اقدامات تامینی و تربیتی در قانون مجازات جدید
مجازات با شخصیت مرتکب جرم باید هماهنگ باشد؛
اقدامات تامینی و تربیتی در قانون مجازات جدید
نقش اخلاقی مجازات، تنها جبران عمل ارتکابی مجرم و جامعه نیست؛ از این رو جرم‌شناسان تاکید می‌کنند اعمال خشونت نسبت به محکومان توأم با مجازات، مانع از اصلاح مجرم در تحقق بخشیدن به اهداف مجازات، که همان پیشگیری از ارتکاب مجدد جرم است، می‌شود. با این حال، به منظور جلوگیری از ارتکاب جرم مجدد و نظارت بر حالت خطرناک مجرم، تدابیری اندیشیده شده است که از آن به اقدامات تامینی و تربیتی یاد می‌شود. این اقدامات عبارتند از تدابیری که برای مقابله با حالت خطرناک بعضی از افراد جامعه اتخاذ می‌شود.
مکتب تحققی یا پوزیتیویست، بنیانگذار اقدامات تامینی و تربیتی است. امروزه کشوری وجود ندارد که مجازات را امری عبث تلقی و صرفا اقدامات تامینی و تربیتی را تجویز کند. اجرای این اقدامات گاهی ممکن است از طریق خنثی کردن و کنار نگاه داشتن مجرم یا کسانی که حالت آمادگی برای ارتکاب جرم مجدد دارند، صورت پذیرد که برای نمونه می‌توان به نگهداری مجرمان دیوانه در تیمارستان یا منع اقامت اشخاص خطرناک در نقاط معین اشاره کرد.
رویکرد قانونی
در ایران برای اولین بار قانون اقدامات تامینی و تربیتی در تاریخ 12/2/1339 به تصویب رسید و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز قانون اساسی به این امر مهم پرداخت و اصل 156 قانون اساسی در احصای وظایف قوه قضاییه اشاره به این امر کرده است.
در همین راستا قانون تبدیل شورای سرپرستی زندانها و اقدمات تامینی به سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور در تاریخ 17/11/1364 به تصویب رسید و از سوی دیگر قانون مجازات اسلامی مصوب 7/9/1370 در ماده 1 خود به اعمال اقدامات تامینی و تربیتی اشاره کرده است که از منطوق ماده فوق و اعمال ماده 12 قانون فوق می‌توان استدلال کرد که این اقدامات چیزی جدای از مجازات‌ها و مشمول قانون خاص است. از سوی دیگر در فصل دهم قانون مجازات اسلامی مصوب 27/9/90 در مواد 87 تا 94 به مجازات‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی اشاره شده است که این امر مؤید آن است که این اقدامات جدا از مجازات‌های معین در ماده 14 قانون فوق محسوب می‌شود و از اختیارات دادگاه به شمار می‌رود که منظور همان دادگاه رسیدگی‌کننده به عمل ارتکابی از ناحیه مجرم است.
اهداف اقدامات تامینی و تربیتی
پیشگیری از وقوع جرم، هدف اصلی اقدامات تامینی و تربیتی است و دلیل آن حالت خطرناک مجرم است. این پیشگیری برخلاف مجازات جنبه رنج و عذاب ندارد، بلکه درصدد معالجه و خنثی‌سازی حالت خطرناک مجرم است که به دو شکل محقق می‌شود:
الف- معالجه فرد مجرم
ب- خنثی کردن حالت خطرناک.
زمانی اقدامات تامینی و تربیتی درباره شخص مجرم اعمال می‌شود که او قبلا مرتکب جرم شده باشد و صرف وجود حالت خطرناک و ظن ارتکاب مجدد جرم، بدون آنکه شخص قبلا جرمی مرتکب شده باشد جو از اقدامات تامینی و تربیتی نیست.
قابل ذکر است که اصطلاح خطرناک از اوایل قرن نوزدهم و با پیشرفت علم روان‌پزشکی و نگهداری بیماران روانی برای مدت نامعین در تیمارستان متداول شد و در علم جرم‌شناسی عبارت است از حالتی که بر اثر اقتران عوامل جرم‌زا و تأثیر آن بر یک فرد معین، او را به ارتکاب جرم می‌کشاند که این تعریف در اکثر قوانین اروپایی مورد پذیرش واقع شده است.
تعریف حالت خطرناک در علم جرم‌شناسی
این عبارت بدوا در جرم‌شناسی بالینی مطرح بوده و تشخیص آن در علم جرم‌شناسی فراتر از علم حقوق جزاست. ممکن است کسی که تحت تاثیر محرکی قوی و فشار زیاد مرتکب جنایت شود، ولی حالت خطرناک نداشته باشد؛ در صورتی که ممکن است شخص دیگری با تکرار جرم حالت خطرناک پیدا کند.
این در حالی است که تشخیص حالت خطرناک قبل از ارتکاب جرم بسیار مشکل است و فقط در مورد جرایمی همچون ولگردی و تکدی‌گری قابل تشخیص است؛ البته با این اوصاف نیز به نحو قاطع نمی‌توان گفت که تمام ولگردان و تکدیگران با وصف تکرار جرم دارای حالت خطرناک هستند.
وجوه مشترک اقدامات تامینی با مجازات‌ها به این شرح است:
الف- اصل قانونی بودن جرم و مجازات؛
ب – صدور حکم از ناحیه دادگاه: اقدامات تامینی هنگامی امکان‌پذیر است که سابقا حکمی در این باره از ناحیه دادگاه صالحه صادر شده باشد.
ج – رعایت آیین دادرسی: همانند مجازات‌ها در اقدامات تامینی و تربیتی نیز باید قواعد آیین دادرسی کیفری رعایت شود.
وجوه افتراق اقدامات تامینی و تربیتی با مجازات‌ها نیز به این شرح است:
الف- مجازات به تبع احراز تقصیر: یعنی برای مجازات فرد وجود رکن معنوی ضرورت دارد درحالی‌که اقدامات تامینی را می‌توان بدون توجه به مسئولیت بزهکار اعمال کرد.
ب- اهداف: برخلاف مجازات‌ها که توأم با رنج و عذاب مجرمان است؛ هدف اقدامات تامینی صرفا صیانت از اجتماع از مجرمان خطرناک است.
ج- مهلت اعتراض به احکام: درباره مجازات‌ها پس از انقضای مهلت قانونی، دادنامه قطعی شده و غیرقابل اعتراض است، مگر در موارد استثنایی در حالی که اقدامات تامینی همواره قابل تجدید‌نظر هستند.
خصوصيات و ويژگي‌هاي اقدامات تاميني
الف- غير اخلاقی نبودن
اجراي اقدامات تاميني مشروط به وجود حالت خطرناك است و مسئله تقصير جزایي شخص خطرناك از نظر اقدامات تاميني اصولامطرح نمي‌شود؛ بنابر‌اين اقدامات تاميني نبايد رنج‌آور و رسوا‌كننده باشد. هدف اصلي در اقدامات تاميني اصلاح مجدد و در صورت لزوم خنثي كردن تاثير احتمالي حالت خطرناك از راه دور نگه‌داشتن موقت شخص از جامعه و نظارت بر رفتار اوست.
براي آنكه تامين هدف اصلاح مجدد ممكن باشد، نبايد در شخص خطرناك اين فكر و احساس پيدا شود كه او را به دلیل خطایي كه مرتكب شده است مشمول اقدامات تاميني قرار داده‌اند؛ زيرا اصلاح تنها از طريق مسالمت‌آميز و برقراري تفاهم و نه از راه کینه‌جویی و اذيت و آزار ممكن می‌شود. بر این اساس، بايد از تحميل رنج و آزار به شخص خطرناك پرهيز شود، هر چند اين امر به طور كامل امکان‌پذیر نخواهد بود؛ زيرا نگهداري و كوشش براي اصلاح شخص خطرناك مستلزم آن است كه بسياري از آزادي‌هاي خود را از دست بدهد و اين امر لاجرم رنج‌آور است. براي رفع اين مشكل بايد كوشيد تا رنج و آزار تحميلي در حداقل ممكن باشد. اصل آن است كه اقدامات تاميني نبايد رسوا‌كننده باشد، شخص خطرناك فاقد خطا و تقصير جزایي است و از بين بردن آبرو و حيثيت او خلاف اصل و عدالت خواهد بود. براي تامين اين منظور بايد از هرگونه اعلان و آگهي در مورد کسانی که موضوع اقدامات تاميني قرار مي‌گيرند خودداري شود.
ب- غير معين بودن مدت اقدامات تاميني و ميزان آن:چون هدف اقدامات رفع حالت خطرناك از طريق اصلاح و تربيت مجدد است و هیچ‌کس نمي‌تواند به طور قاطع تعيين كند كه معالجه يك شخص بخصوص و از بين رفتن حالت خطرناك او در چه مدت زمان صورت خواهد گرفت، از اين رو ميزان و مدت اقدامات تاميني بايد غير معين باشد.
ج- امكان تجديد‌نظر در اقدامات : براي تامين هدف اصلي اقدامات يعني اصلاح و تربيت مجدد لازم است كه دست قاضي در تجديد‌نظر نسبت به حكمي كه صادر كرده است، باز باشد. برخلاف مجازات‌ها كه بر مبناي وقايع گذشته به طور ثابت و مشخص تعيين مي‌شود و حكم محكوميت اعتبار قضيه
محكوم به را پيدا مي‌كند، اقدامات تاميني براي آنكه وسيله اصلاح و تربيت مجدد باشد قابل تغيير و تجديد‌نظر است؛ زيرا هر زمان كه حالت خطرناك از بين رفت بايد اقدامات تاميني متوقف شود.
طبقه بندی اقدامات تامینی و تربیتی
اقدامات تامینی ممکن است شخصی یا عینی باشد:
اقدامات تامینی شخصی
این دسته اقداماتی هستند که برای تامین دفاع جامعه در برابر گروه‌های خاصی از بزهکاران از ناحیه مرجع قضایی صلاحیت‌دار اتخاذ می‌شود.این دسته از بزهکاران به سه دسته تقسیم می‌شوند:
الف- مجرمان به عادت: یعنی افرادی که مکررا مرتکب جرم می‌شوند و امید به اصلاح آنها ضعیف است.
ب- مجانین و معتادان به مواد مخدر و مشروبات الکلی و… که معمولا اشخاص متکدی و ولگرد هستند.
ج – اطفال بزهکار: افرادی هستند که قابلیت اصلاح و درمان را دارند.
اقدامات تامینی عینی
این دسته از اقدامات تامینی اقداماتی هستند که دفاع جامعه را در برابر بعضی از اشیا که ممکن است سلامت یا امنیت اجتماع را به مخاطره اندازد، تامین می‌کنند که از آن جمله می‌توان به مقررات ناظر بر معدوم کردن مواد خوراکی، بهداشتی و آرایشی غیراستاندارد اشاره کرد. در پایان باید گفت که توجه به رویکرد نظام عدالت کیفری ایران در باب جرم و مجازات زدایی از یکسو و تفسیر مضیق حاکم بر دادرسی‌های کیفری از سوی دیگر می‌تواند رویکرد وجودی سیستم‌های جایگزین مجازات را در غالب اقدامات تامینی و تربیتی توجیه کند.از سوی دیگر با توجه به اهداف پیش‌بینی‌شده در باب اعمال مجازات‌ها که همان دوباره اجتماعی کردن مجرمان است، بهره‌گیری از اقدامات تامینی و تربیتی می‌تواند گامی مؤثر برای جایگزینی مجازات برای مجرمان سطح پایین جامعه باشد.
در همین راستا، تخصیص مواد 87 الی 94 قانون مجازات اسلامی جدید می‌تواند تأکیدی بر این موضوع باشد.
منبع: روزنامه حمایت
http://www.hemayat.net/news/hoghughi4.htm
برچسب ها:اصلاح مجرم, اقدامات تامینی و تربیتی, جرم, شخصیت مرتکب, مجازات