تعيين حق ريشه و احيا و امتياز صاحبان نسق زراعي و غارسين و متصرفين قانوني
در سال گذشته صلاحيت جديدي در رشته كشاورزي و منابع طبيعي به تصويب شوراي كارشناسي و هيات مديره كانون كارشناسان رسمي دادگستري به شرح زير رسيد:«مجموعه حق زارعانه و حق تصرف كه مي توانيم تحت عنوان حق كسب و پيشه كشاورزي بناميم بستگي به عرف مناطق دارد ».
تعيين حق ريشه و احيا و امتياز صاحبان نسق زراعي و غارسين و متصرفين قانوني: اين صلاحيت قبلا وجود داشت، در قالب امور كشاورزي. مجموعه صلاحيت ذكر شده بالا تحت عنوان حقوق زارعانه مورد بحث قرار مي گيرد. در اغلب نقاط ايران زارع متصرف زمين به حكم عرف و عادت از بعضي از حقوق تصرف بهره مند است. چنانچه در آذربايجان در اصطلاح محلي جور ناميده مي شود كه بر نوعي از حق تقدم دلالت دارد كه زارع در صورتي كه زمين مالك را احيا و چندين سال زراعت كند، مي تواند از آن برخورددار باشد. اين حق بيشتر در اثر كار زراعت يا باغداري ايجاد مي شود. در بعضي از نقاط اطراف تهران اين حق به نام قراپشك ناميده مي شود. در مازندران به نام حق تبرتراشي و حق كارافه ناميده مي شود.1ساختمانهاي روستايي و ساير اعيان مطابق قانون ثبت قابل ثبت است و در بعضي اسناد ثبتي سند عرصه و اعيان جداگانه و متعلق به دو نفر است.
غارسين به شكل خاص آن در اصطهبانات فارس، در مورد درختان انجير، كه به صورت ديم وجود دارد، پيوند كننده، مالك آن مي شود. حقوق زارعانه قابل فروش و از طريق ارث منتقل مي شود. صاحب اصلي آن در صورتي كه نتواند شخصا بهره برداري نمايد، مي تواند از طريق كارگر كشاورزي و يا اجازه به ديگري از زمين استفاده نمايد. اين حق زارعانه مشابه همان حق سرقفلي است كه در تجارت به كار مي رود. حق ريشه، حق آب و گل، حق نسق زراعي و امثالهم در شهرها و روستاهاي ايران به نامهاي متفاوت ذكر مي شود و تابع عرف و عادت محل است.
بعضي از محصولات كشاورزي پس از كشت، چندين سال قابل بهره برداري است مثل يونجه، نعناع و امثالهم، درختان مثمر و غير مثمر. در اين صورت كشت كننده در صورتي كه به عناوين مختلف مجبور به ترك زمين شود، بايد حق ريشه او پرداخت شود يا در مورد درختان غرس شده كه در صورت ترك اجباري بايد حقوق آن پرداخت گردد و درمورد جمله متصرفين قانوني منظور مستاجرين اراضي كشاورزي – زارعين و مستاجرين اراضي موقوفه نيز مي باشد.مساله مهم در مورد تصرف قانوني،در كشاورزي و مبادله زمين و واگذاري آن به صورت كتبي يا شفاهي مي باشد و به صرف نداشتن اجاره نامه كتبي حق باطل نمي شود و عرف و عادت محل در منازعات كشاورزي به عنوان مستند مورد توجه قرار مي گيرد. در قوانين مختلف، درمورد اراضي كشاورزي، به مسأله عرف محل جنبه قانوني داده است و همكاران محترم درمورد رعايت عرف و عادت محل به عنوان قانون عرفي بايد توجه لازم را مبذول فرمايند.حق نسق و ريشه و اعيان در قوانين مختلف آمده است كه تعدادي از آنها ذكر مي شود:
مستندات قانوني: در لايحه قانوني اصلاح لايحه واگذاري و احياء اراضي در حكومت جمهوري اسلامي ايران مصوب 25/6/58 نسق به شرح زير: نسق، عملكرد عمراني كسي كه به آبادي زمين اقدام كرده تعريف شده است.در لايحه قانوني نحوه خريد و تملك اراضي و املاك براي اجراي برنامه هاي عمومي عمراني نظامي دولت مصوب 4/11/58 آمده است. تبصره 2- در صورتي كه طبق نظر اداره كشاورزي و عمران روستايي محل، زارعين، حقوقي در ملك مورد بحث داشته باشند، حقوق زارعين ذي نفع به تشخيص اداره مذكور از محل ارزش ملك به آنان پرداخت و بقيه در هنگام انجام معامله به مالك پرداخت خواهد شد. چنانچه در ملك مورد معامله ساختمانهاي روستايي فاقد سند مالكيت و نيز هر گونه اعياني و يا حقوقي نظير حق ريشه، بهاي شخم، بذر، كود و ساير زحماتي كه زارع براي آماده كردن زمين متحمل شده وجود داشته باشد، بهاي اعيان و حقوق متعلق به آنان برابر قراردادهاي موجود بين زارع و مالك يا طبق مقررات و عرف محل از طريق توافق يا از سوي كارشناسان تعيين و از محل ارزش كل ملك به ايشان پرداخت و بقيه به مالك پرداخت خواهد شد.
همانطوري كه در بالا اشاره شد: هم در عرف و هم در قوانين حق نسق و حقوق زارعانه، حق ريشه و اعيان به رسميت شناخته شده است: حق الامتياز: مجموعه سرمايه گذاريهاي مادي، معنوي و كاري و خدماتي كه يك شخص حقيقي يا حقوقي در محل كاري كه عرصه آن متعلق به او نيست انجام مي دهد حق الامتياز بوده و در حقيقت همان حق كسب و پيشه كشاورزي يا دامداري مي باشد كه با تعريف قانوني نسق هماهنگ است. مجموعه حق زارعانه و حق تصرف كه به صورت حق كسب و پيشه كشاورزي مي توانيم بناميم بستگي دارد به عرف محل و اصطلاحات به كار رفته شده كه در مناطق مختلف ايران به صورتهاي زير عنوان مي شود.
1- حق نسق زراعي، 2- حق كارافه، 3- حق آباداني، 4- حق تصرف، 5- حق ريشه، 6- حق آب و گل، 7- حق بنه، 8- حق جور، 9-حق تبرتراشي، 10- حق مستأجرين و متصرفين در اراضي كشاورزي كشت و صنعتها، مرغداريها و دامداريها و ساير حرف كشاورزي 11- حق بهره برداري از مزاياي قانوني براي متصرفين اراضي كشاورزي نظير حق تصرف در اراضي كشت موقت هيأتهاي هفت نفره، اصلاحات ارضي و غيره 12- حق احداث اعياني و ساختمانهاي روستايي و احداث باغات 13- حق امتيازهاي ناشي از تدارك نهادهاي كشاورزي نظير حق امتياز، چاه آب، تسطيح اراضي، ايجاد نهر و كانال و امتيازهاي آب برق و تلفن و غيره 14ـ ساير موارد ديگري كه در عرف و عادت و قوانين، ايجاد حق مي نمايد. در حقيقت ارزش افزوده مجموعه خدمات و كار انجام شده، سرمايه گذاري به كار رفته در زمين كه به صورتهاي مختلف بالا در زمين انجام مي شود، حقوق زارعانه و حق كسب و پيشه كشاورزي نام دارد.
عوامل موثر در ارزيابي حق نسق و ريشه كشاورزي
1- مدت زمان تصرف ملك يا زمان زراعت و غيره 2ـ كيفيت آباداني زمين محل كار كشاورزي 3-نحوه تقسيم محصول بين مالك و زارع 4- كيفيت و كميت بكارگيري عواملي نظير، بذر، كود، وجين، آبياري و برداشت و سهم هر كدام اعم از متصرف يا مالك 5- حقوق ناشي از قوانين نظير اصلاحات اراضي، كشت موقت، تصرف و غيره 6- كميت و كيفيت سرمايه گذاري كشاورز يا متصرف يا مستاجر در محل كار نظير، تسطيح، خاك برداري، حفره، چاه و غيره و همچنين انجام خدمات مربوط 7- اجاره ساليانه 8- ساير عوامل موثر كه با توجه به عرف و عادت و قرارداد طرفين بايد مورد توجه قرار گيرد 9- مديريت و سهم مالك در اداره كشاورزي مزرعه.بر اساس عوامل ذكر شده حقوق زاراعانه، مستاجرين، متصرفين قانوني و عرفي اراضي كشاورزي متفاوت بوده و با توجه به عوامل ذكر شده به وسيله كارشناس متخصص تعيين و محاسبه مي شود.در هر حال حقوق زارعانه بخشي از بهاي عرصه و اعيان ملك است.
http://www.ghazavat.com/ghazavat.com/ghezavat14/Selection.htm1ـ ماخذ (كتاب زارع و مالك)
برچسب ها:تعيين حق ريشه