انگيزه جرم، دروغ و قانون
اظهارات خلاف واقع و دروغ يا دروغ‌هاي مصلحت‌آميز كمابيش در مناسباتاجتماعي رواج دارد و معمولاً با واكنش‌هاي شديدي روبه‌رو نمي‌شود.
اما همين اظهارات از منظر حقوقي و قانوني پيامدهاي متفاوتي دارد. اين موضوع راهمراه با نقش انگيزه در مجازات جرايم مختلف با كريم كشاورز، از حقوقدانان كشور ووكيل پايه يك دادگستري طي گفت‌وگويي در ميان گذاشته‌ايم كه حاصل آن در ادامه ازنظرتان خواهد گذشت.
- جايگاه دروغ در قانون كجاست؟ مي‌توانيد يك مقايسه تطبيقيدر مورد دروغ در قوانين بعضي كشورها داشته باشيد؟
در قانون ما دروغ‌گويي وقتي با اوصاف خاصي توأم شود جنبه مجرمانه پيدا مي‌كند،مثل اشاعه اكاذيب، افترا، كلاهبرداري و شهادت دروغ. ولي مواردي هم وجود دارد كه درسامانه‌هاي ديگر جرم محسوب مي‌شود و در نظام قضائي ما قابل مجازات نيست، مثلاظهارات خلاف واقع براي فرار از ماليات كه درفرانسه و آمريكا جرم سنگيني است،( به‌خصوص در آمريكا) ولي در نظام ما اين اقدام جرم محسوب نمي‌شود.
پيش از اصلاحات اخير تسليم اظهارنامه مالياتي خلاف واقع جرم بود ولي در اصلاحاتقوانين مالياتي اين جرم نيز منتفي شد. بنابراين به اين نتيجه مي‌رسيم كه دروغ نيزهمچون ساير امور عالم، نسبي است.
- در يك مورد دروغ گويي حد دارد كه آن‌هم قذف است. قذف درقانون چه تعريفي دارد؟
به‌موجب ماده 139 قانون مجازات اسلامي، قذف عبارت است از نسبت دادن زنا يا لواطبه شخص ديگر. البته براي تحقق قذف شرايطي لازم است كه بدون جمع شدن آنها جرم تحققنمي‌يابد. مجازات آن چيست ؟ مجازات قذف‌كننده 80 تازيانه است. البته درصورتي‌كه طرفقذف شكايت كند، اين شلاق به قذف‌كننده زده مي‌شود.
- جامعه– نگاربروجني:
انگيزه در سلسله مراتب مجازات دهي كجا قرار دارد؟
در اين مورد بين حدود و قصاص از يك‌طرف و تعزيرات از طرف ديگر بايد قائل بهتفكيك شد. در حدود و قصاص با توجه به ضوابط حقوق جزاي اسلام، انگيزه به‌طور كلينقشي ندارد مگر در مواردي كه شرع صريحا بيان كرده باشد، معاف از مجازات خواهدشد.
ولي در ساير موارد غيرمصرح، انگيزه تأثيري در تعيين و ميزان مجازات ندارد. البته مواردي هست كه من مايل نيستم در اينجا راجع به آنها گفت‌وگو كنم، چون آگاهيعامه از برخي نكات پيچيده و خاص حقوق جزا ممكن است باعث سوء استفاده افراد خطا كاربشود و به نوعي «سرود، ياد مستان» دادن باشد.
اما در تعزيرات انگيزه مي‌توانددر ميزان مجازات مؤثر باشد. ماده 22 قانون مجازاتاسلامي در قسمت اخير بند 3 خود … وجود انگيزه شرافتمندانه در ارتكاب جرم… را ازموجبات تخفيف اعلام كرده است. به اين ترتيب درصورتي‌كه ثابت شود متهم به لحاظ وجودانگيزه شرافتمندانه‌اي مرتكب جرم شده، هر چند كه از مجازات معاف نخواهد شد ولي ازتخفيف يا تبديل مجازات به نوع مناسب‌تر به حال خويش استفاده خواهد كرد، كه اينتبديل حتي مي‌تواند حبس تعزيري را به جزاي نقدي تبديل كند.
- درصورتي كه انگيزه به شكلي مبهم بماند، مانند برخيپرونده‌ها كه آن‌قدر عجيب است كه انگيزه را مگر با اقرار نمي‌توان فهميد، مثل پدريا مادري كه فرزندشان را مي‌كشند يا برعكس، در اين‌صورت با در نظر گرفتن تمام ابعادماجرا مي‌توان به خاطر ابهام در انگيزه، مجازات را معلق نگه داشت تا انگيزه مشخصشود ؟
اگر اصل عمل ثابت و ارتكاب آن از ناحيه متهم مسلم باشد (خواه از طريق اقرار وخواه با ساير ادله، كه البته اقرار قويترين دليل است.)معلوم نبودن انگيزه مانعتعيين و اجراي مجازات نخواهد بود. متأسفانه اين روزها با پديده‌اي كه در گذشته درجامعه ما وجود نداشت برخورد مي‌كنيم و آن جرم به خاطر نفس جرم يا قتل به خاطر نفسقتل است.
مثلا اگر خاطرتان باشد در ماجراي قتل‌هاي ورامين، يكي از متهمان (محمد بيجه) مردي ميانسال را مي‌كشد و در پاسخ دادگاه و مأموران تحقيق صريحا بي انگيزگي خود رااعلام مي‌كند.
به اين ترتيب دادگاه پس از احراز وقوع جرم و سلامت عقل متهم و انتساب جرم بهمتهم، ناچار حكم صادر خواهد كرد حتي اگرانگيزه روشن نباشد. ولي مسئله تشنج منطقه ياحساسيت مردم ممكن است باعث تسريع در رسيدگي شود ولي در رعايت حقوق متهم و ماهيتقضيه نبايد تأثيري بگذارد. قاضي مستقل بدون توجه به جو و سليقه‌هاي اين و آن واحيانا فشار افكار عمومي بايد به پرونده‌ها رسيدگي كرده و اتخاذ تصميم كند.
- بنابراين انگيزه نمي‌تواند تا اندازه‌اي مؤثر در رأي يكپرونده باشد كه آن‌را از حالت واقعيت به حقيقت تغيير دهد. آيا فقه چاره‌اي براي اينبعد ماجرا دارد؟
همچنان كه گفتم: در قصاص و حدود انگيزه را صرفا در موارد تصريح شده مي‌توان مؤثرفرض كرد و حكم فقه در اين مورد- تا آنجا كه من مي‌دانم- در همين حد است، ولي درتعزيرات دست قاضي باز است و مي‌تواند مجازات را متناسب با وضعيت متهم از جهات مختلفو نيز انگيزه او تعيين كند.
پيشتر عرض كردم كه در قانون ما به تبعيت از فقه مواردي پيش‌بيني شده كه انگيزهمرتكب قتل يا ضرب و جرح مي‌تواند – درصورت اثبات- بر ميزان مسئوليت كيفري تأثيرگذارباشد. بحث تفصيلي در اين موارد را- به همان علتي كه قبلا عرض كردم – جايزنمي‌دانم.
همشهری آنلاین:
برچسب ها:انگيزه جرم، دروغ و قانون