرد این روش سبب می‌شود که پای افراد بی گناه، به بازداشتگاه‌ها و دادگاه‌ها کشیده نشود.

نقاط ضعف و چالش‌ها

افسران تجسس، کارآگاهان و کاربران این روش باید از نقاط ضعف احتمالی نمایگان DNA آگاه باشند. مهم‌ترین موارد عبارتند از:

الف)آلودگی احتمالی نمونه‌ها می‌تواند تحلیل آنها را با مشکل مواجه کند و نتیجه نادرستی به بار آورد.

ب) مقایسه‌ها اگر با نمونه ناکافی صورت گرفته باشد، نمی‌تواند مبنای تصمیم گیری و محاسبات باشد.

ج) عدم دقت در مراحل مختلف آزمایشگاهی اعم از گرفتن نمونه‌ها و فرآیند تهیه نمایگان می‌تواند سبب نتیجه نادرست شود.

 اقدامات مهم برای استاندارد کردن نمایگان

اقدامات گوناگونی برای تهیه و اجرای استانداردهای سراسری در تهیه نمایگان صورت گرفته است. از این نظر اروپا بسیار فعال به نظر می‌رسد. در سال 1988 گروهی به نام " تهیه نمایگان DNA اروپا " شکل گرفت که هدف آن تبادل داده‌های حاصله از این روش در کشورهای اروپایی است. با تشکیل اتحادیه اروپا مشارکت‌های علمی‌‌در این زمینه گسترش یافت و شکل رسمی‌تری به خود گرفت. بعد از آن یک گروه کاری مشترک از دانشمندان کشورهای مختلف اروپا به نام " انجمن پزشکی قانونی اروپا" از طرف شبکه مؤسسات پزشکی قانونی اروپا مسئول تهیه استانداردها و اعمال نظارت بر آن شد. کمیته اروپایی پلیس بین‌المللی نیز برای توسعه و ترویج روش ژن نگاری یک گروه کاری به نام گروه خبره پایش ژن نگاری تشکیل داد. این گروه مسئول همکاری‌های بین المللی برای ترویج  ژن نگاری در دنیا است. فعالیت‌های این گروه شامل تهیه منشوری برای کاربرد ژن نگاری، طراحی پایگاه داده‌ها، برنامه‌ریزی برای آموزش‌های لا‌زم و گسترش کاربرد ژن نگاری در پرونده‌های جنایی و تصادفات است. این گروه با مراکز قضایی کشورهای مختلف دنیا مرتبط بوده و با تعیین کشورهای رابط( آرژانتین، اتریش، بلژیک، فرانسه، نروژ، آفریقای جنوبی، اسپانیا، بریتانیا و آمریکا) دامنه این ارتباط را گسترده‌تر کرده است..

یکی از قطعنامه های کنفرانس منطقه‌ای ژن نگاری در اروپا

1_ کشورهای عضو باید از روش نوین و قدرتمند "ژن نگاری " به عنوان وسیله‌ای برای تحقیقات جنایی استفاده نموده و پایگاه داده‌های ملی ژن نگاری خود را بر اساس استانداردهای معرفی شده از پلیس بین الملل سازماندهی کنند.

2_ پایگاه داده‌های DNA مربوط به مجرمان و آلودگی‌های صحنه جنایت باید تا حد ممکن تفصیلی باشد که از حداکثر قابلیت در موارد تجسس‌های پلیسی برخوردار باشد.

3_ کشورها باید استانداردهای اروپا را در نمونه گیری، گردآوری و ذخیره سازی شواهد رعایت کنند.

4_ کشورها باید در روش‌های برخورد و مدیریت صحنه جرایم، تجدید نظر کرده و مقدمات کاربرد ژن نگاری را فراهم نمایند.

5_ تمام مراکزی که در زنجیره فرآیند ژن‌نگاری دخیل هستند (پلیس، آزمایشگاهای پزشکی قانونی و …) باید یک سامانه تضمین کیفیت را توسط بنیاد…ملی راه‌اندازی کنند.

6_ کشورها باید آموزش، ارزیابی کیفی و صدور مجوز را برای دست اندرکاران ژن‌نگاری سازمان دهند.

7_ کشورها باید در راستای حفظ منافع ملی، شواهد و مدارک ژن نگاری را از طریق همکاری‌های بین المللی گسترده مبادله کنند.

8_ کشورها باید راهبردهای مؤثر و پویای ملی را برای ایجاد و تداوم موفقیت در پایگاه ملی داده‌های ژن نگاری پدید آورند.

9_ پیشرفت‌های این حوزه پویا باید به صورت دوره‌ای توسط یک گروه خبره پایش شود. این گروه باید دانشمندان و نمایندگان قوه قضاییه باشند و گزارش خود را هر دو سال یک‌بار به کنفرانس منطقه‌ای اروپا ارائه نمایند.

10_ گروه خبره پایش باید هر ساله کنفرانسی برای گروه کاربران جهانی ژن‌نگاری ترتیب دهند و نتایج آن را منتشر کنند.

11_ کارهای انجام شده در گروه کاری اروپایی پلیس بین الملل توسط کشورهای رابط باید در مجامع عمومی‌به اطلا‌ع همه کشورهای عضو رسیده و سایر کشورها نیز به پیوستن فرآیند استانداردسازی ژن نگاری تشویق شوند.

12_ این قطعنامه باید برای جلب توجه مؤسسات علمی‌و حقوقی دست‌اندرکار ژن نگاری و تمام کسانی که از آن بهره مند می‌شوند به کار رود.

دکتر محمد حسن عابدی، سرپرست سازمان پزشکی قانونی ایران نیز در خصوص جایگاه استفاده از تکنولوژی مربوط به DNA در کشور اظهارداشت: با ورود تجهیزات جدید در این بخش که برای دستگاه قضایی بسیار با ارزش است، پزشکی قانونی توانسته مراکز مربوط به استفاده از این تکنولوژی را  از تعداد دو مرکز به پنج مرکز افزایش دهد و این جریان در سال آینده نیز ادامه خواهد داشت.

به گفته وی، استفاده از DNA جایگاه خاصی در پزشکی قانونی دنیا دارد و بهره‌برداری از نتایج روش‌های آزمایشگاهی دهه‌های قبل در این زمینه، نیاز به طی زمان یک الی دو ماه داشت که با تحول تکنولوژی در جهان، همان کار، ظرف یک هفته قابل انجام است.

سرپرست سازمان پزشکی قانونی با اشاره به رویکرد جدید سازمان پزشکی قانونی در خصوص استفاده از تکنولوژی‌های به روز جهان گفت: از سال 85 13به بعد سازمان پزشکی قانونی برای استفاده از تکنولوژی‌های به روز اقداماتی را در حوزه‌های فنی انجام داده و در سال جاری نیز اقدام به خرید و وارد کردن تجهیزات جدید و تخصصی در سطح آزمایشگاه‌های این سازمان کرده که تعدادی از آنها برای اولین بار وارد کشور شده است.

 به اعتقاد وی، بخش‌های مختلف سازمان پزشکی قانونی، باید از تجهیزات کارآمد و به روز جهان برخوردار شود تا نظریه‌های کارشناسان این سازمان به استانداردهای جهانی نزدیک‌تر شود.

عابدی عنوان کرد: نظریه‌های کارشناسان سازمان پزشکی قانونی در نحوه صدور آرای داخلی و بین المللی نقش مهمی‌دارند و به همین جهت در تنظیم و ارائه آنها دو مؤلفه سرعت و دقت که بسیار مورد تأکید رئیس قوه قضاییه نیز می‌باشد، نقش به‌سزایی را ایفا می‌کند

 

 

منبع: 

http://www.maavanews.ir/tabid/53/ctl/Edit/mid/373/Code/2565/Default.aspx