انواع و ارکان وصیت در حقوق مدنی
انواع و ارکان وصیت در حقوق مدنی
وصیت از ریشه «وصی» است و در لغت به معنای عهد، فرمان دادن و سفارش کردن و نیز در صورت نبودن شخص متوفي به امور او پرداختن، آمده است. همچنین وصیت به معنای سفارش، پند و اندرز به کار رفته است. «وصیت» در اصطلاح فقه و حقوق این است که انسان، تملیک و واگذاری عین مال یا منفعت آن را بعد از وفات خود به شخص دیگر یا عموم مردم سفارش کند؛ به طوری که تصرف در اموال وی بعد از مرگش برای دیگران مباح باشد. وصیت‌نامه سندی است قانونی که به موجب آن موصی (وصیت‌کننده) فرد یا افرادی را مسئول اموال یا دارایی‌های خویش پس از مرگ می‌کند.
انواع وصیت
وصیت به دو نوع تملیکی و عهدی تقسیم می‌شود.
وصیت تملیکی
وصیت تملیکی عبارت است از اینكه كسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از فوتش به دیگری به طور مجاني تملیك كند. با این نوع وصیت، شخص می‌تواند تا حدودی تكلیف اموال خود را معین كند. مانند صرف اموال براي ساخت مدرسه، دانشگاه، مکان ورزشي و مسجد. به شخصی كه وصیت می‌كند، موصی؛ به كسی كه به نفع او وصیت تملیكی شده است، موصی‌له و به مورد وصیت، موصی‌به گفته می‌شود. در وصیت تملیكی، تملیك با قبول موصی‌له پس از فوت موصی محقق می‌شود لذا قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست. موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع كند؛ حتی اگر موصی‌له، موصی‌به را قبض كرده باشد.بنابراین نسبت به موصي‌له، قبول و رد وصيت بعد از فوت متوفي معتبر است. به این معنا که اگر موصي‌له قبل از فوت موصي، مورد وصيت را رد کند، بعد از درگذشت فرد مي‌تواند آن را قبول کند و اگر بعد از فوت موصي آن را قبول و قبض کرد، ديگر نمي‌تواند آن را رد کند. با قبول قبل از فوت موصي، قبول ثانوي بعد از فوت ضرورت ندارد.
وصیت برای امور عام‌المنفعه
اگر وصيت براي امور عام‌المنفعه مانند وصيت به فقرا و مساکين باشد، قبول وصيت از طرف آنها شرط نيست همچنين در صورت وصيت بر فرد صغير و مجنون، رد و قبول وصيت بر عهده ولي او خواهد بود. نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که تا زمانی که موصي‌له وصيت را قبول نکرده و در مورد آن دچار ترديد شده است، ورثه متوفي نمي‌توانند تصرفي در اموال داشته باشند. زماني که تصميم موصي‌له طولاني و باعث ضرر و زیان بر اموال وراث مي‌شود، حاکم موصي‌له را براي تعجيل تصميم فرا مي‌خواند تا هرچه سريع‌تر قبول يا رد خود را اعلام کند.
وصیت عهدی
وصیت عهدی عبارت است از اینكه شخصی یك یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور کند. مثل اینكه شخصی را وصی کند تا بعد از مرگش، بدهی‌های او را بپردازد.در وصیت عهدی، شخصی را كه به موجب وصیت، به عنوان ولی بر صغیر یا بر كارهای دیگر انتخاب شده است، وصی می‌گویند.در وصیت عهدی، وصیت‌كننده فرد یا افرادی را برای اداره بخشی از اموال خود و نیز سرپرستی فرزندانش پس از مرگ تعیین می‌كند و مسئولیت را به آنها می‌سپارد. این در حالی است كه در وصیت تملیكی، شخص بخشی از اموال خود را پس از مرگ به فرد یا افرادی تملیك می‌كند كه این فرد یا افراد می‌توانند فردی از خانواده یا هر فرد دیگری باشد.
تفاوت وصيت تمليکي و عهدي
در خصوص ماهیت وصیت تملیكی اختلاف است، برخی آن را عقد می‌دانند و عده‌ای آن را در زمره ایقاعات قرار می‌دهند. اما وصیت عهدی بدون تردید ایقاع است. لازم به ذکراست که علاوه بر معلق بودن وصیت بر فوت و قابل رجوع بودن آن، وصیت مجانی است و نمی‌توان در آن شرط عوض كرد و آن را به صورت معامله درآورد.
برخی شرایط وصیت
وصیت‌کننده (موصی) نمی‌تواند نسبت به کل اموال خود به هر طریقی که مایل است، وصیت کند. مثلا به بعضی از وراث خود کمتر و به بعضی دیگر بیشتر ببخشد یا یک یا چند تن از وراث خود را از ارث محروم کند. اگر چنین وصیت‌نامه‌ای تنظیم شود، وصیت متوفی تنها نسبت به یک سوم اموالش نافذ است و در صورت مخالفت سایر ورثه با مفاد وصیت‌نامه، آثار حقوقی بر دو سوم باقی‌مانده مترتب نیست. چنین قاعده‌ای بر موصی بلاوارث نیز حاکم است؛ مگر آنکه موضوع وصیت امور خیریه باشد که در این صورت شخص بلاوارث می‌تواند وصیت کند که کل اموالش صرف امور خیریه شود.
شرايط موصي
وصيت‌کننده بايد اهليت داشته و مجاز به تصرف در اموال خود باشد. موصي مي‌تواند در هر صورت از وصيت خود برگردد و وصيت دومي بعد از وصيت اول خود صادر کند. در اين صورت وصيت دوم مورد پذيرش است و به اجرا در مي‌آيد. هرگاه فرد دست به خودکشي يا اعمالي بزند که باعث جراحت و از بين رفتن خود شود و بعد از آن وصيت کند، در صورت فوت، وصيت باطل بوده و اگر زنده بماند، وصيت موصي نافذ است.
شرايط وصي
وصیت‌کننده (موصي) مي‌تواند يك يا چند وصي معين کند، در صورت تعدد، اوصيا بايد مجتمعا به وصيت عمل كنند؛ مگر در صورتی که تصريح به استقلال هر يك شده باشد. در فرضي که وصايت به اجتماع است تصميم‌ها بايد به اشتراک گرفته شود. عمل يکي از اوصيا نافذ نيست، مگر اينکه ديگران نيز آن را تنفيذ کنند.
شرایط موصي‌به
موصی‌به یا همان مالی که مورد وصت قرار گرفته است، بايد ماليت و منفعت عقلایي داشته باشد همچنین باید قابل نقل و انتقال بوده و در ملکيت موصي (وصیت‌کننده) باشد و نیز نبايد متعلق به شخص ثالث باشد.اموالي که موصي وصيت مي‌کند بايد داراي خصوصياتي باشد تا وصيت نسبت به آن صحيح اعمال شود. وصيت کردن بر مال نامشروع باطل است و وجهه قانوني ندارد.
موصي‌به حتما بايد ملک وصيت‌کننده باشد و موصي نمي‌تواند بر مال ديگري وصیت کند؛ حتي اگر از خود مالک اجازه داشته باشد. اين وصيت باطل است.همچنین وصيت کردن بر چيزي که بعدا موجود مي‌شود، صحيح است. به عنوان مثال وصيت کردن بر فرزندي که در شکم مادر وجود دارد، به شرط زنده به دنيا آمدن صحيح است.موصي فقط تا ميزان يک سوم ترکه مي‌تواند وصيت کند و بيش از يک سوم آن بايد با اجازه ورثه باشد. اگر وارثي بيش از يک سوم را تنفيذ کرد و اجازه داد، فقط نسبت به سهم او نافذ است.
شرایط موصي‌له
کسي که براي او وصيت شده است، بايد موجود باشد تا مالک منافع و عيني شود که به او وصيت شده است. مثلا حمل بايد زنده متولد شود تا بتواند مالک اموال موصي شود. اگر حمل بر اثر جنايت سقط شود اموال به ورثه او خواهد رسيد. به شرطي که جرم انجام‌شده مانع از ارث بردن ورثه نباشد؛ مانند مواردی که ورثه از روي عمد و برای به دست آورن اموال او، حمل را از بين ببرند.
منبع:http://www.hemayatonline.ir/detail/News/4372