اصلاح قانون ارث به نفع زنان
مطابق قوانین و مقررات ایران هر یک از زوجین در صورت فوت دیگری به شرط اینکه در زمان مرگ پیمان زناشویی وجود داشته باشد و عقد نکاح به صورت دائمی باشد از او ارث می برد . استثنائاتی در این مورد وجود دارد که از بحث خارج است . در خصوص احکام ارث زن و شوهر ، سه تفاوت عمده در قانون مدنی ایران به چشم می خورد و زوجین به شرح زیر از یکدیگر ارث می برند :
1 ـ میزان ارث شوهر دو برابر زن است . یعنی شوهر در صورت نبود فرزند نصف دارایی زن را به ارث می برد و در صورتی که اولاد داشته باشد یک چهارم از ترکه زن ارث می برد در حالی که زن یک چهارم از ترکه زن ارث می برد در حالی که زن یک چهارم از اموال مرد را درصورت نداشتن فرزند و با وجود اولاد یک هشتم را به ارث می برد .
2 ـ در صورتی که شوهر تنها ارث زن باشد ، تمام ترکه زن میراث اوست ولی زنی که تنها وارث شوهرش است همان یک چهارم را ارث می برد و بقیه جزء اموال دولت خواهد بود .
3 ـ شوهر از تمام اموال زن ارث می برد در حالی که زن از زمین ارث نبرده ، عین بنا و درخت را نمی تواند تملک نماید و تنها سهم خود را از بهای آنها به ارث می برد . ( تغییر پیدا کرد )
در گذشته احکام ارث به جهت شرایط اجتماعی و اقتصادی زمانه ی خود ، تا حدی پاسخگوی نیازهای اقتصادی زنان پس از فوت شوهرانشان بود .به عنوان نمونه در خانواده های پرجمعیت گذشته ، سهم زن با خویشاوندان نسبی در تعادل بود و گاه بیشتر از سهم فرزندان می شد ، زمین و عرصه بنا ، ارزش اقتصادی چندانی نداشته و بنا ، درخت و چاه ارکان اصلی دارایی به شمار می رفت که زن از آنها ارث می برد . اما ، امروزه تحولات اقتصادی ، اخلاقی و خواست های اجتماعی ، ضرورت هایی را ایجاب نموده که اخلاق عمومی ، سازمان های بین المللی و حقوق بشر نیز از آن حمایت می کنند و چنین نابرابری هایی را نمی پذیرند .
تفاوت سهم زن و شوهر از ارث برگرفته از آیه ی 11 سوره ی نساء می باشد . بنابراین امکان تغییر آن در نظام حقوقی اسلامی با توجه به قانون اساسی وجود ندارد . اما با تمهیدات فرعی می توان سهم الارث زوجه را بالاتر برد یا برابر نمود . شوهر می تواند یک سوم ماترک خود یا کمتر از آن را به سود همسرش وصیت کند . یا در زمانی که زنده است . مثلاً آپارتمان متعلق به خود را به نام همسرش نماید . اما به جهت جلوگیری از هر گونه سوء استفاده حق منافع آن را تا زمانی که خود زنده است برای خودش نگه دارد یا حق انتفاع از ملکی را تا زمانی که همسرش زنده است به او ببخشد و به این ترتیب در برقراری عدالت در خانواده کوشش نماید .
در خصوص تفاوت مهم میراث زن و شوهر ماده 946 قانون مدنی اعلام می دارد : «زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد لیکن زوجه فقط از اموال ذیل :
1 ـ از اموال منقوله ، از هر قبیل که باشد .
2 ـ از ابنیه و اشجار
و ماده ی 947 قانون مذکور در تکمیل محدودیت ارث زن بیان می دارد : « زوجه از قیمت ابنیه و اشجار ارث می برد و نه از عین آنها و … » .
به این ترتیب زن از زمین و بهای آن ارث نمی برد و معادل قیمت بنای احداثی در آن یا درختان ، به اندازه ی سهم خود شریک است . و در صورتی که بها از سوی وارثان پرداخت نشود او می تواند به تجویز ماده ی 948 قانون مدنی حق خود را از عین بنا و درختان استیفاء نماید .
اجرای این مواد مشکلات زیادی را برای زنان ایجاد نموده است . در روستاها تنها دارایی با ارزش همسران همان زمین زراعی می باشد و خانه روستایی ارزش چندانی ندارد که مطابق قانون زن از این زمین زراعی ارث نمی برد . پس از زلزله بم ، که تمامی ساختمان ها خراب شدند و درختان از بین رفتند ، آنچه باقی ماند ، زمین بود که چون زنان از آن ارث نمی بردند بسیاری نتوانستند سرپناهی برای خود تهیه کنند و در نتیجه سربار دیگران شدند . در شهرها گاه در زمینی با ارزش اقتصادی بالا ، تنها یک ساختمان کلنگی وجود دارد که ارزش چندانی نداشته و نمی تواند پاسخگوی حتی ابتدایی ترین نیاز زن پس از مرگ همسرش باشد . بروز تمامی این معضلات ، سبب گردید که با توجه به اینکه در قرآن مجید که مهمترین منبع حقوق اسلامی است قید و استثنایی در خصوص اینکه زن می تواند از تمام ترکه شوهر ارث برد وجود ندارد . ماده 946 و 947 قانون مدنی به جهت تبعیت از یکی از اقوال مختلفی که فقیهان در خصوص میراث زوجه بیان داشته اند وضع گردیده و قول های دیگری نیز در فقه امامیه هست که امکان تبعیت از آن وجود دارد ، در جهت متعادل نمودن این نابرابری ها طرحی به مجلس ششم برای اصلاح مواد مذکور ارائه شد که در پی آن زن می توانست از همه اموال شوهر ارث برد . اما این طرح در سال 83 از سوی شورای نگهبان مورد پذیرش قرار نگرفت . در پی فتوای مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه زن نه تنها از بنا و اشجار بلکه از زمین هم ارث می برد ، مجدداً این طرح در دستور کار مجلس شورای اسلامی دوره هفتم قرار گرفت و نهایتاً در تاریخ 87/11/6 ، مواد 946 و 948 قانون مدنی به شرح زیر اصلاح و ماده 947 قانون مدنی حذف گردید که این قانون از فروردین ماه 1388 لازم الاجرا گردیده است .
ماده ی 946 زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد و زوجه در صورت فرزنددار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیر منقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد . در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه ی اموال به ترتیب فوق می باشد .
ماده ی 948 ـ هر گاه ورثه از اداء قیمت امتناع کنند زن می تواند حق خود را از عین اموال استیفاء کند .
به این ترتیب زن از بهای زمین نیز ارث می برد و در صورتی که وارث بهای آن را به وی پرداخت ننماید می تواند ازعین اموال استیفاء حق نماید .
هر چند که اصلاح این مواد تمامی مشکلات بانوان را در زمینه ی ارث حل نماید و نابرابری های دیگری نیز وجود دارد اما این تغییر گام مثبتی جهت برخورداری زنان از اموال همسرانشان است . به خصوص در مورد زنان روستایی که پس از سال ها تلاش و کار در مدیریت خانواده و به ثمر رساندن زمین های کشاورزی می توانند از اموال غیر منقول همسرشان پس از مرگ وی ارث برند .
منبع:مجله راه کمال،شماره 24
منبع مقاله:
برچسب ها:اصلاح قانون ارث