بررسی صحنه جرم :ضرورت ها و بایسته ها
خدا به عدل و احسان و بخشش به خويشاوندان فرمان مي دهد و از فحشا و زشتكاري و ستم نهي مي كند. شما را پند مي دهد، باشد كه پذيراي پند شويد.
* قاموس آفرينش بر مدار تعادل و توازن :
عدالت جانمایه حیات جامعه بشری و اساس و پایه تکوین و تشریع است؛ خداوند حیّ سبحان، عدل و حق مطلق است؛ او بر اساس حکمت بالغه خود و عدل و حق، جهان آفرینش را آفریده آنسان كه«بالعدل قامت السموات والأرض».
در قرآن کریم واژه های گرانسنگی مانند «حق»،«عدل»، «وزن»، «میزان»، «حکمت»،«تقان صنع»،«احسن تقدیر»،« احسن نظام»، «قسط»، «هدایت مطلقه خداوند» و … دلالت بر خلقت خالق عادل حكيم دارد .
خداوند متعال بر اساس«حق» و«عدل» رسل مبشرين را فرستاده و انسان را بر اجرای حق و عدل مأموریت داده كه: « لیقوم الناس بالقسط»
شرایع الهي و قوانین و نوامیس حاکم بر جامعه بشری بر اساس عدل و قسط نازل شده و تخلف از قوانین و مقررات و شرایع الهی دارای آثار وضعی و فطری و عواقب دنیوی و اخروی و نیز برخی دارای مجازات های شرعی و قانونی است؛ مقتضای عدل برخورد با متجاوزان و متجاسران به حقوق دیگران است .
* فلسفه مجازات، اصلاح فرد و جامعه :
شناخت ناهنجاری ها و جرائمی که موجد مجازات و كيفر است و شناخت مجازاتها و برقراری رابطه عادله بین جرم و مجازات خود نیز وظیفه بسیار سنگینی است که بعهده حاکمان و قضات گذارده شده تا جلوی تخلفات و نابهنجاری ها گرفته و هنجارشکنان، فرصت تعدی و تجاوز و زورگوئی و عدالت گريزي نيابند .
خداوند به هر موجودی آنچه شایسته اوست عنایت فرموده و همه در را سیر الی الله و تعالی و تکامل هدایت فرموده و عنایت و لطف و رحمت و فیض علی الاطلاق او همه را پوشش داده و شامل می شود؛ درصورتیکه از حریم الهی و سنتهای آفرینش تخطی نموده و دست به تجاوز و تجاسر بزنند و بر خلاف ارزشها و نظام تکاملی عالم، حرکت کنند بر اساس عدل و قسط مجازات خواهند شد و مورد عتاب قرارخواهند گرفت چنانچه گفته اند:
« مي كند دندان بدر را آن طبيب تا رهد از رنج بيماري حبيب»
« صدهزاران سر ببرد دلستان تا امان يابد سر اهل جهان»
مجازاتها خود شاخه ای از عدالت الهی و مکمل حلقه های عدالت و عمدتاً برای بازدارندگی، پیشگیری، عبرت آموزی، سلامت جامعه، اجرای عدالت و کوتاه کردن دست اشرار و طاغوتها و فتنه گران و توطئه چینان و ایادی و عمّال آنهاست .
مجازات ها برای استقرار عدالت و تحکیم روابط انسانی و اجتماعی و خانوادگی و سلامت جامعه و خانواده ها و سلامت دین و دنیا و آخرت مردم است .
در سایه استقرار عدالت و توزیع عادلانه امکانات و اجرای عادلانه مجازاتها هر کسی به حقوق خود نائل و امیدوار خواهد شد و اعتماد مردم را بر می انگیزد و جلوی تبعیض ها، بیعدالتی ها، تجاوزها گرفته می شود .
چنانچه در روايات آمده است :
« العدل یضع الامور في موضعه»
« العدل اوسع الاشیاء في التواصف و اضيقها في التناصف»
« العدل نظام الامر»
« العدل ساسۀ العباد و اركان البلاد»
آنچه در قرآن کریم و نهج البلاغه شریف و کتاب غرر و درر آمدي و احادیث اسلامی و کتب اعتقادی ما از موضوع عدالت و جایگاه مهم و سرنوشت ساز آن آمده است به خاطر نقش تعیین کننده « تعادل و توازن» در استحکام و استواری روابط اجتماعی، سیاسی و خانوادگی، و مآلاً پایداری بنای رفیع کاخ با عظمت جامعه بشری است .
رهبران الهی خود تجسّم عدالت مطلق و معیار حق و باطل بودند و در برابر هنجارشکنان و مفسدان با قاطعیت و صلابت بی نظیری ایستاده و با آنها به مبارزه برخاستند .
یکی از شاخه های مهم عدالت در مکتب پیامبرن عظیم الشأن الهی(ع) عدالت در امور قضائی و حقوقی است ؛ برجسته ترین شاخه های عدالت و بلکه مظهر واقعی عدالت در جوامع را باید در عدالت قضائی و حقوقی جستجو نمود .
قرآن کریم در آیات فراوانی بر این موضوع حساس تأکید نموده و آنرا مورد عنایت قرار داده است، از جمله مبارزه و قاطعیت در برخورد با :
1ـ محاربه و افساد
2ـ جرائم سازمان یافته
3ـ بغاۀ
4ـ خائنان و جاسوسان
5ـ مفسدان و رباخواران
6ـ متجاوزان به ناموس جامعه
7ـ جنایتکاران حرفه ای و آدم کش
8ـ سارقان و …
چنانچه در آيات شريفه اي بر موارد فوق الاشعار تأكيد نموده است از جمله :
اي كساني كه ايمان آورده ايد، به عدالت فرمانروا باشيد و براي خدا شهادت دهيد، هرچند به زيان خود و يا پدر و مادر يا خويشاوندان شما ـ چه توانگر و چه درويش ـ بوده باشد. زيرا خدا به آن دو سزاوارتر است. پس، از هواي نفس پيروي مكنيد تا از شهادت حق عدول كنيد. چه زيان بازي كنيد يا از آن اعراض كنيد، خدا به هرچه مي كنيد آگاه است .
اي كساني كه ايمان آورده ايد، براي خدا، حق گفتن را برپاي ـ خيزيد و به عدل گواهي دهيد. دشمني با گروهي ديگر وادارتان نكند كه عدالت نورزيد، عدالت ورزيد كه به تقوي نزديك تر است و از خدا بترسيد كه او به هر كاري كه مي كنيد آگاه است .
آنان كه گوساله را برگزيدند به زودي به غضب پروردگارشان گرفتار خواهند شد و در زندگاني اينجهاني به خواري خواهند افتاد دروغگويان را اينچنين كيفر مي دهيم .
* شقوق عدالت، سپهري فراگير و استثناناپذير:
عدالت در امور حقوقی و قضائی در دو شاخه اصلی تقسیم می شود :
1ـ عدالت حقوقی
2ـ عدالت کیفری
نظر به اینکه موضوع این اجلاس بررسی صحنه جرم و ابعاد مربوط به آنست اینجانب نیز یادآور می شوم یکی از حساس ترین و مهم ترین راهکارهای« عدالت کیفری» و بسط و گسترش و تعمیق آن در جامعه به موضوع صحنه جرم، مدیریت صحنه جرم ـ نقش بررسی صحنه جرم ـ مسئولیت ارگانهای مختلف در این رابطه ـ همكاری و هماهنگی لازم بویژه بین نیروی انتظامی و ارگانهای مربوط ـ پزشکی قانونی و کارشناسان ذیربط و مدیران و بازپرسان قضائی و کارشناسان و خبرگان مرتبط ـ ابزار و ادوات و تجهیزات مورد نیاز و آزمایشگاه های فنی و کارشناسان زبده در رده های مختلف بررسی، تحلیل و تجزیه ، نتیجه گیری و پیگیری و دقت های لازم تا دسترسی به نتیجه قابل قبول و مطلوب است .
*تحقق عدالت كيفري، منوط به بهره مندي از كارافزارهاي مناسب :
1ـ بدون تردید اساس و پایه عدالت کیفری را باید در بررسی دقیق، فنی و حرفه ای و کارکارشناسی در مراحل اولیه صحنه جرم و تشکیل حکیمانه پرونده و پایه های اولیه آن و جمع آوری اسناد و مدارک بصورت دقیق و نتیجه گیری صحیح و علمی و دقت همه جانبه در تشکیل هسته اولیه پرونده جستجو كرد. عدالت یک حق است ـ عدالت با حق و تکلیف، رابطه تنگاتنگ دارد و از یکدیگر تفکیک ناپذیر است .
بررسی صحنه جرم عامل اصلی در رسیدگی به پرونده های جنایی است؛ بررسی صحنه جرم از اساسی ترین اقدامات و وظایف اجتناب ناپذیر در عرصه رسیدگی به پرونده های مربوط به جرم و جنایت است و اگر توسط کارشناسان آموزش دیده و با تجربه و بهره گیری از روش های علمی بررسی صحنه جرم و بکارگیری تجهیزات پیشرفته همراه باشد به کشف واقعیت کمک می کند .
بررسی صحنه جرم، مدارک مستند و معتبری را در اختیار دادگاه رسیدگی کننده به پرونده قرار می دهد و به کشف حقیقت منتهی می شود .
نحوه وقوع جنایت در صحنه های جرم از چنان تنوعی برخوردار است که بررسی هر صحنه، روش های خاص خود را می طلبد ولی در هر حال اصول کلی و قواعد عمومی وجود دارد که می تواند راهنمای اعضای تیم بررسی کننده صحنه جرم باشد و آشنایی با این قواعد از ضروریات کارشناسی صحنه جرم است.
تعریف جایگاه و تعیین شرح وظایف هر یک از سازمان های مرتبط با صحنه جرم از دیگر نکاتی است که تاکنون به صورت مشخص و منسجم و یا در قالب یک دستور العمل واحد و مدون تهیه و ابلاغ نشده است .
از نهادهای مرتبط با صحنه جرم می توان به دادسرا( عمومی، انقلاب یا نظامی)، نیروی انتظامی( شامل مأمورین پاسگاه ها و کلانتری ها، آگاهی و تشخیص هویت) و پزشکی قانونی به عنوان ارکان اصلی و برخی سازمان های دیگر ( بسته به نوع صحنه جرم) مانند اورژانس یا هلال احمرـ آتش نشانی ـ محیط بانان و صيانت گران محیط زیست ـ دژبان نیروهای مسلح ( در محیط های نظامی) و … اشاره کرد .
نحوه هماهنگی میان اعضای تیم و تنظیم و تقسیم کار میان آن ها و مشخص کردن مسئولیت هر یک نیازمند برنامه ریزی کلان بین بخشی به صورت ملی و کشوری است که نخستین کنگره بین المللی بررسی صحنه جرم بستری مناسب برای دستیابی به این اهداف و رفع مشکلات موجود می باشد .
اولین و در برخی موارد تنها میدان نبرد مجرم و کاشف جرم همان صحنه ارتکاب جرم است؛ بررسی صحنه جرم باید در همان وهله اول و بدون تغییرات و دست خوردگی های احتمالی بعدی صورت گیرد؛ پردازش یک صحنه جرم با کیفیت بالا نیاز به آن ندارد که مفصل، مشروح و پیچیده باشد؛ در عوض، رعایت ساده رویه ها و اصول پایه، کفایت لازم را خواهد داشت .
اگر عناصر مربوط محقق شوند در آن صورت احتمال آنکه پرونده تحت بررسی، از طریق شبيه سازي و بازسازی وقایع و نیز تفسیر دقیق اطلاعات و داده های در دسترس حل شود بیشتر قوت خواهد گرفت .
بررسی علمی صحنه جرم درسالهای اخیر بیشترمورد توجه قرار گرفته ودرحال حاضركارشناسان زبده،حسب تجارب و نظریات مربوط این بررسی را انجام می دهند و لیکن هنوز کار تا استاندارد قابل قبول فاصله دارد و لازم است در این باره دستورالعمل های علمی و کاربردی همگام با آموزش کارشناسان برای بررسی صحنه جرم جهت نیل به کشف علمی جرم مورد توجه بیشتر قرار گرفته و امیدست این کنگره زمینه ساز تحولات چشمگیری در این عرصه باشد و دستورالعمل های لازم برای استحکام هرچه بیشتر داده ها در این رابطه تدوین گردد .
ـ نقش بررسی صحنه جرم در تحقق عدالت کیفری :
نقش آفريني ـ رصد ـ كالبد شكافي ـ حلاجي و شناسايي مختصات مختلف صحنه جرم گام مؤثر و تعيين كننده اي در تحقق عدالت كيفري در ابعاد ذيل الذكر است :
1ـ در پیشگیری
2ـ در کاهش زمان دادرسی
3ـ تحقق عدالت اجتماعی
4ـ تحقق عدالت کیفری
5ـ کشف دقیق جرم و جمع آوری اسناد و مدارک مربوطه
6ـ بررسی کامل صحنه جرم و جلوگیری از عمليات امحای آثار مجرمانه و یا تغيير صحنه
7ـ آرامش اجتماعی و اعتماد عمومی
8ـ تسریع در فصل خصومت و مجازات مجرمان
9ـ عام بازدارنده در ارتکاب جرائم مشابه
10ـ برقراری نظم و امنیت
11ـ اصلاح مجرمان
12ـ تأمین حقوق اشخاص
13ـ کاهش هزینه های اجتماعی و دادرسی فرزندان و …
بررسی صحنه جرم ـ بازرسی و ارزیابی محل ـ کشف شواهد و قرائن و مدارک و اسناد مربوط یکی از مسئولیتهای خطیر دستگاههای قضائی و حقوقی، پلیس و کارآگاهان ذیربط، پزشکی قانونی و کارشناسان و صاحبنظران مسائل جنائی و کیفری و دستگاههای قضائی و پلیسی برای رسیدگی و کشف جرائم و بررسی علل و عوامل جنایت و جنایتکاران و ریشه یابی حوادث مربوط است .
عمدتاً کارشناسان و صاحبنظران صحنه جرم را در شش مرحله مورد بررسی و ارزیابی و تجزیه و تحلیل و کشف و جمعبندی و نتیجه گیری و اقدام قرار می دهند که عبارتست از :
1ـ ارزیابی صحنه و مدارک
2ـ مشاهده
3ـ مستند سازی
4ـ جستجو و کاوش
5ـ گردآوری ادله ـ اسناد و مدارک ـ مستند ـ شواهد و قرائن ـ سوابق امر و موارد مشابه
6ـ تجزیه و تحلیل
ـ مدیریت صحنه جرم :
ارگانهای مختلفی درگیر رسیدگی به صحنه جرم و کشف و ارزیابی صحنه و مدارک و پیگیری اسناد و مدارک موجود در صحنه ارتباط حوادث با یکدیگر در حوادث مشابه ـ کشف علل و ریشه ها و ارزیابی ادله و مستندات و تشخیص عوامل فریب و جعلی از عوامل واقعی و قابل اعتماد باید با همکاری یکدیگر به جمع آوری ادله و مستندات و قرائن و شواهد بپردازند .
لازم است ارگانهای ذیربط با همکاری و هماهنگی و بررسی های فنی و تخصصی هر یک وظیفه خود را بنحو احسن و مطلوب انجام دهند .
صحنه جرم یک امر کاملاً تخصصی و فنی است و باید عناصر کارآزموده ـ متخصص ـ با تجربه و با قدرت تجزیه و تحلیل و تشخیص صحیح در كنار استفاده از صاحبنظران و کارشناسان و ابزار و ادوات و تجهیزات و تجارب و تکنولوژی و سوابق امر و بانکهای اطلاعاتی و بسیاری از عوامل آشکار و نهان نقش و رسالت خود را انجام دهند .
در بررسی صحنه جرم ارگانهای ذیربط مسئولیت مشترک دارند و هر یک باید وظیفه و مسئولیت خود را بصورت آگاهانه و تیزبینانه انجام داده و مثلث مشترک پلیس و بازرسان ـ پزشکی قانونی ـ بازپرسان صحنه جرم، ضلع مربوط به خود را بنحو مطلوب و در اسرع وقت و با احسن وجه تکمیل نمایند .
طبیعی است چون کلیه مسئولیتها بعهده دستگاه قضائی و قاضی و دادستان و بازپرس قضائی و بازپرس صحنه قتل و جنایت است مدیریت صحنه باید با بازپرس قضائی و همکاری ارگانهای ذیربط در این امر خطیر باشد و قاضی و بازپرس در این قبیل موارد اصطلاحاً جای قاضی ایستاده و پا در رکاب و حاضر در صحنه نامیده می شود و او با قاضی محکمه که قاضی نشسته است در مقام اقدام و بررسی وظائف او متفاوت است .
ـ مسئولیت دادستان و دادسرا:
دادسرا ودادستان و کادردادسرا و بازپرسان و بازرسان ویژه قضائی مسئویت خطیری در امر کشف جرائم، پیشگیری از وقوع جرم، تعقیب مجرمان، تشکیل پرونده ـ تدوین و تکمیل و تمظین کیفر خواست، ارائه به محکمه، حضور در محکمه و دفاع از کیفرخواست، اجرای احکام، نظارت بر امر زندانها، نظارت بر حسن اجرای احکام، اصلاح مجرمان، نظارت بر ضابطین و مسائلی مربوط دیگر دارد .
برای اینکه دادستان بتواند از مرزهای عدالت پاسداری نموده و نظم و امنیت و حق و عدل را اجرا کند باید به چند مطلب توجه نماید :
1ـ باید حضوری فعال و مؤثر و سازنده در عرصه ها و صحنه های گوناگون از جمله صحنه جرم داشته باشد .
2ـ باید بر قانونمداری ملتزم باشد .
3ـ نظارت بر ضابطین به صورت مستمر داشته باشد .
4ـ نظارت بر حسن جریان امور ضرورت دارد .
5ـ شفافیت در کارها
6ـ پاسداری از حقوق عامه
7ـ بکارگیری افراد شایسته و خبره و ورزيده
8ـ استفاده از تجارب و آورده هاي نوين
9ـ استقلال در رأی در اظهار نظر و در تحقیقات و جمعبندی و نتیجه گیری
10ـ تأکید بر کامل بودن تحقیقات در هر موضوع
11ـ سلامت در رفتار و صلابت در اقدام
12ـ نظارت بر کار کارشناسان
13ـ ایجاد هماهنگی لازم بین ارگانهای ذیربط
14ـ تکمیل تحقیقات و تحقیقات تکمیلی
15ـ حفظ کامل صحنه جرم و تمامی آثار و مدارک و اسناد
16ـ استفاده کامل و همه جانبه از اسناد و مدارک
17ـ پی گیری اقدامات لازم در زمینه امور آزمایشگاهی و سوابق مربوط و …
18ـ جلوگیری از اقداماتی که موجب در هم ریختگی صحنه جرم و اخلال در تشخیص و یا مشکلات جانبی دیگری شود .
مسئولیت دادستانی و دادسرا بسیار گسترده و حائز اهمیت است و دارای ابعاد گوناگون و فراگیر بوده و نقش محوری و کلیدی را در برقراری عدالت کیفری و ترمیمی و بازدارندگی و اصلاح مجرمان و عدالت قضائی و سلامت جامعه و رعایت اصول اخلاقی و معنوی و رعایت موازین عادلانه و تأثیرگذار و ثمربخش ایفا می نماید و هرگونه غفلتی در این رابطه، خسارات جبران ناپذیری برای جامعه و افراد و عدالت کیفری خواهد داشت .
مسئولیتهای مهم دادستان و دادسرا عبارتند از :
1ـ کشف و پیگیری دقیق جرائم
2ـ تشخیص صحیح و دقیق جرم و علل و عوامل و نقش هر یک
3ـ بکارگیری دقیق ضابطین
4ـ جمع آوری ادله و مستندات و قرائن و شواهد
5ـ محافظت اولیه از صحنه جرم
6ـ استفاده مطلوب از کارشناسان و پزشکی قانونی و کارآگاهان
7ـ استفاه از روشهای علمی، فنی، هدفمند
8ـ بررسی سطوح مختلف مسائل و كالبد شكافي و لایه های مختلف آن
9ـ استفاده از تمامی ابزار و تجهیزات لازم برای کشف ماهیت و ..
10ـ تحلیل صحیح داده های علمی و کارشناسی شده
11ـ پیگیری نقاط ضعف و حلقه های مفقوده هر یک از موضوعات مرتبط
12ـ عدالت محوری و اخلاق مداری در کلیه مراحل کشف ـ تعقیب ـ بازرسی ـ جمع آوری ـ ادله و مستندات، پیگیری و اقدام و صدور کیفر خواست و …
ـ مسئولیتهای پزشکی قانونی :
پزشکی قانونی بعنوان چشم و گوش و ابزار تشخیص دقیق جرم و مجرم و علل و عوامل بسیاری از حوادث و موضوعات مورد نیاز برای قضاوت ـ داوری ـ احقاق حقوق و اجرای عدالت است ـ دامنه مسئولیتهای پزشکی قانونی صرفاً به مسائل صحنه جرم و جرم خلاصه نمی شود گرچه این مسئولیت خود از خطیرترین و حساس ترین رسالت ها و تکالیف پزشکی قانونی است و باید پزشکی قانونی در انجام این وظیفه مهم و مقدس از تمامی ظرفیتهای لازم علمی و فنی و تجربی و تخصصی و تجهیزات و امکانات لازم برخوردار باشد و تمامی امکانات لازم در اختیار او قرار گیرد تا بتواند با دقت نظر وظیفه سنگین خود را بنحو مطلوب انجام دهد در عین حال ده ها موضوع دیگر نیز هست که تشخیص آن بعهده پزشکی قانونی بوده و دارای آثار و تبعات فراوان حقوقی نیز می باشد .
خوشبختانه کشور عزیز ما در این سالها در زمینه پزشکی قانونی تحولات چشمگیری یافته و نیروی انسانی کارآمد که ستون فقرات و موتور محرکه هر دستگاه و ارگانی است درسازمان پزشکی قانونی با عشق و انگیزه زاید الوصفی مشغول تلاش و خدمت هستند و این خود نعمت بزرگی است؛ از لحاظ ابزار و ادوات و تجهیزات نیز بحمدالله امکانات خوبی در اختیار این سازمان قرار گرفته و لیکن باید با حمایتهای بیشتر قانونی و اعتباری و تجهیزاتی و آموزشی زمینه های لازم را برای خدمات بهتر این نهاد خدمتگزار هموار نمود .
و قبل از هرگونه اقدامي پزشكي قانوني را در جريان امور قرار داد و بصورت تيمي و گروهي كار بررسي صحنه را آغاز كرد نه اينكه پس از انتقال جسد و مانند آن تازه پزشكي قانوني را در جريان قرارداد، بلكه بايد از آغاز و بصورت موظف و با حضور تيم اقدامات و بررسي ها و جمع آوري اسناد و قرائن دنبال شود .
بدون ترديد موضوعات بسيار مهم امروز بويژه در زمينه هاي بيولوژيكي و انساني و نيز بيوتروريسم و بيوتكنولوژي و نانوتكنولوژي و ژنتيكي و تجهيزات و ابزار و ادوات لازم براي اين قبيل اقدامات و محيط شناسي و امكانات آزمايشگاهي و انسجام و هماهنگي و ارگانهاي ذيربط و مراكز دخيل از جمله آتش نشاني و هلال احمر و پليس راه و نيز عنايت لازم به مسائل حقوقي و اخلاقي و آموزشهاي لازم تخصصي و علمي و كارگاهي و دقّت همه جانبه در اولين مراحل بررسي صحنه جرم و هشياري در برابر آسيب ها و بكارگيري عناصر فنّي و ارزشمند و تجربه آموخته و با ضريب هوشي قابل قبول و استفاده از پليس تخصصي و مديريت صحنه و جمع بندي كلّيه آثار و اسناد و مدارك بهترين وسيله براي كشف مسائل و روشن شدن حقايق و احياناً انطباق اسناد و مدارك با مجرمان و متهمان و عناصر دخيل در صحنه جرم خواهد بود .
در همين جا بايد بر نقش بسيار مهّم و تأثيرگذار و سازنده نهادهاي اطلاعاتي و امنيتي در كشف جرائم مربوط به مسائل تروريزم و بيوتروريزم و شناسايي آثار و عوامل آن تأكيد نمود و براي اين موضوع مهّم و خطرناك و نيز مسائل مربوط به عوامل شيميائي و ميكروبي به گازهاي اعصاب، خفه كننده، خردل، عناصر تركيبي از گازهاي سمّي، ميكروبي و مانند آن و نيز بمبهاي فسفري و اورانيوم ضعيف شده و بكارگيري سلاحها و موادّ خطرناك و مخّرب نيز توجه لازم مبذول و امكانات و تجهيزات و تخصص هاي لازم نيز براي تشخيص ـ پيشگيري و اقدام به موقع و آموزش هاي لازم و تجهيزات بازدارنده و اقدامات خنثي كنده و ده ها موضوع ديگر نيز توجه لازم و پيش بيني مناسب و تدابير هشيارانه و هشدار دهنده انجام پذيرد .
و ابزار و ادوات و تجهيزات لازم و نيروي انساني ماهر و متخصص و كاردان براي اين قبيل صحنه ها و موضوعات نيز پيش بيني و تدارك شود .
6ـ مسئولیت ضابطان و کارآگاهان:
در مواد 121 تا 131 لایحه جدید آئین دادرسی کیفری، مسائل بسیار مهم و ارزشمندی در زمینه وظائف ضابطان و ریاست بر ایشان آمده است که علاقمندان می توانند بموارد یاد شده مراجعه نمایند .
مطلب مهمی که در اینجا تأکید بر آن لازم است رعایت و حفاظت از صحنه جرم و مراقبت دربرابر هر گونه تغییر ـ تحریف ـ انحراف ـ امحای آثار جرم و جلوگیری از نابودی و یا دگرگونی صحنه و یا تحریف و تفسیر آثار و مدارک و یا جعل مدارک انحرافی و مانند آن است. البته احیاناً این نوع اقدامات توسط جانیان و مخصوصاً جانیان حرفه ای ممکن است انجام پذیرد که باید بسیار هوشمندانه مورد توجه کارشناسان و کارآگاهان قرار گیرد و ممکن است توسط مردم و یا نیروها بخاطر عدم توجه و غفلت قرار گیرد و مسیر تحقیقات را با مشکل مواجه سازد .
لذا شناخت عوامل آسیب رسان و هوشیاری در برابر این قبیل دغدغه ها و آسیب ها و یا خطرات بسیار مهم و ضروری است از جمله این امور می تواند عوامل آب و هوائی و شرائط جوی، جوانان و حوادث گوناگون طبیعی و یا غیر طبیعی و یا مظنون و یا همدستان مجرم و یا مجرمان و نیز مأمورین امدادی و نیروهای پلیس غیر مسئول و یا دوستان و بستگان و آشنایان مجنی علیه و یا زیان ديده و یا تماشاگران و مانند آن باشد که تشخیص دقیق این امور و مراقبت لازم از هر گونه تغییر غلط انداز و یا آدرس غلط دادن، بسیار مهم و تعیین کننده است .
برای حفظ و صیانت از صحنه جرم صاحبنظران بر چند نکته کلیدی تأکید نموده اند که عبارتست از :
1ـ حفظ خونسردی و کنترل افرادی که در صحنه جرم حضور دارند .
2ـ حفظ ترتیب قرارگرفتن اشیاء و جلوگیری از به هم خوردگی احتمالی وسایل و حفظ باز یا بسته بودن درب ها و پنجره ها و كليه آثار به جا مانده و تأثيرگذار در سرنوشت موضوع
3ـ یکی از مسائل بسیارمهم در مباحث «پلیس علمی» بحث انگشت نگاری است؛ به منظور مطلوب واقع شدن انگشت نگاری ـ آموزش و تجربه و امکانات افسر مسئول انگشت نگاری بسیار مهم است. و قرآن كريم به نوعي به اين مسئله مهم اشاره دارد و مي فرمايد: « بلي قادرين علي ان نسّوي بنانه»
4ـ برخی آثار و مدارک مثل بوی خاص در صحنه، وجود لکه های خون تازه، بوی عطر یا ادکلن یا بوی سیگار خاصی باید به خاطر سپرده شوند و به محض ورود افسر پلیس به صحنه جرم وی را از این مسأله آگاه نمود. خوشبختانه امروز با تجهيزات بسيار پيشرفته و فني مي توان اقدامات مؤثرتري در زمينه كشف ـ شناسائي و تشخيص دقيق آثار و قرائن مورد نظر و دلائل مربوط به پديده هاي گوناگون مجرمانه و غير مجرمانه را مي توان به خوبي تشخيص داد .
5ـ اگر آثار و وسایلی در صحنه جرم جابجا گردید مکان اولیه آن ها باید به خاطر سپرده شوند .
6ـ در صورتیکه در صحنه جرم، مصدوم هنوز زنده است طبعاً حفظ صحنه جرم و دست نزدن به وسایل در اولویت دوم قرار می گیرد و اولویت اول نجات جان مصدوم خواهد بود .
7ـ خلوت نگاه داشتن صحنه جرم یکی از مسائل و نکات مهمی است که باید توسط تماشاگران و افراد عادی رعایت گردد .
ـ مسئولیت کارشناسان و صاحبنظران و خبرگان :
یکی از مسائل مهم در امر صحنه جرم استفاده از خبرگان ـ کارشناسان ـ زبده گان تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی ـ بانک اطلاعاتی ـ اختیار و آزمایش در ابعاد مورد نیاز، رجوع به خبرگان در هر باب، تقویم و تشخیص خبرگان و بررسی و ارزیابی نظرات ایشان ـ دقت لازم مبذول گردد و از هرگونه ابهام ـ اتهام ـ جعل و فریب ـ تمایلات نابجا اعم از مثبت و یا منفی بدور باشند و از دخالت عوامل گوناگون خارجی و سلیقه ای و اعمال غرض و کینه ورزی و یا طمع بر حذر باشند .
و جز به حق و عدل و کشف حقیقت و پیگیری دقیق و فنی و مسائل توجه ننمایند و البته در تمامی مراحل و اقدامات و توسط کلیه ارگانها و دستگاههای مربوط باید اصول یاد شده بطور کامل رعایت شود .
پیشنهادات و راهکارها :
1ـ تأکید بر اصل پیشگیری
2ـ برخورد با ریشه ها و علل
3ـ برخورد با جرائم سازمان یافته
4ـ همکاریهای بین المللی و استفاده از تجارب
5ـ سرعت و قاطعیت در مجازاتهای بازدارنده و اجرای عدالت کیفری و ترمیمی
6ـ همکاری ارگانهای مسئول در بررسی صحنه و دقتهای لازم فنی و حرفه ای
7ـ اصلاح مجرمان بویژه مجرمان حرفه ای و …
8ـ جامع نگری در اقدامات
9ـ حداکثر استفاده از کارشناسان و وسائل تشخیص
10ـ بکارگیری نیروهای متخصص و زبده و تجربه آموخته
11ـ بکارگیری قضات اهل تشخیص و صاحبنظر ( فقه و قضاء تخصصی)
12ـ تأسیس بانک اطلاعات مجرمان و مناطق آلوده
13ـ تهیه شناسنامه کیفری برای مجرمان و شبکه های آلوده
در خاتمه به چند مورد از مصاديق قرآني و حديثي در زمينه كشف حقيقت اشاره مي گردد:
دو سوره مباركه يوسف سازوكاركشف جرم به شيوه اي حكيمانه ترسيم مي شود چنانچه آيه شريفه 23 تا 30 به اين امر اشاره شده و موكداً آورده است : 1
آن زن آهنگ او كرد و اگر نه برهان پروردگارش را ديده بود، او نيز آهنگ آن زن مي كرد. چنين كرديم تا بدي و زشتكاري را از وي بازگردانيم. زيرا او از بندگان پاكدل ما بود .
ـ هردو به جانب در دويدند و زن جامۀ او را از پس بدريد. و سرور آن زن را نزديك در ديدند. زن گفت: پاداش كسي كه با زن تو قصد بدي داشته باشد چيست،جز اينكه به زندان افتد يا به عذابي دردآور گرفتار آيد؟
ـ يوسف گفت: او تن من مي خواست و مرا به خود خواند و يكي از كسان زن گواهي داد كه اگر جامه اش از پيش دريده است زن راست مي گويد و او دروغگوست .
ـ و اگر جامه اش از پس دريده است، زن دروغ مي گويد و او راستگوست .
ـ چون ديد جامه اش از پس دريده است، گفت: اين از مكر شما زنان است، كه مكر شما زنان مكري بزرگ است .
درداستان حضرت يوسف(ع) موارد ديگري نيز از اين قبيل شواهد مانند: « وجاؤ اعلي قميصه بدم كذب» قابل بررسي و در بردارنده دلالت بر توجه به صحنه جرم و قرائن مربوط است .
قضاوتهاي اميرالمؤمنين علي(ع) كه خود عدالت ممثل است نيز دلالت بر توجه ويژه باب مدينه علم به مختصات كشف حقيقت دارد و اينست كه دكۀ القضاي علي(ع)، ترجمان حقيقي عدالت و خود ميزان الموازين است .
چتانچه آمده است:
« علي مع الحق و الحق مع علي»
در ذيل به نمونه هائي از سازوكار كشف جرم در اصدار احكام توسط مولي اميرالمؤمنين علي(ع) اشاره مي گردد : 1
ـ مردي زنش را نزد عمر بوده و گفت: خودم و اين زن سياه هستيم و او پسري سفيد زائيده است! عمربه مجلسيان گفت: نظر شما در اين قضيه چيست؟ گفتند: بايد زن سنگسار شود، زيرا او و شوهرش سياه اند و فرزندشان سفيد.
عمر دستور داد زن را سنگسار كنند،! مأموران زن به جهت سنگساري روانه كردند، در بين راه اميرالمؤمنين(ع) به آنان برخورد نموده و به زن و شوهر فرمود:
مطلب شما چيست؟ آنان قصه خود را بيان داشتند.
آن حضرت به مرد رو كرده و به او فرمود: آيا زنت را متهم مي سازي!؟ گفت: نه. فرمود: آيا در حال قاعدگي با او همبستر شده اي؟ گفت: آري يك شب مي گفت قاعده است و من گمان كردم به جهت سرما عذر مي آورد، پس با او همبستر شدم، آن حضرت به زن رو كرده و فرمود: آيا شوهرت در حال قاعدگي با تو نزديكي كرده است؟ گفت: آري از او پرسيد كه من از اين عمل امتناع داشتم ولي به من اعتنائي ننمود! پس علي(ع) به آنان فرمود:
برگرديد كه اين فرزند پسر شماست و علت سفيد شدنش اين است كه در آن موقع خون حيض بر نطفه غلبه كرده است و وقتي كه بزرگ شود سياه مي گردد، و طبق فرمودۀ آن حضرت چون بزرگ شد سياه گرديد.
ـ دختري را كه به زنا متهم بود نزد اميرالمؤمنين(ع) آوردند: آن حضرت به چند زن دستور داد دختر را معاينه كنند، زنها پس از رسيدگي گفتند وي باكره است. اميرالمؤمنين(ع) فرمود: من هرگز بر دختر باكره حدّ زنا جاري نمي كنم. آن حضرت گواهي زنان را در مثل چنين قضيه اي كافي مي دانست .
ـ از امام باقر(ع) نقل است كه: مرد و زني را كه زنا كرده بودند نزد اميرالمؤمنين(ع) آوردند، زن سوگند ياد كرد كه مرد وي را بدان عمل مجبور ساخته است، آن حضرت ادّعايش را پذيرفت و حدّ را از او برداشت. سپس امام باقر(ع) مي فرمايد: اگر قضات اين زمان را از چنين قضيه اي بپرسند، مي گويند: ادّعاي زن پذيرفته نيست .
ـ در زمان خلافت اميرالمؤمنين(ع) دو كودك سرگرم بازي بودند يكي از آنان چوبدستي تيز خود را پرتاب كرده و دندان همبازي خود را بشكست، ماجرا را نزد حضرت امير(ع) بردند .
آن كودك گواه آورد كه به هنگام پرتاب اعلام خطر كرده است پس آن حضرت قصاص را از او برداشت و فرمود: كسي كه در موقع ورود خطر اعلام كند معذور است .
ـ سه نفر مردي را گرفته و سپس او را كشتند،مأموران انتظامي آنان را دستگير كرده و به دادسراي امير(ع) گسيل دادند ،چون به نزد آن حضرت رسيدند ماجرا را چنين شرح دادند: يكي از آنان او را به گرفت و ديگري او را به قتل رسانيد و سومي از آنان نگهباني مي كرد.
حضرت امير(ع) فرمود: بايد چشمان ديده بان كور شود و آن كس كه مقتول را نگهداري كرده بايد در زندان اَبَد جان بسپارد و همانگونه كه آن مرد را گرفته تا جان سپرده است، و قاتل نيز بايد كشته شود .
************
علاوه بر گنجينه هاي سرشاري كه در منابع اسلامي ما هست مصاديق قابل توجهي از مواردي كه موجبات كشف جرم را پديدار مي سازد در فرآيند رسيدگي ها به چشم مي خورد ـ چندي قبل پرونده قتلي در ديوانعالي كشور مطرح شود كه دَوَران امر بين قتل يا دفاع مشروع بود؛
(موضوع ماده 206 قانون مجازات اسلامي)ساختار پرونده ازاين قرار بود كه زني ادعا كرده بود مردي به عنف وارد خانه وي شده واو به قصد دفاع از خود، چاقويي رادر پشت كمر وي وارد نموده است؛ اما از طرفي برخي قرائن دلالت براين داشت كه فرد به داخل خانه دعوت شده و طوري صحنه سازي شده كه وي را به قتل برسانند؛بنابر بررسي كه به عمل آمد وشواهد وقرائني كه چون قطعات پازل دركنار همه چيدمان شده وهر يك درجاي خود تصوير ماوقع را عيان مي ساختند، اجزاي پرونده شبيه سازي وبازخوداني گرديد؛ فرضيه هاي مختلفي دراين خصوص مورد بررسي قرار گرفت ازجمله مدلل شد كه با توجه به توان جسماني ضعيف زن اگر چاقو به سمت پايين كشيده شود به نوعي دلالت بر دفاع مشروع دارد واگر به سمت بالا زوايه داشته باشد كه نياز به قدرت فزونتر و آمادگي از پيش داشته باشد قتل عمد محسوب مي گردد؛ البته نظرات متكثر ديگري نيز در اين زمينه مطرح شد كه در جاي خود بررسي مفصلي مي طلبد .
از اين نمونه ها فراوان است كه همه و همه دلالت بر اهميت بررسي صحنه جرم بمنظور كشف حقيقت دارد.
اميد آنكه اين كنگره ما را در جهت اهداف عاليه نظام قضائي و پزشكي قانوني و ضابطين كه عدالت ورزي است نائل آورد و سازوكار نوين و افق روشني براي كشف حقيقت ايجاد نمايد و دلواپسان اردوگاه عدالت را به ساحل امن مطلوب نائل آورد .
در خاتمه از همه دست اندركاران برگزاري اين نشست و همه مدعوين محترم و حضار شركت كننده آرزوي بهره مندي و عافيت دارم .
١ ـ سوره النساء آيه 135
2 ـ سوره مائده آيه 8
1 ـ سوره يوسف آيه 28 تا 30
1 ـ رجوع شود به كتاب قضاوتهاي حضرت علي/ آيت الله شيخ محمد تقي شوشتري
نويسنده:
آیت اله دری نجف آبادی
به نقل از:www.blogylaw.com
برچسب ها:بررسی صحنه جرم :ضرورت ها و بایسته ها