بررسی فقهی و حقوقی اهدای جنین و گامت (3)
1) وظیفه ی نگهداری طفل: در این ماده در واقع به بحث حضانت اشاره شده و برای دانستن وظایف والدین در باب حضانت باید به قانون مدنی رجوع کرد.
با نگاهی به ماده ی 1168 قانون مدنی در می یابیم که نگهداری اطفال تکلیف پدر و مادر دانسته شده و در عین حال حقی برای آن ها نیز تلقی گردیده است. در واقع از این حق به حق الحضانه تعبیر می شود.
بر مبنای همین ماده و نیز ماده ی 3 قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور همین حق و تکلیف بر زوجین اهدا گیرنده نیز ثابت می شود و علاوه بر این ماده ی 1169 قانون مدنی نیز که در صورت جدا زندگی کردن زوجین، مادر را تا هفت سالگی برای حضانت در اولویت دانسته است جاری خواهد بود و هم چنین سایر ترتیبات در خصوص حضانت و تکالیف پدر و مادر بر اساس مواد 1170 تا 1175 قانون مدنی خواهد بود.
2) تربیت طفل: این وظیفه نیز براساس ماده ی 3 قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور نظیر تکالیف مندرج در ماده ی 1178 قانون مدنی است. ماده ی قانونی مذکور می دارد: «ابوین مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت اطفال خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید آن را مهمل بگذارند.» علاوه بر این در مواد 1173 و 1179 و 1188 و 1235 قانون مدنی نیز ترتیباتی برای تربیت و مراقبت از اطفال مقرر شده است.
3) نفقه ی طفل: بر اساس ماده ی 1199 قانون مدنی، نفقه ی اولاد بر عهده ی پدر است. پس از فوت پدر یا عدم قدرت او بر انفاق، به عهده ی اجداد پدری است و در صورت نبودن پدر و جد پدری یا عدم قدرت آنان، نفقه ی فرزند بر عهده ی مادر است. در صورت زنده نبودن مادر، یا عدم قدرت بر انفاق وی، نفقه بر عهده ی اجداد و جدات مادری و جدات پدری است. در این ماده قانون گذار در درجه ی نخست پدر و با ترتیباتی مادر را مسئول پرداخت نفقه ی اولاد قلمداد کرده است. با توجه به ماده ی 3 قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور این تکلیف بر عهده ی گیرندگان جنین ( مرد و زن ) گذاشته شده است.
از آنجا که یکی از آثار نسب، تکلیف متقابل پدر و مادر در پرداخت نفقه، در صورت عدم بضاعت یک طرف و استطاعت طرف دیگر است ( مفاد مواد 1179 و 1198 قانون مدنی ) در مقابل این سوال که آیا تکالیف مذکور نیز یک تکلیف متقابل است یا فقط زوجین گیرنده ی جنین مکلف به پرداخت نفقه اند، باید گفت: به دلیل عدم وجود نسب بین گیرندگان جنین و طفل متولد از این طریق و وجود رابطه ی نسبی بین صاحبان اصلی اسپرم و تخمک تشکیل دهنده ی جنین و طفل و استفاده ی قانون گذار از کلمه ی «نظایر» در ماده ی 3، تنها باید حکم به تکلیف یک طرفه ی پدر و مادر داد. سرایت این تکلیف به پدر و جد پدری در صورت فوت پدر، یا عدم قدرت او بر انفاق، یا اجداد و جدات مادری و جدات پدری در صورت زنده نبودن مادر، یا عدم قدرت او بر آن انفاق، همان گونه که در ماده ی 1199 قانون مدنی مقرر گردیده است نیز بعید به نظر می رسد.(صادقی مقدم،1385،ص158)
4) تکریم و احترام: تکریم فرزند و احترام و تبعیت فرزند از پدر و مادر از اصول اخلاقی موثر در بقای جوامع است. دین اسلام تاکید زیادی بر احترام و تکریم فرزند و احترام فرزند به پدر و مادر دارد.
در قانون مدنی ماده ای که حاکی از وظیفه ی پدر و مادر مبنی بر احترام به فرزند باشد وجود ندارد، لیکن بر اساس ماده ی 1177 فرزند وظیفه ی احترام به پدر و مادر و اطاعت از آن ها را دارد. ماده ی مذکور مقرر می دارد: «طفل باید مطیع ابوین خود بوده و در هر سنی که باشد به آن ها احترام کند.»
پدر و مادر واقعی طفل متولد از انتقال جنین، همان گونه که بیان شد، صاحبان اصلی اسپرم و تخمک سازنده ی جنین اند. تکلیف اطاعت از پدر و مادر برای فرزند سرایت به فرزندان متولد از انتقال جنین نیست ؛ زیرا اولاً، در متن ماده ی 3 قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور تنها از لفظ احترام سخن به میان آمده و در مورد اطاعت مطلبی نیامده است. ثانیاً، حکم ماده ی 1177 مخصوص طفلی است که بین وی و به وجود آورندگان ژنتیک او رابطه ی نسبی برقرار باشد. در حقیقت زوجین گیرنده ی جنین پدر و مادر طفل متولد از انتقال جنین نیستند که اطاعت فرزند از آنان واجب باشد و لیکن وظیفه ی احترام طفل به زوجین گیرنده ی جنین بر اساس ماده ی 3 قانون نظیر تکلیفی است که در ماده ی 1177 برای اطفال معین شده است. (همان،ص159)
2-2 – بررسی فقهی و حقوق اهدای گامت
همان گونه که در بخش اول ذکر گردید، منظور از اهدای گامت، اهدای اسپرم مرد بیگانه برای تلقیح با تخمک زنی که شوهر دارد و انتقال به رحم او و یا اهدای تخمک زن بیگانه ای برای تلقیح با اسپرم شوهر و انتقال به رحم همسر آن شوهر می باشد.
از آنجا که به نظر نگارنده عمل نخست مطلقاً حرام است و در مورد عمل دوم می توان راهکارهایی را جست لذا در طی گفتار اول تنها به ذکر دلایل حرمت اهدای اسپرم و بررسی این دلایل می پردازیم و از آن جا که از نظر بسیاری از علما نیز این عمل مجاز نمی باشد لذا بحث درباره ی مسائلی چون نسب، ارث، محرمیت، نفقه و… را بی مورد دانسته و این موارد را تابع احکام مجرا در مورد فرزند حاصل از زنا و… می دانیم و از ذکر آن ها خوددادری می نماییم.
2-2-1 – اسپرم اهدایی
در ذیل به دلایل ممنوعیت این عمل در آیات و روایات و نظرات فقها و علما می پردازیم.
از مهم ترین دلایل بر ممنوعیت اهدای اسپرم می توان به آیات مربوط به حفظ آلت تناسلی اشاره نمود. از جمله ی این آیات، آیه ی 31 سوره ی مبارکه ی نور می باشد که بیان می دارد: «به زنان با ایمان بگو: چشمان خود را از نگاه هوس آلود فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند…»
در توضیح این آیه می توان گفت که عضو جنسی، در عین حال که وسیله ی اصلی عمل جنسی است، آلت بارداری نیز هست. میلیون ها سلول نرینه، که در اولین مرحله ی بارداری با آمیزش تخمک زن با یکی از آن ها جنین به وجود می آید، از طریق عضو تناسلی مرد خارج و از راه آلت تناسلی زن وارد مهبل و سپس رحم می گردد و با تخمک در آمیخته و آن را بارور می سازد. همچنین تولد جنین نیز با خروج از این عضو حاصل می شود.
اما روایت معتبر ابو بصیر از حضرت امام صادق (ع) که فرمود: هر کجا در قرآن سخن از حفظ آلت تناسلی به میان آمده مقصود حفظ کردن آن از «زنا» می باشد به استثنای این آیه که در آن، منظور آن از دید و نگاه دیگران است. ( ابراهیم قمی،بی تا،ص101) هر چند موید این مطلب است که این آیه به موضوع بحث ما مربوط نیست اما مگر نه آن است که انجام این عمل همراه با رویت آلت توسط دیگران است در نتیجه می توان دلیل و اماره ای بر حرمت عمل باشد.
در واقع می توان گفت منظور در این آیه حفظ این عضو از هر عمل ناشایست و هر اقدامی است که ننگ و حرمت به حساب آید و این فقط در تلقیح مصنوعی خلاصه نمی شود. بلکه موارد دیگری را هم که از نظر عقلا و عرف عامه، کار ناشایست و عیب و ننگ به حساب می آید نیز شامل می گردد و چون تلقیح مصنوعی نیز به شیوه های گفته شده، نیز عقلاً و عرفاً کار ناشایست و عیب تلقی می گردد، پس به موجب این آیه عضو تناسلی زن باید از تلقیح مصنوعی محفوظ باشد.
خداوند در سوره ی مبارکه ی انعام آیه ی 151 می فرماید: «… و نزدیک کارهای زشت نروید، چه آشکار باشد و چه پنهان…» در این آیه از کلمه ی فواحش استفاده شده که جمع فاحشه از ماده ی فحش، در لغت به هر گفتار یا کردار زشت و ناشایست گفته می شود و بر همین اساس تزریق اسپرم مرد اجنبی و حامله کردن زن با آن، هم از نظر عرف از جمله کارهای ناشایست و قبیح تلقی می گردد و هیچ کس راضی به این کار در مورد مادر یا خواهر یا دختر خود نمی شود. پس با توجه به مفهوم این آیه، تلقیح مصنوعی حرام است.
اما در مورد کلمه ی فواحش که ذکر گردید می توان این گونه گفت که کلمه ی «فواحش»، همان طور که در مفردات الفاظ قرآن کریم(راغب اصفهانی،بی تا،ص378) نیز آمده، به معنی هر حرف یا عمل بدی نیست، بلکه منظور از آن گفتار و یا کردار است که قباحت آن خیلی زیاد باشد، و مسئله ی مورد بحث ما، به خصوص در صورتی که مرد عقیم باشد و تلقیح مصنوعی با رضایت او صورت گیرد، از نظر عرف یک کار بسیار بد و ناپسند به حساب نیاید، بنابراین مشمول خطاب این آیه نمی شود. اما چون از امری مثل عرف سخن به میان آید ممکن است تناقض هایی در عرف های مناطق مختلف به وجود بیاید و اموری که شاید در منطقه ای قبیح نباشد در منطقه ای دیگر چنان قبح و ممنوعیتی داشته باشد که بتوان از آن به فواحش تعبیر نمود. لذا بی دلیل نمی تواند باشد که ما نیز این عمل را جز فواحش به شمار آوریم و بر طبق این آیه به حرمت آن رای دهیم.
یکی دیگر از دلایل ممنوعیت این عمل روایت کلینی از علی بن ابراهیم و او از پدرش، از عثمان بن عیسی، از علی بن سالم از امام صادق (ع) است که نقل کرده که فرمود: «شدید ترین عذاب در روز قیامت جزای مردی است که نطفه ی خود را در رحم زنی که بر او حرام است، جای دهد.» (حرعاملی،بی تا،ص239)
درباره ی این حدیث به نکاتی چند می توان اشاره کرد: نخست آن که چون دو تن از راویان آن ( عثمان بن عیسی و علی بن سالم ) مورد اطمینان نیستند بنابراین سند آن ضعیف است. (خویی،بی تا،ص26)
دوم آن که به نظر می رسد این سخن تنها در مورد زنا صادق است و برای دلالت روایت بر حرام بودن تلقیح مصنوعی، باید محرز شود که روایت، کلیت دارد. سوم آن که با توجه به شدت لحن روایت بهتر است بگوییم روایت ناظر بر موردی است که کاشت نطفه در رحم حرام و از طریق عمل زنا صورت گیرد.
با توجه به سه مطلب بالا می توان این گونه نتیجه گرفت که سخن فوق تلقیح مصنوعی را در بر نمی گیرد، لذا می توان از این علت چشم پوشی نمود اما دلایل دیگری وجود دارد که باعث می گردد تا از این روایت در صورت تایید سند آن با کلیت دادن آن به تلقیح مصنوعی، بر حرمت تلقیح مصنوعی نظر دهیم.
دلیل مهم دیگری که بر حرمت این عمل اشاره دارد، جا افتادگی و قباحت این کار در اذهان کلیه ی مسلمانان و دین مداران است.
با بررسی منابع تاریخی در می یابیم که مواردی از گرفتن اسپرم مرد اجنبی در زنان جوامع عرب قبل از اسلام، حتی از طریق عمل جنسی، به چشم می خورد که به نکاح استبضاعی معروف است.
این نکاح این گونه بود که گاهی، زن پس از پاکی از عادت ماهانه، از سوی شوهر مامور به همخوابگی با مردی از تبار بزرگان یا مردان قوی هیکل می شد تا فرزند اصیل و شجاع برای شوهر به دنیا آورد. هم چنین، کنیزان را وادار می کردند تا از چنین مردانی حامله شوند، فرزندی قوی آورند تا به خدمت گرفته شده یا به بهای خوبی فروخته شود. (جوادعلی،بی تا،ص538)
بنابراین منشا قبح و ممنوعیت این کار در اذهان بعد از اسلام را، جز تعلیمات اسلام و فرمایشات ائمه ی اطهار ( علیهم السلام ) چیزی دیگری نمی توان دانست. بنابراین، حکم حرام بودن تزریق اسپرم مرد اجنبی در رحم زن، با این دلیل، حداقل از نظر احتیاط در مسئله خالی از قوت نیست.
علاوه بر آیات اشاره شده در سوره های نور آیات 30 و 31، سوره ی احزاب آیه ی 35، سوره ی مومنون آیات 5 تا 7 و سوره ی معارج آیه ی 29 بر این نکته تاکید شده که مسلمان مومن، موظف است جز در دایره ی ازدواج اعم از دایم یا موقت، اندام های جنسی خود را از دیگران حفظ کند.
طبیعی است که استفاده از اسپرم دیگران و تزریق آن به بدن همسر قانونی خود، مصداق بارز چنین عمل ناروایی است، زیرا هیچ تفاوتی میان زن و مرد در حفظ اندام های جنسی خود وجود ندارد و حفظ اندام های جنسی نیز امری است مطلق که به اطلاق خود، شامل حفظ از تماس با اندام جنسی جنس مخالف و حفظ از تماس با مایعات جنسی جنس مخالف هر دو می شود.(آصف محسنی، بی تا ،ص89)
به عبارت دیگر، این آیات متضمن فرمان به حفظ اندام های جنسی هستند، در حالی که مشخص نشده که از چه چیز باید این حفظ صورت بگیرد. عدم بیان متعلق حفظ ( حذف متعلق )، بر این نکته دلالت دارد که باید اندام های جنسی از هر چیز یا هر کاری حفظ کرد، طبیعتاً یکی از آن کارها، تزریق اسپرم یا تخمک به دیگران و فراهم آوردن زمینه ی تلقیح آن ها است.(روحانی،1414،ص8)
علاوه بر آیات و روایات اشاره شده، آیات و روایات دیگری نیز در باب حرمت این عمل وجود دارد اما در این مجال به موارد اشاره شده اکتفا می شود و مختصراً نگاهی به نظرات فقها نیز افکنده می شود.
آیت ا… صافی گلپایگانی در پاسخ به این سوال که آیا انجام عمل ذکر شده جایز می باشد، مشروحاً به بیان پاسخ پرداخته اند و در نهایت به این نتیجه رسیده اند که عمل فوق حرام می باشد. (صافی گلپایگانی،1377 ،ص89)
آیت ا… جعفر سبحانی نیز چنین پاسخ داده اند که: «تلقیح نطفه ی مردی به زوجه ی دیگری، جایز نیست، خواه طرفین راضی باشند یا نباشد.»(روش های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق،1382،ص405) هم چنین، تقویت نطفه ی زوج با نطفه ی دیگری و امتزاج آن دو را نیز حرام دانسته اند. (همان)
آیت ا… سید محمد حسین مرعشی شوشتری نیز تلقیح نطفه ی غیر زوج، مشترکاً یا منفرداً، از باب لزوم احتیاط در فروج و اطلاق آیه ی شریفه ی «والذین لفرجهم حافظون» حرام دانسته اند.(همان،ص406)
آیت ا… خامنه ای نیز در پاسخ به سوالی به این صورت که آیا تلقیح نطفه ی مرد اجنبی به همسر مردی که بچه دار نمی شود، از طریق قرار دادن نطفه در رحم او جایز است ؟ پاسخ داده اند که: «تلقیح زن از نطفه ی مرد اجنبی فی نفسه اشکال ندارد ولی باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آن ها اجتناب شود و به هر حال در صورتی که با این روش کودکی به دنیا بیاید، ملحق به شوهر آن زن نمی شود بلکه ملحق به نطفه و به زنی که صاحب رحم و تخمک است.» (خامنه ای،1381،ص282)
آیت ا… مکارم شیرازی نیز تلقیح نطفه ی مرد بیگانه را به زن شوهر دار جایز ندانسته اند. (مکارم شیرازی،1387،ص436)
آیت ا… صانعی نیز وارد نمودن اسپرم مرد اجنبی به رحم زن را حرام دانسته اند. اما به نظر ایشان می توان اسپرم مرد اجنبی و تخمک همسر را در خارج ( شرایط آزمایشگاه ) مخلوط کرد و سپس جنین حاصل را به رحم زن انتقال داد که در این صورت، همسر که صاحب تخمک منشا است، مادر محسوب می شود و صاحب اسپرم نیز در صورتی که از نطفه ی خود اعرا نکرده باشد، پدر محسوب می شود. (صانعی،1386،ص203)
با این حساب با توجه به آیات و روایت ذکر شد و نیز نظر فقها این گونه نتیجه گرفته می شود تلقیح اسپرم مرد اجنبی با تخمک زن شوهردار عملی حرام است.
2-2-2 – تخمک اهدایی
در آغاز بحث می توان گفت که بر اساس سنت و روش اسلام و بر اساس عرف حاکم در بسیاری از نقاط جهان هیچ زنی نمی تواند بیش از یک شوهر داشته باشد و این امر از آن جهت است که اختلاط نسل صورت نگیرد و بر همین اساس است که تلقیح با اسپرم یک مرد بیگانه علی القاعده نباید عمل صحیحی بوده باشد و هیچ راه حل شرعی دیگری به ظاهر برای آن نمی توان پیدا کرد.
اما در مورد دیگر، در شرع اسلام، مرد می تواند علاوه بر یک زن، سه زن دیگر به طور دائمی و به صورت نامحدود همسر موقت اختیار کند، بر همین مبنا این گونه می توان نتیجه گرفت حتی اگرعمل تلقیح با تخمک زن بیگانه را حرام مطلق بدانیم یک راه حل شرعی برای انجام این عمل قابل تصور است و آن این است که اگر زنی که تخمک اهدا می کند خالی از موانع نکاح باشد می تواند به زوجیت دائم یا موقت شوهر زن گیرنده ی تخمک در آید و عمل اهدای تخمک به صورت شرعی و عملی حلال صورت گیرد.
بر همین اساس آیت ا… صانعی امتزاج اسپرم زوج با تخمک زن دیگر در خارج و تلقیح آن به زوجه، یا زن مذکور یا زن ثالث، را ظاهراً بدون مانع دانسته اند چون نه زناست و نه وارد نمودن منی در رحم زن اجنبیه. (همان،ص202)
آیت ا… خامنه ای نیز پاسخ داده اند که: «عمل مذکور فی حد نفسه اشکال ندارد.»(خامنه ای،1381،ص282)
بر همین اساس از آن جایی که اغلب بر انجام این عمل اجازه داده اند لذا باید به بررسی مسائل دیگری چون نسب و ارث و محرمیت و… نیز پرداخت، لذا بحث مفصل در این موارد را به فرصت دیگری موکول می نمایم و مختصراً بیان می داریم که انتساب فرزند به شوهر، که از اسپرم او تلقیح صورت گرفته قطعی و بر همین اساس ارث شوهر به فرزند تعلق می گیرد و نیز در صورت دختر بودن بر آن مرد محرم می باشد و تمام حقوق و تکالف بین فرزند و پدر بر قرار می باشد اما نکته ی مهم در اینجا احکام رابطه ی فرزند حاصله با زن اهدا کننده ی تخمک و زن اهدا گیرنده ی تخمک است که جای بحث دارد.
آن گونه که از پاسخ حضرت آیت ا… خامنه ای که می گویند «الحاق آن به زن صاحب رحم مشکل می باشد لذا باید نست به احکام شرعی مربوط به نسب احتیاط رعایت شود»(همان) بر می آید که فرزند به طور قطع به زن اهدا کننده ی تخمک ملحق بوده و از او ارث برده و نیز در صورت پسر بودن بر وی نیز محرم خواهد بود، اما در مورد الحاق به گیرنده ی تخمک نظر قطع نداده اند ولی آن گونه که بر می آید از آن جایی که فرزند از رحم او متولد خواهد شد و توسط او شیر داده خواهد شد براساس احکام رضاع، مادر رضاعی فرزند محسوب خواهد شد و مساله ی محرمیت حل می گردد.
آیت ا… صانعی نیز همین نظر را دارند و معتقدند که زن صاحب رحم که تخمک ( منشا نطفه ی امشاج ) متعلق به او نیست، مادر محسوب نمی شود و ذکر کرده اند که با شیر دادن و تحقق بقیه ی شرایط رضاع، مادر رضاعی می شود. (صانعی،1386،ص203)
پس تمام احکام فرزد با پدر خود برقرار خواهد بود ولی با مادری که او را به دنیا آورده در صورت تحقق شرایط رضاع تنها احکام مادر رضاعی برقرار است و بقیه ی احکام با مادر با زن صاحب تخمک برقرار خواهد بود و مطابق مواردی که در بحث اهدای جنین ذکر گردید رفتار خواهد شد.
نتیجه گیری
از آن چه گفته شد می توان به نتایج زیر دست یافت:
1- بیان مسائل پزشکی در این موضوع اهمیت به سزایی برخوردار است. آن گونه که از نظرات فقها بر می آید برخی از آنان، آن گونه که باید درباره ی چگونگی برخی از اعمال به اندازه ی کافی توجیه نشده اند، لذا ذکر مسائل پزشکی در این باره علاوه بر توجیه شدن فقها باعث می شود که محققین نیز به ابعاد مختلف قضیه پی ببرند.
2- اهدا و انتقال جنین با توجه به نظر بیشتر فقها عملی مجاز بوده و بر همین اساس قانون گذار اقدام به وضع قانون نموده است. اما اختلاف در مسائل تکلیفی این امر باعث شده است که قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور، نتواند ابعاد و آثار حقوقی رویداد مذکور را تبیین نماید و به ابهام ها بیافزاید. آشنا کردن بیشتر فقها و علما با مسائل پزشکی موجود و برگزاری گردهمایی های تخصصی پزشکی و حقوقی و انعکاس آن به مجلس شورای اسلامی به منظور اصلاح قانون مفید خواهد بود.
3- از مواردی که باید در قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور به آن اشاره شود می توان به تبیین بیشتر حقوق اطفال ناشی از اجرای این قانون از قبیل نسب و نفقه و.. و نحوه ی تامین هزینه ی آنان در صورت فوت یکی از زوجین گیرنده ی یا وقوع طلاق، درج نکاتی از قبیل نحوه ی احراز سلامت، تابعیت، زوجیت اهدا کنندگان، ثبت هویت صاحبان جنین، نحوه ی طبقه بندی و نگهداری اطلاعات اهدا کنندگان و گیرندگان، ثبت هویت واقعی طفل، حق طفل برای دانستن هویت واقعی خود، اجاره یا عاریه گرفتن رحم و به طور کلی تولید مثل یا بارداری برای دیگری، انتقال جنین بعد از فوت شوهر و ضمانت های اجرایی برای مقررات اهدا و انتقال جنین نیز در قانون اشاره گردد.
4- با توجه به آن که اهدای گامت در یک نوع آن یعنی اهدای تخمک با توجه به نظر فقها امری مجاز است لذا بهتر است قانون گذار ضمن اصلاح موارد ذکر شده در قانون نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور، به نحوه ی اهدای تخمک به زوجین نابارور در همان قانون یا به عنوان قانون مستقل دیگری، اقدام به تصویب مقررات مخصوص نماید.
منابع و ماخذ
1- قرآن کریم
2- قانون مدنی
3- قانون نحوه ی اهدا جنین به زوجین نابارور
4- روزنامه ی رسمی کشور
5- آخوندی ، محمد مهدی- بهجتی اردکانی ، زهره – عارفی ، سهیلا ، " آشنایی با لقاح طبیعی، لقاح خارج رحمی و ضرورت استفاده از گامت جایگزین در درمان ناباروری "،مجموعه مقالات اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری، ، تهران، پژوهشکده ی ابن سینا و مرکز تحقیق و توسعه ی علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت ) پاییز 1385.
6- آخوندی ، محمد مهدی – صادقی ، محمد رضا ،" ضرورت به کارگیری تکنیک های باروری کمکی در تولید مثل انسان "، ،روش های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق ( مجموعه مقالات ) ، تهران، انتشارات پژوهشکده ابن سینا و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت ) ، تابستان 1382.
7- ابی الحسن علی بن ابراهیم قمی ، تفسیر قمی،ج 2، انتشارات دار الحجه.
8- "استفتائات و دیدگاه های مذهبی "، روش های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق ( مجموعه مقالات )، تهران، انتشارات پژوهشکده ی ابن سینا و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت ) ، تابستان 82.
9- بهجتی اردکانی ، زهره– آخوندی ، محمد مهدی–میلانی فر ، علی رضا- بدری ، یونس ، " مشاوره، ارزیابی سلامت و تطابق اهدا کننده و دریافت کننده در درمان باروری جایگزین " ، اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری، تهران ، پژوهشکده ی ابن سینا و مرکز تحقیق و توسعه ی علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت )، پاییز 1385.
10- حر عاملی ، محمد حسن ، وسایل الشیعه ، ج 14 ، دار الاحیا التراث العربی.
11- حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، نشر ذوی القربی.
12- خامنه ای ، سید علی ، اجوبه الاستفتائات، تهران، انتشارات بین المللی الهدی، چاپ دوم، 1381.
13- خویی، سید ابوالقاسم ، معجم رجال الحدیث، ج 11، انتشارات محلاتی.
14- درس نامه ی دستگاه تولید مثل، تهران، دانشکده ی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خمات بهداشتی و درمانی شهید بهشتی،مهر 1386.
15- روحانی ، محمد صادق ، مسائل المستحدثه ، قم، دارالکتاب ، چاپ چهارم، 1414 ه..
16- صادقی مقدم، محمد حسین " مبانی فقهی و باسته های قانون «نحوه ی اهدای جنین به زوجین نابارور»، " اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری ، تهران، پژوهشکده ی ابن سینا و مرکز تحقیق و توسعه ی علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت ) ، پاییز 1385.
17- صافی گلپایگانی ، لطف ا… ، " استفتائات و نظریات " فصل نامه ی رهنمون ، تهران ، مدرسه ی عالی شهید مطهری ، سال 77، شماره ی دو.
18- صانعی ، یوسف ، مجمع المسائل استقتائات، ج 2 ، قم ، انتشارات میثم تمار، چاپ نهم، تابستان 1386.
19- صفایی، سید حسین " نارسایی قانون ایران درباره ی اهدای گامت و جنین با توجه به حقوق تطبیقی "، اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری، تهران، پژوهشکده ی ابن سینا و مرکز تحقیق و توسعه ی علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت )، پاییز 1385.
20- غفاری ، معرفت ، " روش های پیشرفته در درمان نازایی " روش های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق ( مجموعه مقالات )، تهران، انتشارات پژوهشکده ی ابن سینا و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت ) ، تابستان 82.
21- فلاحیان ، معصومه ، بیماری های زنان و ناباروری ، تهران ، انتشارات سنجش ،1381.
22- قبله ای خویی ، خلیل ، " بررسی احکام وضعی کودکان ناشی از اهدای گامت در رابطه با توارث " ، مجموعه مقالات اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری، تهران، پژوهشکده ی ابن سینا و مرکز تحقیق و توسعه ی علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت )، پاییز 1385.
23- قربان نیا ، ناصر ، " حکم تکلیفی و وضعی انتقال جنین تکون یافته از اسپرم و تخمک زن و شوهر قانونی به رحم زن دیگر " ، روش های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق ( مجموعه مقالات )، تهران، انتشارات پژوهشکده ی ابن سینا و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت )، تابستان 82.
24- گروه نویسندگان ، روش های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق ( مجموعه مقالات )، تهران، انتشارات پژوهشکده ی ابن سینا و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت )، تابستان 82.
25- گروه نویسندگان ، اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری، تهران ، پژوهشکده ی ابن سینا و مرکز تحقیق و توسعه ی علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت ) ، پاییز 1385
26- محسنی ، محمد آصف ، الفقه و مسائل الطبیبه ، چاپ اول
27- محلاتی ، شهربانو ، بررسی خلاء های قانونی حقوق کودک ، ج 1، تهران، شورای فرهنگی – اجتماعی زنان ، زمستان 1384.
28- مکارم شیرازی، ناصر ، استفتائات جدید ، 1387.
29- نظری توکلی، سعید ، " روش های کمکی تولید مثل در حقوق اسلام "، اهدای گامت و جنین جنین در درمان ناباروری ، تهران، پژوهشکده ی ابن سینا و مرکز تحقیق و توسعه ی علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها ( سمت ) پاییز 1385.
[1]– ما انسان را از نطفه مختلطی آفریدیم و او را می آزماییم ( بدین جهت ) او را شنوا و بینا قرار دادیم .
[2]– ای مردم ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم …
[3]– آیا شما را از آبی پست و ناچیز نیافریدیم ؟ سپس آن را در قرارگاهی محفوظ و آماده قرار دادیم .
[4]– و از نشانه های او این که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد . در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می کنند .
[5]– مالکیت و حاکمیت آسمان ها و زمین از آن خداست ؛ هر چه را بخواهد می آفریند ؛ به هرکس اراده کند دختر می بخشد و به هرکس بخواهد پسر ، یا اگر بخواهد پسر و دختر – هر دو – را برای آنان جمع می کند و هر کس را بخواهد عقیم می گذارد .
[6]– البته در مورخه 29/4/1382 قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور به تصویب رسیده اما این قانون نواقصات بی شماری دارد که در مقاله ذکر خواهد گردید .
[7]– لوله های فالوپ (Fallopian tube ) ، یک جفت لوله ای است که از انتهای قدامی رحم در طرفین امتداد می یابد و انتهای دیگر آن ها در سطح تخمدان ها باز می شود . زواید انگشتی انتهای لوله ها ، تخمک را برداشته و در لوله های رحمی لقاح یافته و جنین حاصل به رحم انتقال می یابد .
[8]اندومتر (Endometrium) ، غشای مخاطی پوشاننده سطح داخلی رحم است .
[9]– فولیکول (Follicle) ، وریکول هایی در سطح تخمدان است که حاوی مایع و تخمک بالغ است و در زمان تخمک گذاری با پاره شدن جداره فولیکول تخمک آن آزاد شده و به وسیله ابتدای لوله های فالوپ برداشته می شود .
[10]– اندومتریوز (Endometriosis) ، به وجود بافت طبیعی اندومتر در نواحی غیر رحم ، شامل لوله های فالوپ ، تخمدان ها و حفره شکمی اطلاق می شود . این شرایط منجر به درد زیاد طی عادت ماهیانه و ناباروری می شود.
منبع:سايت جناب آقاي سيدمرتضي موسوي تبار
http://mt.epage.ir/fa/module.content_Page.26-01-02-01.html
برچسب ها:اهدای جنین