بررسي نقش سلامت جنسي در خانواده ايراني
دكتر سيدكاظم فروتن
اورولوژيست، دانشگاه شاهد و رئيس كلينيك سلامت خانواده دانشگاه شاهد
دكتر محمدحسين اخوان تقوي
همكار آموزشي و درماني گروه پژوهشي خانواده و سلامت جنسي دانشگاه شاهد
چکیده:
خانواده به عنوان يگانه زيربناي استوار جامعه و نخستين نهاد اجتماعي از نقش بی‌بدیلی در حفظ و تامين سلامت فرد و جامعه برخوردار است. ادامه حيات و بالندگي در دوام و قوام اين نهاد مقدس به عوامل متعددي بستگي دارد كه توجه به آن از سوي اعضاي خانواده، جامعه و مسئولين كشور بسيار حائز اهميت است. از جمله عواملي كه به بقاي خانواده كمك شاياني مي‌كند، سلامت جنسي و كاركرد مناسب آن در چارچوب خانواده و بر اساس شرع، قانون و عرف است. غريزه جنسي و ارضای صحيح آن يكي از اهداف و آثار تشكيل خانواده به شمار مي‌رود و بديهي است كه تعادل و استفاده بهينه از آن در مسير مطلوب و پذيرفته‌شده عقل و شرع، رمز سلامت و استحكام اين ميثاق مقدس خواهد بود. تحقق شعار «سلامت جنسي» با هدف تحكيم نهاد خانواده و يا اصلاح پيوندهاي گسسته زوجين، نيازمند توجهي خاص به دستورات حيات‌بخش اسلام درباره تربيت جنسي سالم در دوران قبل و بعد از بلوغ است. تحقق اين شعار مديون فراهم‌سازي بسترهاي مناسب فردي، اجتماعي و علمي است و براي تحقق كامل آن بايد همه صاحب‌نظران و انديشمندان در گستره‌هاي مختلف علوم فقهي، حقوقي، تربيتي، روانشناسي، جامعه‌شناسي و پزشكي به پژوهش و مطالعات گسترده و جامع در حوزه سلامت جنسي در بستر فرهنگ ايراني – اسلامي بپردازند. در اين تحقيق نقش سلامت جنسي در خانواده ايراني و نيز عوامل آسيب‌رسان به آن بررسي و در پايان راهكارهاي پيشنهادي مبتني بر فرهنگ ايراني – اسلامي براي دستيابي به سلامت جنسي در همه خانواده‌ها ارائه شده است.
واژگان کلیدی: فرهنگ ايراني، سلامت جنسي، زناشويي، ازدواج، خانواده
تاريخ وصول: 51/2/09 تاريخ تاييد: 71/6/09
نويسنده پاسخگو: معاونت آموزش دادگستري استان تهران zandi@ghazavat.com
مقدمه
خانواده به عنوان كوچك‌ترين و قديمي‌ترين نهاد جامعه، بزرگ‌ترين نقش را در ايجاد و بقای آن دارد و از همين روي از ديرباز تاكنون از جهات مختلف مورد توجه انديشمندان علوم مختلف جامعه‌شناسي، روانشناسي، تربيتي، فقه و حقوق قرار گرفته است. از جمله جهاتي كه به ويژه در دهه‌هاي اخير توجه به آن بيشتر شده سلامت جنسي خانواده است. امروز مشخص شده است كه روابط جنسي پايدار زوجين در ثبات و تحكيم خانواده نقش موثري ايفا مي‌نمايد. آمارهاي طلاق و علل آن بيانگر آن است كه علت مستقيم يا غيرمستقيم بسياري از متاركه‌ها در كشور ناشي از مشكلات و اختلالات جنسي زوجين است. يافته‌ها حاكي است روابط جنسي مستحكم زوجين افزون بر اينكه در حفظ سلامت جسمي و رواني زن و شوهر موثر است، در تربيت فرزندان نيز نقش به‌سزايي دارد. امروزه كارشناسان صاحب‌نظر در موضوعات مختلف خانواده معتقدند كه ريشه بسياري از روابط خارج از چارچوب خانواده را در افراد متاهل مي‌توان در بي‌ثباتي و آشفتگي روابط جنسي زوجين يافت. نگارنده با توجه به اهميت خانواده و عوامل تاثيرگذار در استحكام آن، نخست به تبين اهميت نهاد خانواده و ازدواج از ديدگاه اسلام و نظام جمهوري اسلامي ايران پرداخته و سپس با تشريح نقش، اهميت و جايگاه سلامت جنسي در خانواده‌هاي ايراني و عوامل تهديدكننده سلامت جنسي می‌پردازد و سپس خط مشي‌ها و راهبردهايي را كه بايد از سوي مسئولان براي ارتقای سلامت جنسي خانواده در جامعه ايراني مورد توجه قرار گيرد و به اجرا درآيد، اشاره خواهد كرد.
خانواده و سلامت جنسي
خانواده در ديدگاه جامعه‌شناسان عبارت از زن و مردي است كه نياز به رابطه جنسي و نياز به همسر آنها را در كنار هم قرار داده است و اين نياز از چنان نيرويي برخوردار است كه زمينه پيدايش آرامش و نيز تربيت فرزندان را فراهم مي‌سازد. بر اساس اين نظريه، خانواده صرفا شامل دو همسر است اما در ديدگاهي ديگر، برخي روان‌شناسان معتقدند: خانواده از دو همسر و فرزند يا فرزندان ايشان تشكيل مي‌شود. در هر دو تعريف، خانواده خميرمايه، هسته نخستين و واحد سازنده هر يك از جوامع انساني تلقي شده است و از اين روي شكل‌گيري جوامع، بدون تشكيل نهاد خانواده قابل تصور نيست. نهاد خانواده در ديدگاه اسلام نيز بسيار ارزشمند و پراهميت است تا آنجا كه آيات متعددي در سوره‌هاي بقره، نساء، انفال، نور، فرقان، احزاب، طلاق، … به اين مهم پرداخته است. بر اساس ديدگاه اسلامي، آفرينش زن و مرد از يك خميرمايه است و در بين آنها همبستگي و پيوند خوني و تاريخي وجود دارد و در سايه ازدواج، اين همبستگي به صورت ميثاقي غليظ و پيماني محكم درمي‌آيد. خانواده اسلامي كه در سايه نكاح شرعي پديد مي‌آيد از چنان استحكام و ارزشي برخوردار است كه رسول خدا(ص) مي‌فرمايند: هيچ بنايي در نزد خداوند محبوب‌تر از بنايي نيست كه در سايه ازدواج پديد آمده باشد. از نظر اسلام، نهاد خانواده كانوني است براي به ثمر نشستن غرايز و تمايلات فطري انسان. از اين رو سلامت، طراوت و بالندگي اين كانون داراي اهميت ويژه‌اي است. نظام جمهوري اسلامي ايران نيز كه بر اساس اسلام پايه‌ريزي شده است به خانواده توجه ويژه‌اي دارد لذا در مقدمه قانون اساسي مي‌خوانيم: «خانواده واحد بنيادين جامعه و كانون اصلي رشد و تعالي انسان است و توافق عقيدتي و آرماني در تشكيل خانواده كه زمينه‌ساز اصلي حركت تكاملي و رشديابنده انسان است، اصل اساسي بوده و فراهم كردن امكانات جهت نيل به اين مقصود از وظايف حكومت اسلامي است.» در اصل دهم قانون اساسي آمده است: «از آنجا كه خانواده واحد بنيادي جامعه اسلامي است همه قوانين و مقررات و برنامه‌ريزي‌هاي مربوط بايد در جهت آسان كردن تشكيل خانواده، پاسداري از قداست و استواري روابط خانوادگي بر پايه حقوق و اخلاق اسلامي باشد.» بنابراين تشكيل خانواده در جمهوري اسلامي ايران همان ارزشي را دارد كه در اسلام به آن تاكيد شده است.
سلامت جنسي، عامل استحكام نهاد خانواده
تمايلات جنسي طبيعي، به احساس كشش و رفتاري اطلاق مي‌شود كه براي خود شخص و طرف مقابل لذت‌بخش است و تحريك اعضای جنسي را در بر مي‌گيرد و با احساس گناه و اضطراب همراه نبوده و در عين حال جنبه جبري هم ندارد. سلامت جنسي يعني موقعيتي كه در آن زوجين از يك رابطه سالم، مناسب و بهنجار جنسي بهره‌مند هستند و از اين رابطه به رضايتمندي مي‌رسند. بر اساس تعريف سازمان جهاني بهداشت (WHO) بهداشت جنسي عبارت است از: هماهنگي و يكپارچگي ميان ذهن، احساس و جسم كه جنبه‌هاي اجتماعي و عقلاني انسان را در مسير ارتقاي شخصيت او سوق مي‌دهد و منجر به ايجاد ارتباط و عشق مي‌شود.
ديدگاه قرآن و روايات اسلامي به مسائل جنسي، سركوبگرانه و محدودكننده نيست بلكه به اين غريزه به عنوان واقعيتي مي‌نگرد كه بايد آن را در جهت صحيح سوق داد. سياست كلي اسلام به موضوعات جنسي تسهيل در ارضاي مشروع و پيشگيري از زمينه‌هاي ارتكاب گناه و تقويت و محافظت از غرايز جنسي است. از همين روست كه تسهيل و تسريع در ازدواج به پيروان اين مكتب الهي توصيه شده تا زن و شوهر در سايه آن به آرامش برسند. (سوره روم، آيه 21) اين معنا در تعبيري ديگر در قرآن كريم با عنوان «لباس» و اين كه مرد و زن لباس يكديگرند بيان شده است. (سوره بقره، آيه 87) قرآن كريم در آيات خود به مرد دستور خوش‌رفتاري با زن را داده و مي‌فرمايد: «و عاشروهن بالمعروف» (سوره نساء، آيه 19). همچنين به اين مهم در روايات متعدد اسلامي اشاره شده است. در حديثي از پيامبر اسلام(ص) روايت شده است كه ايشان به زن‌ها فرمودند: «نماز خود را طول ندهيد تا شوهرهاي خود را مانع كاميابي نشويد.» و در حديثي ديگر از آن حضرت آمده است: «بر زن است كه با بهترين عطر خود را خوشبو كند و هر صبح و شب خود را بر شوهر عرضه كند.» امام باقر(ع) فرمودند: همان‌طور كه مردان دوست دارند زينت را در زنان‌شان ببينند زنان نيز دوست دارند زينت را در شوهران‌شان ببينند. از امام كاظم(ع) هم نقل شده است كه: «حنا گذاشتن و به خود رسيدن باعث عفت زن مي‌شود و تحقيقا دوري زنان از عفت و پاكدامني به خاطر آن است كه مردان خود را براي زنان‌شان آماده نكرده و به خود نمي‌رسند.» همچنين بنا بر قول مشهور علما، «واجب است مرد از هر چهار شب يك شب را در كنار همسرش باشد.»
امروزه پژوهش‌هاي مختلفي درباره اهميت روابط جنسي زوجين، آثار آن بر سلامت زن و شوهر، و نيز تاثير آن بر دوام و قوام خانواده صورت گرفته است كه به تعدادي از آنها اشاره مي‌شود. دكتر حميدرضا آقامحمديان و همكاران وي در پژوهشي درباره 60 زن مطلقه و غيرمطلقه دريافتند كه عدم رضايتمندي زناشويي در طلاق نقش بسزايي دارد. يافته‌هاي منصوره اميريان‌زاده و همكاران وي درباره زنان مراجعه‌كننده به مركز مشاوره و دادگاه شهر شيراز هم نشان داد كه رابطه مستقيم و مثبتي بين طلاق و مشكلات جنسي وجود دارد. محمدرضا فروتني و همكاران وي در مطالعه‌اي روي زوج‌هاي مراجعه‌كننده به دادگاه خانواده شهرستان لارستان در فاصله سال‌هاي 83 – 80 دريافتند كه نارضايتي جنسي عمده‌ترين علت طلاق بوده است. معصومه صابريان و همكارانش در تحقيق خود به اين نتيجه رسيدند كه نامناسب بودن كميت و كيفيت روابط زناشويي در بيشتر مواقع با لجبازي، قهر و ترشرويي و ساير موارد خشونت خانگي ارتباط تنگاتنگ دارد. دكتر مهناز علي‌اكبري دهكردي و همكارانش در مطالعه‌اي روي زنان متاهل 18 تا 50 سال دريافتند؛ با افزايش ميزان رضايت جنسي زنان، مي‌توان به ادامه زندگي و سازگاري زناشويي زوجين كمك كرد. نجمه آگنج و همكاران هم در مطالعه خود به اين نتيجه رسيدند كه آموزش رابطه جنسي موجب افزايش رضايت از زندگي مي‌شود و در نتيجه طلاق‌هاي ناشي از مشكلات و نارضايتي‌هاي جنسي را كاهش مي‌دهد. نصير داستان و همكاران با مطالعه روي زنان متاهل شهر تهران نشان دادند؛ در صورتي كه رضايت از رابطه جنسي در زوجين افزايش يابد كيفيت زندگي زناشويي آنها نيز افزايش خواهد يافت. آمارهاي موجود هم نشان مي‌دهد يكي از عوامل اصلي و موثر در طلاق، عدم ارضاي غريزه جنسي زوجين است. نتيجه پژوهش دكتر فروتن و همكار وي درباره متقاضيان طلاق مراجعه‌كننده به مجتمع‌هاي قضايي خانواده 1 و 2 شهر تهران حاكيست؛ 7/66 درصد مردان و 4/68 درصد زنان از زندگي جنسي با همسران‌شان راضي نبودند. غريزه جنسي از قوي‌ترين نيازهاي دروني است كه ارضا نشدن آن به اختلالات پايدار و عميقي در روابط زوجين منجر مي‌شود و در نهايت گاه به از هم‌گسيختگي زندگي زناشويي و طلاق مي‌انجامد. مجموع نتايج به دست آمده از اين مطالعات نشان مي‌دهند كه در خانواده يكي از ستون‌هاي محكم زندگي مشترك، داشتن يك ارتباط جنسي مبتني بر يك رضايت دوسويه است. نظريه ناسازگاري جنسي به ما مي‌گويد: از ميان تمام عواملي كه در پشت مشكلات خانوادگي به ويژه مشكلات منجر به طلاق وجود دارد، ناكاميابي جنسي است كه از نظر اهميت بر ديگر عوامل زمينه‌اي تقدم دارد. اگر زوجي در روابط جنسي كامياب باشند از بسياري از مشكلات به راحتي مي‌گذرند و يا از شدت آن كاسته مي‌شود و يا قابل تحمل مي‌شود و بالعكس نبود رابطه جنسي مناسب زمينه را براي دامن زدن به مشكلات جزيي و تبديل آنها به مشكلات بزرگ مهيا مي‌سازد. عملكرد جنسي مطلوب موجب آرامش روحي، تقويت اعتماد به نفس، احساس كامروايي، سرزندگي و شادابي، كاهش تنش‌هاي روزمره زندگي، احساس صميميت و نزديكي بيشتر به همسر مي‌شود و اين مهم نهايتا به تحكيم روابط خانوادگي كمك شاياني مي‌كند. در عوض هرگونه اختلاف در اين رابطه به احساس محروميت، ناكامي و ناامني رواني، دلخوري، حسادت، بدبيني و سوءظن، اضطراب، عدم تمركز، بي‌حوصلگي، بهانه‌گيري، خشونت، مقصر دانستن طرف مقابل در مشكلات زندگي، احساس تحقير، افزايش تنش‌ها، بزرگنمايي مشكلات و احساس تنفر از همسر منجر شده كه نتيجه‌اي جز حاكم شدن فضاي سرد و بي‌روح بر زندگي و يا از هم‌گسيختگي زندگي مشترك نخواهد داشت.
عوامل تهديدكننده روابط جنسي زوجين:
الف – ناسازگاري زناشويي
ميزان سازگاري زناشويي با ميزان رضايتمندي جنسي زوجين ارتباط تنگاتنگ دارد و هرگونه ناسازگاري و كاهش تعهد، صميميت، محبت، اعتماد، وفاداري و صداقت زوجين به يكديگر مي‌تواند به روابط جنسي آسيب بزند. در زندگي مشترك زناشويي، دو طرف با محدوده وسيعي از حقوق، تكاليف و انتظارات روبه‌رو هستند كه برآورده نشدن هريك از آنها مي‌تواند به رابطه جنسي سالم بين زن و شوهر صدمه بزند. به عبارت ديگر گرمي روابط جنسي زن و شوهر نيازمند يك رابطه و پيوند قوي عاطفي ميان زوجين است كه توجه به آن موجب تقويت روابط جنسي بين آنها مي‌شود. پرواضح است كه شناخت كافي دختر و پسر از يكديگر قبل از بستن پيمان زناشويي و هم كفو و هم شاني و تناسب آنان در وجوه مختلف اقتصادي، فرهنگي، عقيدتي، سياسي، عاطفي، … شرط لازم و مهم براي سازگاري زناشويي است و تحقق آن پيش‌شرط و مقدمه‌اي براي حفظ و تحكيم روابط زوجين پس از ازدواج است.
ب – باورها و نگرش‌هاي نادرست
باورها و تصورات نادرست زن و مرد از كاركردهاي جنسي يكديگر از علل عمده ديگر تهديدكننده روابط جنسي زوجين به شمار مي‌رود. اينكه مرد بايد در هر شرايطي كه اراده كرد بتواند نزديكي كند، نزديكي حتما بايد در شب زفاف صورت بگيرد، ارضا شدن فقط حق مرد و تمكين جنسي فقط از تكاليف زن است، عشق‌ورزي منحصر به دوران عقد و نامزدي است، مشابه بودن سير تحريك جنسي مرد و زن، روابط جنسي زوجين فرع زندگي و بقيه مسائل زندگي مانند كار و مسائل مالي و تربيت فرزند اصل زندگي مشترك است، خلاصه دانستن روابط جنسي زن و شوهر به نزديكي، استفاده زن يا شوهر از روابط جنسي به عنوان حربه‌اي براي قدرت‌نمايي يا انتقام‌گيري، … همگي از جمله مواردي محسوب مي‌شوند كه به روابط جنسي پويا، منظم و رضايت‌بخش زوجين به شدت آسيب مي‌زند.
ج – اختلالات جنسي
اختلالات جنسي طيف گسترده‌اي از اختلالات ساختماني و عملكردي اندام تناسلي مرد و زن را شامل مي‌شود. به طور كلي يك سيكل جنسي در مرد يا زن داراي چهار مرحله است:
1) ميل «Desire» 2) برانگيختگي «Arousal» 3) ارگاسم «Orgasm» 4) بازگشت «Resolution».
در اختلالات جنسي مي‌تواند پاسخ به محرك‌هاي جنسي در هر يك از مراحل ميل جنسي، برانگيختگي جنسي، ارگاسم و بازگشت به حالت طبيعي مختل شود.
ناتواني جنسي «Erectile dysfunction» و انزال زودرس «Premature Ejaculation» در مردان، واژينيسموس «Vaginismus»، كاهش برانگيختگي جنسي «Hypo Active Desire Disorder» و نرسيدن به اوج لذت جنسي «Anorgasima» در زنان از جمله اختلالات جنسي بسيار شايع به شمار مي‌رود. عدم انزال «Dry Ejaculation»، كجي آلت تناسلي «Chordee»، بيماري پيروني «Peyronies Disease»، كوچكي آلت در مردان «Micropenis» و ديسپاروني «Dysparonia» در زنان از جمله ديگر اختلالات جنسي مهم است كه مي‌توان در فهرست بلند اختلالات جنسي به آنها اشاره كرد كه هر يك به نوعي ممكن است تاثير جدي در روابط سالم زناشويي مرد و زن داشته باشند. با توجه به اينكه نگارش خلاصه‌اي از علل، راه‌هاي تشخيص و درمان اين اختلالات حتي در چند صفحه به هيچ وجه امكان‌پذير نيست فقط به شرح خلاصه‌اي از چند اختلال جنسي بسيار شايع در زنان و مردان پرداخته و علاقه‌مندان را به كتب مرجع پزشكي و طب جنسي جهت مطالعه مشروح اين اختلالات ارجاع مي‌دهم.
ناتواني جنسي در مردان «Erectile dysfunction» نوعي اختلال جنسي شايع در مردان است كه مبتلايان به آن حداقل به مدت سه ماه نمي‌توانند به صورت مستمر يا عودكننده به نعوظ كامل با مدت كافي براي نزديكي دست يابند. شيوع ناتواني جنسي در مردان با بالا رفتن سن بيشتر مي‌شود به طوري كه ميزان شيوع اين بيماري از 1 تا 9 درصد در سن زير 40 سالگي به 50 تا 75 درصد در سنين 70 تا 80 سالگي مي‌رسد. ناتواني جنسي بر اثر دو علت عمده عضوي و رواني رخ مي‌دهد. امروزه محققان و متخصصان پزشكي معتقدند بروز اين اختلال جنسي در 25 درصد موارد منشا رواني (سايكوژنيك)، در 25 درصد موارد ديگر منشا جسمي (ارگانيك) و در 45 درصد موارد ديگر منشا هم جسمي و هم رواني دارد و علت 5 درصد ديگر موارد نيز ناشناخته مانده است. در ميان علل جسمي مختلف براي ابتلا به ناتواني جنسي بيماري ديابت بيشترين سهم را دارد. حدود 7 درصد جامعه ايراني به اين بيماري مبتلاست و بروز ناتواني جنسي در افراد ديابتي سه برابر ديگر افراد جامعه است. ناتواني جنسي از علل عمده كاهش روابط جنسي زوجين، به وصال نرسيدن ازدواج و باكره ماندن دختران پس از ازدواج است. امروزه اين بيماري را پس از تشخيص مي‌توان در اغلب موارد با شيوه‌هاي درماني موجود، مداوا كرد.
زودانزالي «Premoture Ejaculation» از ديگر اختلالات جنسي شايع در مردان است كه تعاريف متفاوتي درباره آن وجود دارد اما بر اساس يكي از اين تعاريف معتبر مرد مبتلا به زودانزالي قادر نيست با وجود روابط جنسي مستمر با همسر حداقل به مدت زمان 2 دقيقه از زمان دخول از خروج مايع مني جلوگيري كند. عمده‌ترين علت زودانزالي در مردان مسائل رواني – جنسي «Psychosexual» است و تاكنون تئوري‌هاي مختلفي براي آن ذكر شده است. زودانزالي با شيوع حدود 30 درصدي در مردان از جمله علل شايع ارضا نشدن همسران و بي‌ميلي آنها به روابط جنسي به شمار مي‌رود. همچنين اين اختلال يكي از علل مهم گرايش مردان جوان به مواد مخدر محسوب مي‌شود.
واژينيسموس نوعي اختلال جنسي شايع در زنان است كه بر اثر انقباض غيرارادي يك سوم تحتاني عضلات واژن (مهبل) رخ مي‌دهد و اين انقباض به حدي است كه مانع از دخول و يا موجب دخول دردناك مي‌شود. اين اختلال جنسي به‌رغم شيوع فراوان آن در ميان زنان به ويژه زنان تحصيل‌كرده با تكنيك‌هاي مختلف غيردارويي درمان‌پذير است. واژينسموس از مهمترين علل به وصال نرسيدن دختران پس از ازدواج و باكره ماندن آنان محسوب مي‌شود و متاسفانه باورها و رفتارهاي نادرست موجب بروز آن و از هم‌گسيختگي زناشويي منجر مي‌شود.
بي‌ميلي جنسي و نرسيدن به اوج لذت جنسي در زنان نيز از جمله شايع‌ترين اختلالات جنسي است شيوع آن در آمارهاي مختلف بر اساس شدت بيماري بين 4 تا 41 درصد گزارش شده است و عوامل روحي – رواني در بروز آن در اغلب موارد علت اصلي به شمار مي‌رود.
د – بيماري‌هاي جسمي و رواني
بسياري از بيماري‌هاي جسمي و رواني شيوع اختلال جنسي را در افراد بالا مي‌برند. ديابت و بيماري‌هاي قلبي – عروقي با توجه به شيوع و فراواني بالاي آن در جامعه از عمده‌ترين علل زمينه‌اي بروز اختلالات جنسي به ويژه ناتواني جنسي در مردان به شمار مي‌رود. يافته‌هاي دكتر سيدكاظم فروتن و همكاران درباره مردان غيرديابتي 40 سال به بالاي مبتلا به تنگي عروق كرونر نشان داد: شيوع اختلال نعوظ در بيماران مبتلا به تنگي عروق كرونر قابل توجه است و شدت آن با تعداد عروق كرونر كه دچار تنگي شده بودند ارتباط مستقيم دارد. دكتر محمدرضا رجبي با مطالعه روي شماري از بيماران مبتلا به درجات مختلف نارسايي قلبي دريافت که ناتواني جنسي متوسط تا شديد در 77 درصد بيماران وجود دارد. اختلالات غدد درون‌ريز شامل پركاري يا كم‌كاري غده تيروئيد، نارسايي غدد جنسي، افزايش ترشح پرولاكتين از جمله ديگر علل كژكاري‌هاي عملكرد جنسي در مردان و زنان به شمار مي‌رود. جراحي‌هاي ناحيه لگن، مصرف بسياري از داروها و ضايعات نخاعي، بيماري‌هاي مغز و اعصاب مانند صرع، ام‌اس و نارسايي مزمن كليه از عمده بيماري‌هاي ديگري محسوب مي‌شوند كه ممكن است به اختلال جنسي در افراد منجر شوند. به طور كلي اختلالات عروقي، عصبي و هورموني كه بر اثر بيماري‌هاي جنسي در ناحيه دستگاه تناسلي رخ مي‌دهد ممكن است منشا بروز اختلال‌هاي جنسي در زن و مرد شوند.
انواع اختلالات روانپزشكي از جمله اضطراب، افسردگي، اختلال دوقطبي و اسكيزوفرني نيز خطر اختلال جنسي را افزايش مي‌دهد. همچنين عوارض دارويي درمان اينگونه اختلالات نيز ممكن است به اختلال در عملكرد جنسي منجر شود. براي مثال در تحقيقي جداگانه دكتر محمدرضا نائينيان و همكاران در تحقيق خود ارتباط آماري معني‌داري بين عملكرد جنسي زنان و ابتلای آنان به سطوح مختلف افسردگي يافتند.
سستي روابط جنسي در زندگي زناشويي و عواقب آن
الف – ناسازگاري زناشويي
از ابتداي دهه 1990، مطالعات متعددي در زمينه سازگاري زناشويي صورت گرفته است. سازگاري زناشويي وضعي است كه در آن زن و شوهر در بيشتر مواقع احساس خوشبختي و رضايت از ازدواج و رضايت از يكديگر دارند. سازگاري و رضايت زناشويي بر بسياري از ابعاد زندگي فردي و اجتماعي افراد تاثير مي‌گذارد. بعد جنسي از جمله يكي از ابعاد سازگاري زناشويي است. در تحقيق مهناز مدانلو و همكاران وي نشان داده شده است که با افزايش رضايت جنسي، رضايت زناشويي نيز بيشتر مي‌شود. همچنين آنان نشان دادند، بين عملكرد جنسي با سازگاري زناشويي زنان رابطه معناداري وجود دارد و با بالا بردن ميزان رضايت جنسي زنان مي‌توان به ادامه زندگي و رضايت زناشويي آنها كمك كرد. دكتر يوسف گلشني و حسين شامخي در مطالعه خود دريافتند كه ناتواني و ضعف جنسي عامل موثر و قطعي در ناسازگاري و نارضايتي زناشويي است. نصير داستان و همكارانش هم به اين نتيجه رسيدند؛ در صورتي كه رضايت از رابطه جنسي در زوجين افزايش يابد كيفيت زندگي زناشويي آنها نيز افزايش خواهد يافت.
ب – رابطه جنسي خارج از چارچوب خانواده
يكي ديگر از علل عمده‌اي را كه مي‌توان در خيانت همسران به يكديگر برشمرد سستي روابط جنسي زن و شوهر، فقدان صميميت و محبت بين زن و شوهر و بي‌توجهي آنان به خواسته‌ها و تمايلات يكديگر است. رابطه جنسي سست و كم‌رنگ زن و شوهر از جمله علل مهمي است كه خطر ارتباط جنسي خارج شرع، عرف و قانون را دامن مي‌زند. تحقيق دكتر شهلا معظمي درباره 147 زن خياباني مقيم مراكز بازپروري سازمان بهزيستي و يا خارج آن حاکی است، 2/75 درصد اين زنان در طول زندگي مشترك هيچ‌گونه مهر و محبتي را از همسر خود نديده بودند.
ج – همسرآزاري
پيامدهاي ناشي از نارضايتي جنسي به واكنش خشم و پرخاشگري و عصبانيت در زن و شوهر منجر مي‌شود. معصومه صابريان و همكاران در مطالعه خود نشان دادند كه كميت و كيفيت نامناسب روابط زناشويي در بيشتر مواقع با عكس‌العمل‌هاي منفي نظير لجبازي، قهر و ترشرويي، خرجي ندادن، ازدواج مجدد و يا برقراري روابط جنسي با زن ديگر و كتك زدن همسر همراه هست. دكتر محسن شكوهي يكتا و همكارانش نيز در تحقيق جداگانه به نتيجه‌اي مشابه رسيدند مبني بر اينكه اظهار خشم با عدم رضايتمندي جنسي و ناسازگاري زناشويي ارتباط نزديكي دارد. اين پژوهشگران معتقدند كه رضايتمندي زناشويي بر بهداشت روان زوجين تاثيرگذار است و اختلال در ارضاي ميل جنسي ممكن است بر روند زندگي زناشويي تاثير منفي بگذارد.
د – نابساماني در تربيت فرزندان
مقالات و تحقيقات فراوان تاثير محيط امن و آرام خانه و خانواده را بر رشد و تكامل كودكان نشان داده است. به عبارت ديگر سلامت رواني و حتي جنسي كودكان در گرو ارتباط صميمانه و متعهدانه پدر و مادر با يكديگر است. بهرام پيراسته در تحقيقي روي جوانان و نوجوانان بزهكار نشان داد كه ناسازگاري والدين و فقدان محبت از علل مهم بزهكاري در اين گروه سني است. بر اساس نتايج اين تحقيق 38/47 درصد جوانان بزهكار از محبت لازم اعضاي خانواده محروم بوده‌اند. اين محقق بر اساس مطالعه خود معتقد است كه ناسازگاري در محيط خانواده، كودكان و نوجوانان را تحت تاثير قرار مي‌دهد و اگر اختلافات والدين به طلاق و جدايي منتج شود و طفل از محبت و توجه والدين يا يكي از آنها محروم شود اين وضع او را به انحراف، لغزش و بزهكاري مي‌كشاند. سعيد رضايي هم در بررسي علل فرار دختران نوجوان از خانه نشان داد که نابساماني و آشوب خانواده و سردي روابط عاطفي والدين از جمله مهمترين عوامل برانگيزنده تمايل به فرار در دختران است. يافته‌هاي وي حاكي است که تقريبا اكثر دختران فراري وضعيت خانواده خود را آشفته و نابسامان ذكر كرده‌اند، ضمن اينكه ميزان رضايتمندي زناشويي در خانواده‌هاي دختران فراري در اغلب موارد متوسط، كم و خيلي كم بوده است.
و – افزايش بيماري‌هاي آميزشي
نابساماني در روابط جنسي زوجين از علل سستي پايبندي به خانواده و كم‌رنگ شدن وفاداري به همسر است و اين مهم نقش عمده‌اي در بروز و شيوع بيماري‌هاي آميزشي مانند سفليس، سوزاك و ايدز در جامعه دارد. دكتر مرضيه دستجردي در حاشيه نشست با مدير اجرايي برنامه مشترك سازمان ملل متحد در زمينه ايدز اعلام كرد: «با افزايش رفتارهاي پرخطر، در آينده ممكن است با آتشفشاني از بيماري ايدز در كشور روبه‌رو بشويم. و ارتباط جنسي غيرقانوني و غيراخلاقي فرد را به شدت در خطر ابتلا به ايدز قرار مي‌دهد. وي همچنين اعلام كرد: 50 درصد زنان روسپي در تهران ناقل ايدز هستند و هر كدام از اين افراد در طول سال مي‌توانند حداقل 5 نفر را به ايدز مبتلا كنند. همچنين بر اساس اعلام وزارت بهداشت موارد ابتلا به ايدز از راه جنسي رو به افزايش است. در استراتژي‌هاي اصلي پيشگيري از ايدز، وفاداري به همسر به عنوان يك ركن مهم پيشنهاد شده است. بديهي است اصولي كه وفاداري زوجين به يكديگر را موجب مي‌شود متعدد است ولي از جمله عمده‌ترين آنها مي‌توان به تعهد، پايبندي به ارزشي‌هاي ديني و اخلاقي، صداقت، توجه به يكديگر و روابط جنسي مستحكم زوجين اشاره كرد.
هـ – اعتياد
يكي از معضلات جدي و شايع در كشور ما گرايش جوانان و نوجوان به مواد مخدر و محرك و اعتياد به اينگونه مواد است. گرايش به مواد مخدر مانند ترياك و اخيرا محرك‌هاي صنعتی مانند اكستازي، شيشه و ساير تركيبات آمفتاميني علل متعددي دارد كه از جمله مهمترين آنها در افراد متاهل وجود اختلالات جنسي به خصوص زودانزالي در زوجين است. بنا بر اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر، عدم رضايت جنسي از عوامل اصلي افزايش مصرف مواد مخدر و محرك طي ساليان اخير در ميان افراد متاهل بوده است. يافته‌هاي دكتر سيدعلي فخرايي نيز درباره شماري از مراجعان به مركز ملي مطالعات اعتياد نيز حاكي است 73 درصد از اين مراجعان به نحوي وجود مشكلات جنسي را عامل شروع و 32 درصد اينگونه مشكلات را عامل رجوع به مصرف مواد مخدر اعلام كرده‌اند.
ي – طلاق
آمار طلاق در كشور رو به افزايش است بر اساس اعلام مديركل دفتر آمار و اطلاعات جمعيت سازمان ثبت احوال فقط در سال 88 در مقايسه با سال 87 آمار طلاق در حدود 13 درصد رشد داشته همچنين بر اساس اعلام همين مقام مسئول براي مردان ميانگين سن طلاق 1/34 و براي زنان 3/29 سال است كه از جواني جمعيت مطلقه‌ها در كشور حكايت دارد. در كنار عوامل مختلف، متنوع و متعددي كه ممكن است زندگي مشترك را عملا يا رسما به مرز فروپاشي بكشاند، مي‌توان از عدم ارضاي غريزه جنسي زوجين در چارچوب زندگي مشترك نام برد. پيش از اين اشاره شد كه بر اساس تحقيق صورت گرفته دكتر سيدكاظم فروتن و همكار وي سهم مسائل جنسي در طلاق‌هاي انجام شده در دادگاه‌هاي خانواده بالاست كه البته به بهانه‌هاي مختلفي غير از مسائل جنسي صورت مي‌گيرد. چرا كه عوامل مختلفي از جمله شرم و حيا غالبا مانع از طرح اين موضوع به عنوان علت اصلي و زمينه‌ساز طلاق مي‌شود.
نتيجه‌گيري و پيشنهاد:
سلامت جنسي بعدي از ابعاد سلامت است كه اهميت خود را به ويژه هنگام ازدواج و در طول زندگي زناشويي نشان مي‌دهد. لذا براي تحقق كامل آن بايد در سطح خرد و كلان سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي، اقدامات اجرايي و پايش و نظارت و ارزيابي انجام شود. از اين رو ضروري است:
الف – شورايي در كشور به نام «شوراي عالي خانواده» تشكيل شود تا با هماهنگ‌سازي وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمان‌هاي مرتبط به هدايت اين مهم بپردازد و از برخوردهاي مقطعي، سليقه‌اي و تك‌بعدي كه موجب از هم‌گسيختگي اهداف و فعاليت‌ها و مانع رسيدن به نتيجه مورد نظر مي‌شود جلوگيري گردد.
ب – فرهنگ‌سازي، ترويج و در گام بعدي اجباري كردن مشاوره پيش از ازدواج از راهكارهاي ضروري براي پيشگيري از ناسازگاري‌هاي زناشويي به شمار مي‌رود. انتظار مي‌رود با نهادينه شدن اين فرهنگ بتوان تا حدودي از ناسازگاري‌هاي روابط جنسي زوجين به عنوان يكي از علل عمده طلاق ممانعت كرد.
ج – فرهنگ‌سازي و ترويج اهميت «مشاوره پس از ازدواج» از راهكارهاي مفيد براي تقويت استحكام بنيان خانواده است. بديهي است در اين راستا بايد از تعصب‌هاي نادرست و مخاطره‌انگيز و غيرمنطبق با تعاليم شرعي اسلام در مواجهه با موضوع جلوگيري كرد.
د – آموزش، هدايت صحيح و رويكردي عالمانه به موضوع سلامت جنسي مديون فراهم‌سازي بسترهاي مناسب اجتماعي و فرهنگي و علمي در اين موضوع است. لذا راه‌اندازي رشته‌هاي تحصيلات تكميلي مرتبط با موضوع به منظور تربيت افرادي متخصص و امين براي تشخيص، مشاوره و درمان اختلالات جنسي و ايجاد مراكز تخصصي مشاوره‌اي و درماني جهت آموزش سالم براي تحقق شعار «سلامت خانواده» ضرورت دارد.
هـ – قوه قضائيه ترتيبي اتخاذ نمايد كه در دادگاه‌هاي خانواده كه طرفين بروز مشكلات جنسي را از عوامل طلاق اعلام مي‌دارند با معرفي زوجين به مراجع ذي‌صلاح مراكز پزشكي مشاوره‌اي و زمينه‌سازي براي مشاوره و درمان‌هاي لازم را فراهم سازند تا از اين طريق زمينه براي حل مشكلات في‌مابين فراهم گردد.
و – راه‌اندازي و گسترش كلينيك‌هاي تخصصي «خانواده و سلامت جنسي» براي ارائه مشاوره‌هاي لازم به زوجين و تشخيص و درمان اختلالات جنسي احتمالي از ديگر راهكارهايي است كه مي‌توان به كمك آن اختلافات زناشويي با ريشه مسائل و مشكلات جنسي را كاهش داد و از فروپاشي خانواده‌ها پيشگيري كرد.
منابع:
1- قرآن كريم
2- دانش آذر، مريم نجاتيان؛ «بررسي رابطه رضايت زناشويي با رضايت از روابط جنسي زوجين» با چكيده مقالات نخستين كنگره سراسري آسيب‌شناسي خانواده در ايران؛ تهران، ارديبهشت ماه 1383
3- شريفي، اشكوري، محمد شريفي؛ پيوند زناشويي؛ انتشارات قزوين، قم، 1384
4- مكارم شيرازي، ناصر؛ شيوه همسري در خانواده نمونه؛ چاپ اول، انتشارات نسل جوان، قم، 1381
5- قبادي، محمدصادق؛ روش همسرداري در اسلام؛ چاپ دوم، انتشارات حضور، قم، 1385
6- شريف قريشي، باقر، راشدي، لطيف؛ نظام خانواده در اسلام (بررسي تطبيقي)؛ چاپ اول، شركت چاپ و نشر بين‌الملل، تهران، 1382
7- قانون اساسي
8- سادوك، بنيامين، ويرجينيا؛ خلاصه روانپزشكي كاپلان – سادوك؛ چاپ اول، انتشارات شهر آب – آينده‌سازان، تهران، 1382
9- غلامرضا معارفي؛ بررسي «سلامت جنسي زوجين و شيوه‌هاي تامين آن در انديشه‌هاي شيعي بر اساس احاديث كتاب و وسائل‌الشيعه»؛ دو ماهنامه علمي – پژوهشي دانشور؛ مقالات علوم پزشكي، انتشارات شاهد، تهران، دي 1387
10- جهانفر، شايسته؛ درسنامه اختلالات جنسي؛ بيژه و سالمي، چاپ اول، 1380
11- آقامحمديان، حميدرضا، قلي‌زاده، رضا، عوضي، م، پشتيبان، ح؛ «بررسي رضايتمندي زناشويي و رابطه آن با طلاق»؛ اولين همايش سراسري خانواده و مشكلات جنسي؛ مهرماه 1382؛ چاپ دوم، انتشارات دانشگاه شاهد، تهران، 1382
12- اميريان‌زاده، منصوره و مژگان، يزداني، «رابطه بين طلاق و مشكلات جنسي»؛ دومين كنگره سراسري خانواده و مشكلات جنسي؛ آذرماه 1384، تهران؛ چاپ اول موسسه انتشارات جهان جام‌جم، تهران، 1385.
13- فروتني، محمدرضا، آذري، ليلا، بختيارپور، مريم، زرگوش، زهرا، حيدري‌نژاد، فاطمه، شهرياري، عليرضا؛ «بررسي رابطه نارضايتي جنسي و طلاق در شهرستان لارستان»؛ دومين كنگره سراسري خانواده و مشكلات جنسي، آذرماه 1384 تهران؛ چاپ اول، موسسه انتشاراتي جام‌جم، تهران، 1385.
14- صابريان، معصومه، آتش نفس، الهه، بهنام، بهناز؛ «نقش مشكلات جنسي در بروز خشونت خانگي»؛ دومين كنگره سراسري خانواده و مشكلات جنسي؛ آذرماه 1384، تهران، چاپ اول، موسسه انتشارات جهان جام‌جم، تهران، 1385
15- علي‌اكبر، دهكردي، مهناز، كي قبادي، شيرين؛ «اثربخشي روابط جنسي بر رضايت از زندگي و پيشگيري از طلاق»؛ چهارمين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي؛ آبان ماه 1388؛ تهران
16- آگنج، نجمه، خسروي صدرا…، اسماعيلي، مريم؛ «اثربخشي روابط جنسي بر رضايت از زندگي و پيشگيري از طلاق»؛ چهارمين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي؛ آبان‌ماه 1388، تهران
17- داستان، نصير، خجسته‌مهر، رضا، فردوسي، سيما، باباميري، محمد؛ «بررسي رابطه بين رضايت جنسي و كيفيت زناشويي در زنان متاهل شهر تهران»؛ چهارمين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي، آبان ماه، 1388، تهران
18- فروتن، سيدكاظم، جديد ميلاني، مريم؛ «بررسي شيوع اختلالات جنسي در متقاضيان طلاق مراجعه‌كننده به مجتمع قضايي خانواده»؛ دوماهنامه علمي پژوهشي دانشور؛ انتشارات دانشگاه، دي ماه 1387، تهران
19- غديري، ماهرو، فروتن، سيدكاظم؛ «اختلالات جنسي، عامل پنهان طلاق، ضرورت حضور پزشك آموزش‌ديده در تركيب كارشناسان مراكز مشاوره در خانواده»؛ فصلنامه خانواده پژوهشي، دوره چهارم، زمستان، 1387، تهران
20- Wein, kavoussi, novick, peters (ed); Campbell – walsh urology; 9thed, 2007
21- Lue, T,giuliano. F,khoury. S, rosen. R(ed); clinical manual of sexual medicine sexual dysfunction in men; paris, 2003.
22- Andrews ailly (ed); womens sexual health: Elsvier Itd; Australia, 2007.
23- Forotan.s.k, Rajabi.m; Erectile Dysfunction in men with angiographically Documented Coronary Artery Disease. Urology jornal. 2007; 4 : 28 – 32.
24- رجبي، محمدرضا؛ «بررسي شيوع ناتواني جنسي در مردان با نارسايي قلبي»؛ دومين كنگره سراسري خانواده و مشكلات جنسي؛ آذرماه 1384 تهران، چاپ اول، موسسه انتشارات جهان جام، تهران، 1385
25- نائينيان، محمدرضا، شعيري، محمدرضا، سادات حسيني‌پور، فهيمه، رجبي، مهتاب؛ «بررسي سلامت روان در افراد مبتلا به بدكاركردي‌هاي جنسي»؛ چهارمين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي، آبان ماه 1388، تهران
26- احمدي، خدابخش؛ «نقش روابط جنسي در سازگاري جنسي»؛ اولين همايش سراسري خانواده و مشكلات جنسي؛ مهرماه 1382؛ چاپ دوم، انتشارات دانشگاه شاهد، تهران، 1382
27- مدانلو، مهناز، ضيايي، طيبه، ربيعي، محمدرضا؛ «رابطه رضايت زناشويي و رضايت جنسي در زنان متاهل شاغل در مراكز آموزشي – درماني دانشگاه علوم پزشكي گلستان»؛ دومين كنگره سراسري خانواده و مشكلات جنسي آذرماه 1384، تهران، چاپ اول، موسسه انتشاراتي جهان جام‌جم، تهران، 1385
28- گلشني، يوسف، شامخي، حسين؛ «بررسي نقش ضعف و ناتواني جنسي بر نارضايتي زناشويي»؛ خلاصه مقالات سومين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي، آذرماه 1386؛ تهران
29- معظمي، شهلا؛ پايگاه اينترنتي نيك‌صالحي؛ 20 مرداد، 1384
30 شكوهي، يكتا، محسن، زماني، نيره؛ «بررسي پيامدهاي خشم بر روابط جنسي زوجين»؛ خلاصه مقالات چهارمين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي، آبان ماه 1388، تهران
31- پيراسته، بهرام، روزنامه همشهري، پنج‌شنبه 24 فروردين، 1385
32- رضايي، سعيد، «بررسي علل فرار از خانه در بين نوجوانان دختر 13 الي 23 ساله و رابطه آن با رضايتمندي زناشويي والدين در شهر تهران»؛ خلاصه مقالات سومين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي، آذرماه 1386، تهران
33- جام‌جم آنلاين – سه‌شنبه 20 مهرماه 1380
34- جام‌جم آنلاين – شنبه 27 شهريور 1389
35- خبرآنلاين، شنبه 9 مرداد 1389
36- خبرگزاري فارس، هفتم ارديبهشت 1389
منبع:http://www.ghazavat.com/71/mihman%20mah.htm
برچسب ها:بررسي نقش سلامت جنسي در خانواده ايراني, فرهنگ ايراني، سلامت جنسي، زناشويي، ازدواج، خانواده