حقوق و وظایف زن و شوهر
پس از ازدواج هر یک از زن و شوهر قانوناً نسبت به یکدیگر دارای وظایفی می شوند و مکلفند حقوق دیگری را محترم شمرده و رعایت کنند .
البته باید پذیرفت که در امور مربوط به زن و شوهر قبل از قانون و قواعد الزام آور حقوقی ، اخلاق و فطرت پاک انسان ها معیار و ملاک یک زندگی همراه با آسایش است و هیچ گاه نمی توان با الزامات قانونی و احکام دادگاه دوام و بقای یک خانواده را تضمین کرد . به هر حال قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران برای تعیین حدود وظایف و حقوق زن و شوهر نسبت به یکدیگر مقرراتی را وضع کرده که به آنها می پردازیم .
1)زن و شوهر مکلف به داشتن روابط انسانی بوده و باید تمام تلاش خود را جهت تحکیم مبانی خانواده و پرورش فرزندان به کارگیرند .
۲) در عقد دائم نفقه زن که عبارت است از مسکن ، لباس ، غذا ، اثاث ، هزینه درمان و … بر عهده شوهر است حتی اگر زن از نظر مالی غنی و یا دارای درآمد و شغل دولتی باشد . در ازدواج موقت زن حق نفقه ندارد مگر اینکه برقراری نفقه بین زن و شوهر شرط شود و یا اصولاً عقد بر مبنای وجود نفقه برای زن و استحقاق بر آن تنظیم و جاری شده باشد .
۳) زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند اقامت کند مگر آنکه اجازه اختیار تعیین منزل در عقدنامه به زن داده شده باشد یا اینکه بودن زن و شوهر در یک منزل برای زن خطر جانی یا مالی و یا شرافتی داشته باشد که در این صورت زن می تواند مسکن جداگانه ای برای خودش انتخاب کند و اگر به این علت زن مسکن جداگانه ای اختیار کرده باشد باز هم نفقه او بر عهده شوهر است .
۴) زن حق دارد در صورت خودداری شوهر از پرداخت نفقه به دادگاه رجوع کند و دادگاه مکلف است میزان نفقه زن را بر مبنای وضعیت زن و متناسب با شأن خانوادگی و اجتماعی او تعیین کند و شوهر را به پرداخت آن الزام کند . چنانچه شوهر از اجرای حکم دادگاه خودداری کند ، زن حق دارد برای طلاق به دادگاه دادخواست بدهد و دادگاه شوهر را به طلاق همسرش اجبار خواهد کرد .
۵) اگر شوهر از پرداخت نفقه همسرش ناتوان باشد زن حق دارد مانند مورد بالا به دادگاه مراجعه کند و از شوهر طلاق بگیرد .
۶) شوهر حق دارد زن خود را از انجام حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی است یا مخالف حیثیات او یا همسرش است منع کند . البته زن هم حق دارد برای این موضوع به دادگاه مراجعه کند و اگر ثابت شد که شغل زن مخالف با شأن و حیثیت او یا همسرش نیست با حکم دادگاه می تواند به شغل خود باز گردد .
۷) زن حق دارد مستقلاً در دارایی خود هر گونه تصرفی کند برای مثال زن می تواند سهم الارث پدری اش را به سایر ورثه یا دیگران ببخشد و شوهر حق مداخله در این امور را نخواهد داشت .
۸) زن یا شوهر حق دارند هنگام عقد هر گونه شرط معقول و مشروعی را به عقد اضافه کنند . برای مثال شرط شود که هر گاه شوهر ، همسر دیگری اختیار کرد زن وکیل شوهر برای طلاق باشد .
۹) زن حق دارد تا زمانی که مهریه به او پرداخت نشده از انجام وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند به شرط آنکه مهریه دارای اجل و زمان نباشد و به اصطلاح حال باشد پس اگر مهریه زن پرداخت مبلغ … ریال برای دو سال بعد از عقد باشد مهریه زن موجل است نه حال و بنابراین زن حق ندارد از انجام وظایف خود امتناع کند . باید توجه داشت اگر زن به واسطه عدم پرداخت مهریه از انجام وظایف خود در مقابل شوهر خودداری کرد این امر مانع از استحقاق برای دریافت نفقه نیست .
۱۰) نفقه زنی که به طلاق رجعی مطلقه شده در زمان عده بر عهده شوهر است . البته اگر زن ناشزه ( نافرمان ) باشد و در این حالت از شوهر طلاق بگیرد نفقه به او تعلق نمی گیرد و اگر عده زن به واسطه فسخ نکاح یا طلاق او رجعی نباشد حق نفقه ندارد مگر آنکه از شوهر حامله باشدکه در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه دارد .
● نحوه محاسبه مهریه بعد از فوت شوهر و تعهد پدر زوج در قبال پرداخت مهریه
فرض کنیم زنی پس از دو سال از تاریخ فوت همسرش می خواهد مهریه خود را مطالبه کند . آنچه مسلم است این دعوی باید به طرفیت ورثه متوفی که ترکه ( اموال به جا مانده از متوفی ) را پذیرفتند در دادگاه طرح و اقامه شود .
حال این سؤال مطرح می شود که دادگاه در موردی که مهریه زن وجه رایج است ( نه سکه یا اموال منقول و غیر منقول دیگر ) بر اساس شاخص سال فوت شوهر باید مهریه را محاسبه کند یا به نرخ روز و سال مطالبه مهریه برابر قانون ( ماده ۳آئین نامه اجرایی قانون الحاق یک تبصره به ماده ۱۰۸۲قانون مدنی ) در مواردی که مهریه زوجه باید از ترکه زوج متوفی پرداخت شود تاریخ فوت مبنای محاسبه قرار می گیرد .
پرسش : اگر زن قبل از مطالبه مهریه از زوج فوت کند و مهریه او وجه رایج باشد ورثه زن ، استحقاق دریافت مهریه به نرخ روز را دارند یا همان مبلغ معین شده در عقد نامه ملاک محاسبه قرار می گیرد .
پاسخ : آنچه مسلم است با فوت زوجه مهریه نیز به ورثه او منتقل می شود و اصل طلبی که زوجه بابت مهریه داشته طبق قاعده ارث به ورثه او انتقال پیدا خواهد کرد و هر یک از ورثه به نسبت سهم الارث خود از اصل دین ، طلب خود را از شوهر متوفیه یا ماترک او مطالبه می کند ولی آنچه که ورثه مستحق دریافت آن هستند اصل مبلغ مندرج در نکاح نامه به عنوان مهریه است نه قیمت روز وجه رایج ، زیرا این حق را قانون فقط برای زوجه زنده متصور شده نه برای ورثه او . البته در این خصوص نظر مخالف هم وجود دارد و عده ای اعتقاد دارند که ورثه قائم مقام و جانشین او هستند و همان حقی که زوجه متوفیه نسبت به محاسبه وجه رایج به قیمت روز داشت همان حق را ورثه او نیز دارا هستند .
نکته دیگر در خصوص تعهد پدر زوج در قبال پرداخت مهریه به زوجه از سوی پسرش است همان طور که می دانیم مهریه با تراضی طرفین تعیین می شود و اصولاً مسئولیت پرداخت آن بر عهده شوهر است اما گاهی اوقات به لحاظ اینکه زوج با پدرش زندگی و نزد او کار می کند و یا به دلایل دیگر ممکن است پدر زوج پرداخت مهریه را تعهد کند که در این صورت با مطالبه مهر و اعلام اعسار زوج نسبت به پرداخت مهر زوجه حق رجوع به پدر زوج را دارد .
▪ پرسش : اگر پدر زوج پرداخت مهریه را تضمین کند چه وضعی خواهد داشت ؟
ـ پاسخ : در این حالت دیگر شوهر هیچ گونه مسئولیتی برای پرداخت مهریه نداشته و پدر او مسئولیت پرداخت مهریه را خواهد داشت .
▪ پرسش : آیا پدر زوج در صورت امتناع از پرداخت مهریه به زندان می رود ؟
ـ پاسخ : هر گاه با حکم قطعی دادگاه کسی محکوم به پرداخت دین به دیگری شود و از اجرای حکم خودداری کند و ضمناً از او مالی به دست نیاید با درخواست کسی که حکم به نفع او صادر شده به زندان روانه خواهد شد مگر آن که ثابت کند قدرت و توانایی پرداخت بدهی را به صورت اقساط یا به طور کلی ندارد که اصطلاحاً به این شخص معسر گفته می شود .
▪ پرسش : چنانچه مهریه وجه رایج باشد و پدر زوج برای پرداخت آن ضمانت کند نحوه محاسبه آن چگونه است ؟
ـ پاسخ : آنچه مسلم است پدر زوج پرداخت مهریه را ضمانت کرده و مسئولیت او پرداخت برابر قانون است و برابر قانون هنگامی که مهریه وجه رایج باشد به نرخ روز مطالبه خواهد شد .
● میراث زوج و زوجه
هر یک از زن و شوهر پس از فوت دیگری از او ارث می برد و در کنار سایر وراث سهم او محاسبه و به او داده می شود . توارث بین زن و شوهر هنگامی برقرار می شود که رابطه زوجیت آنان دائمی باشد پس در ازدواج موقت یا به اصطلاح عموم صیغه رابطه توارث بین زن و شوهر برقرار نمی شود .
۱) فوت زوج : با فوت شوهر ، همسرش از او ارث می برد . اگر شوهر دارای فرزند یا نوه باشد سهم زن یک هشتم و اگر فرزند یا نوه نداشته باشد سهم زن یک چهارم از اموال شوهر است . اما در اینجا باید به دو نکته توجه کرد . اول آنکه فرقی نمی کند شوهر از این زن فرزند یا نوه داشته باشد یا زن دیگر ، پس اگر شوهر دارای فرزند و یا نوه بود سهم زن او یک هشتم از اموال به جا مانده از اوست .
نکته دوم آنکه ، زن از همه اموال به جا مانده از شوهر ارث نمی برد بلکه فقط از
۱) اموال منقول مانند ، اتومبیل ، قالی ، طلا و .
۲) قیمت بنا و درخت نه عین آنها یعنی اگر اموال به جا مانده از شوهر مبلغ ۲۰میلیون تومان وجه نقد و یک واحد آپارتمان و صد اصله درخت گردو باشد زن با فرض وجود اولاد برای متوفی فقط از یک هشتم مبلغ بیست میلیون تومان و قیمت آپارتمان و صد اصله درخت گردو ارث می برد نه از عین آپارتمان و صد اصله درخت و محاسبه قیمت آپارتمان یا صد اصله درخت به این نحوه محاسبه می شود که ساختمان یا درخت با فرض استحقاق بقاء در زمین بدون اجرت ارزیابی می شوند . یعنی قیمت خود ساختمان بدون آنکه ارزش زمین محاسبه شود .
▪ پرسش : اگر شوهر فوت کند و از طبقه اول ورثه ای نداشته باشد یعنی پدر ، مادر ، پدربزرگ یا مادربزرگ و یا فرزند و یا نوه نداشته باشد سهم الارث همسرش چه میزان است ؟
ـ پاسخ : اگر شوهر فوت کند و از طبقه اول ورثه ای نداشته باشد و از وارث طبقه دوم یا سوم ورثه او باشند برای مثال شوهر فقط برادر و خواهر یا عمو و عمه داشته باشد سهم زن از اموال به جا مانده از متوفی یک چهارم خواهد بود . یعنی باز هم یک چهارم از اموال منقول و قیمت بنا و درختان .
▪ پرسش : آیا زن از سرقفلی هم ارث می برد ؟
ـ پاسخ : بله ، همانند سایر وراث از سرقفلی ارث می برد و سهم او حسب مورد یک چهارم یا یک هشتم آن است .
▪ پرسش : اگر متوفی دارای چند زن باشد تقسیم ارث چگونه است ؟
ـ پاسخ : در صورت تعدد زوجات حسب مورد یک چهارم یا یک هشتم اموال به جا مانده از متوفی به همسران او می رسد که به طور مساوی بین آنان تقسیم می شود .
▪ پرسش : آیا بعد از طلاق هم بین زوجین رابطه توارث برقرار است ؟
ـ پاسخ : اگر شوهر زن خودش را به طلاق رجعی مطلقه کند هر یک از آنها که قبل از پایان عده بمیرد دیگری از او ارث می برد ولی اگر فوت بعد از پایان عده باشد رابطه توارث برقرار نمی شود و در سایر طلاق ها نیز رابطه توارث بعد از طلاق برقرار نمی شود چه قبل و بعد از عده باشد . البته باید توجه داشت که اگر شوهر در حال بیماری همسرش را طلاق دهد ( هر طلاقی ) و ظرف یک سال از تاریخ طلاق به علت همان بیماری فوت کند زن او از وی ارث خواهد برد ، البته به شرط آنکه زن در این مدت ازدواج دیگری نکرده باشد . همچنین باید دانست که اگر مردی در بیماری زنی را عقد کند و در همان حالت بیماری و قبل از دخول بمیرد زن از او ارث نمی برد ولی اگر بعد از دخول یا بعد از سلامتی از آن مرض فوت کند ، زن از او ارث می برد .
▪ پرسش : اگر شوهر غیر از زن ورثه دیگری نداشته باشد آیا زن از همه اموال او ارث می برد ؟
ـ پاسخ : خیر در صورت نبودن هیچ وارث دیگر به غیر از زوجه ، زن فقط یک چهارم از اموال به جا مانده از شوهر را به ارث خواهد برد و بقیه اموال در حکم اموال اشخاص بلاوارث است و به ولی امر مسلمین رسیده تا برابر مقررات شرع با آن رفتار شود . اما اگر زن فوت کند و وارثی به جز شوهر نداشته باشد تمام اموال به جا مانده از زن به شوهر خواهد رسید .
۲) فوت زن : با فوت زن ، شوهر در کنار سایر وارث از اموال به جا مانده از زن ارث می برد . اگر زن دارای اولاد یا نوه باشد سهم شوهر یک چهارم و اگر نباشد سهم او یک دوم از اموال است و بقیه اموال مابین سایر وراث تقسیم می شود و اگر زن ورثه ای جز شوهر نداشته باشد تمام اموال به او خواهد رسید .
پرسش : اگر زنی فوت کند و دارای همسر و پدر و مادر باشد ، آیا پدر و مادر او از مهریه او ارث می برند ؟
پاسخ : با فوت زن کلیه حقوق و مطالبات او به ورثه او می رسد از جمله حقوق زن مهریه اوست که اگر در زمان حیات او از شوهر استیفاء و نگرفته باشد این حق به ورثه اش می رسد . از این رو در این مثال پدر و مادر او از مهریه ارث برده و برای محاسبه مهریه سهم شوهر از مبلغ مهریه کسر و مطابق سهم الارث پدر و مادر به آنها داده خواهد شد .
Aftab.ir