بسته حقوقی برای کسانی که به هنگام اقامه دعواتوان پرداخت هزينه‌هاي‌دادرسي راندارند؛ اعسار، دمیدن انصاف در کالبد قوانین
بسته حقوقی برای کسانی که به هنگام اقامه دعواتوان پرداخت هزينه‌هاي‌دادرسي راندارند؛
اعسار، دمیدن انصاف در کالبد قوانین
در نظام‌های مختلف حقوقی هزینه‌های دادرسی از جمله حقوق عمومی است که توسط دولت از مردم گرفته می‌شود؛ البته این حق در مقابل وظیفه‌ای بسیار خطیر و مهم در نظر گرفته شده است که همانا رسیدگی به دادخواهی مردم است و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قوه قضاییه را مسئول این کار مقرر کرده است.
در قوانین عادی با توجه به ماهیت پرونده و مالی یا غیرمالی بودن آن هزینه‌هایی را برای طرح آنها در محاكم در نظر گرفته‌اند كه در برخی اوقات این هزینه‌ها خودشان موضوعی برای طرح پرونده و آرای قضایی می‌شوند.
گاهی اوضاع مالی شخصی چنان وخیم است که حتی نمی‌تواند هزینه‌های شروع یک دعوا را پرداخت کند؛ در چنین حالتي قانونگذار برای آنکه انصاف رعایت شود و كسي به دليل ناتواني مالي از طرح دعوا بازنماند، برای فرد ناتوان امتیازاتی در نظر گرفته شده است که از آن به مقررات «اعسار» یاد می‌شود. یکی از پرونده‌هایی که در آن یکی از طرفین دعوا، دعوای اعسار را مطرح کرده است را بررسی می‌کنیم تا بیشتر با این دسته از مقررات آشنا شوید.
ماجرا از این قرار بوده است که سیدداوود علیه مسعود دعوایی مطرح می‌کند . چون نشاني از خوانده دعوا (مسعود) وجود نداشته است از طریق انتشار در روزنامه وجود چنین دعوایی به اطلاع او می‌رسد. سرانجام رسیدگی بدون حضور خوانده که از ماجرا بی‌اطلاع بوده ادامه مي‌يابد و دادگاه او را محکوم می‌کند. در چنین مواقعی شخصی که از دعوا بی‌خبر بوده و محکوم شده است می‌تواند دوباره در همان دادگاه رسیدگی به موضوع را بخواهد یا به اصطلاح «واخواهی» کند. مسعود (خوانده پرونده اول) نيز از این حق خود استفاده مي‌كند و افزون بر اینکه رسیدگی مجدد به موضوع را از دادگاه خواستار مي‌شود با ادعای اینکه توانایی مالی کافی ندارد، دعوای اعسار را نيز مطرح مي‌كند كه ما قصد داریم این بخش از خواسته او را بررسی کنیم.
خواسته کسی که واخواهی کرده است به این شرح است:
واخواهی از دادنامه شماره… مورخ 3/8/89 موضوع کلاسه پرونده…
اعسار از پرداخت هزینه دادرسی
دلایل اعسار
دلایل مسعود برای ادعای اعسار شهادت شهود بوده است؛ به این ترتیب که سه گواه شهادت داده‌اند که مسعود (خوانده دعوای نخستین و واخواه) فعلا دارای شغل و وسیله امرار معاش نیست و درآمد ماهانه ناچیزی دارد؛ بنابراین اكنون معسر است. پس از تعیین وقت برای رسیدگی به خواسته از سوي دادگاه و صدور دستور ابلاغ، ريیس شعبه دادگاه عمومی حقوقی تاکید کرد: «به وکیل خواهان اخطار شود تا شهود خود را در جلسه دادرسی حاضر کند.» بنابراین علاوه بر شهادت کتبی شاهدان، دادگاه حضور آنان را در جلسه دادگاه هم لازم دانسته است تا به موضوع اعسار رسیدگی کند.
اما زمانی که جلسه دادرسی شروع می‌شود وکیل مسعود نمی‌تواند شاهدان خود را در دادگاه حاضر کند. او ادعا می‌کند که شاهدان خارج از تهران ساکن‌اند و حضور آنها ممکن نبوده است. وکیل برای اینکه شاهدان را حاضر کند تقاضای تجدید جلسه رسیدگی را می‌کند. در مقابل سیدداوود هم دفاع می‌کند که چطور کسی که ادعای ناتوانی مالی و معسر بودن دارد می‌تواند هزینه‌های وکیل را پرداخت کند؟ با شنیدن نظر دو طرف دعوا، قاضی بدون اینکه دستور تجدید جلسه دادرسی را بدهد، ختم مذاکرات را اعلام می‌کند.
رای دادگاه
در دادنامه‌ای که از سوی قاضی تنظیم می‌شود نظر قاضی به اين شرح منعکس شده است: دادگاه با نگرش به محتویات پرونده و با توجه به اینکه وکیل مدعی اعسار، با اوصاف اخطاریه و استحضار از وقت، ضمن حضور در جلسه دادرسی نسبت به معرفی شهود ادعایی خود اقدامی انجام نداده است و محتویات پرونده هم مثبت ادعای اعساری که از سوی واخواه مطرح‌شده، نیست؛ بنابراین دعوای مورد قیام غیرثابت تشخیص و مستند به ماد 197 قانون آیین دادرسی مدنی حکم به بطلان آن صادر می‌شود. رای حضوری و قابل تجدیدنظر است.
مفهوم اعسار
موضوع اصلی که در این پرونده مورد توجه ماست، دعوای اعسار است؛ در اوراق قضايي هرگاه واژه اعسار را دیدید، منظور صفت کسی است که تاجر نباشد و به دلیل کافی نبودن دارایی یا دسترسی نداشتن به آن، قدرت دادن بدهی‌های خود یا هزینه‌های دادرسی را نداشته باشد. با توجه به مقررات فعلی کشور انواع اعسار از حیث موضوع آن به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1. اعسار از هزینه دادرسی؛
2. اعسار از پرداخت محکوم به؛
3. اعسار از هزینه دین یا اجرائیه ثبتی.
در پرونده‌ای که به بررسی آن پرداخته‌ایم اعسار از هزینه دادرسی مطرح شده است. هر جا که یک دعوای واقعی و
قابل طرح، به علت ناتواني شخص در پرداخت هزینه دادرسی نمي‌تواند عنوان شود، دولت باید با شخص ناتوان همکاری کند و مانعي را که در برابر مجانی بودن دادگستری به وجود آورده است، بردارد؛ به همین دلیل است که مساله اعسار و معافیت از هزینه دادرسی در قوانین جای داده شده است. طبق ماده 504 قانون آیین دادرسي مدنی معسر از هزینه دادرسی کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود به طور موقت قادر به تادیه نیست؛ بنابراین در دو صورت اعسار از هزینه دادرسی ممکن است به وجود بیاید:
1. وقتی که دارایی شخص برای پرداخت هزینه دادرسی
کافی نیست.
2. وقتی که شخص به دليل دسترسی نداشتن به مال خود قادر نیست هزینه دادرسی را پرداخت کند.
طرح دادخواست اعسار
اما اگر شخصی در این شرایط قرار گرفته باشد؛ چگونه بايد درخواست استفاده از این امتیاز را مطرح کند؟ همان طور که در پرونده‌ای که به بررسی آن پرداختیم، مشخص است، مسعود این درخواست را در ضمن دادخواست مربوط به دعوای اصلی مطرح کرده است. البته اگر شرایط دادخواست اعسار وجود ندارد، آن را مطرح نکنید؛ چون رد خواهد شد. شرايط طرح اين نوع دادخواست به اين شرح است:
1. تاجر نبودن شخص 2. حقیقی بودن شخص: در ماده یک قانون اعسار آمده است: «معسر کسی است…» و واژه «کسی» برای اشخاص حقیقی به کار می رود.3. اثبات اعسار از تادیه هزینه دادرسی: کسی که قصد دارد از این امتیاز استفاده کند باید ثابت کند که توانایی مالی ندارد. در پرونده‌ای که به بررسی آن پرداختیم، مسعود نتوانسته بود اعسار خود را ثابت کند به همین دلیل دادگاه درخواست او را رد کرده بود.4. ایرانی بودن خواهان: اگر کسی که مدعی اعسار است، ایرانی نباشد، نمی‌تواند از این امتیاز استفاده کند.
همان طور که گفتیم مسعود درخواست اعسار خود را در ضمن دعوای اصلی مطرح کرده بود؛ اما راه‌های دیگری هم برای طرح دعوای اعسار وجود دارد. دادخواست اعسار به دو صورت ممکن است مطرح شود: یکی به صورت دعوای مستقل و دیگری به شکل دعوای پیوسته به دعوای اصلی یعنی همان کاری که در پرونده مورد بحث ما اتفاق افتاده است. اگر مسعود از رایی که صادر شده است تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی کند باز هم می‌تواند ضمن همان درخواست تجدیدنظر یا فرجام، دعوای معسر بودن از هزینه دادرسی را مطرح سازد.
سوال دیگری که پیش می‌آید این است که درخواست اعسار را باید به کدام دادگاه تقدیم کنیم؟ پاسخ به این سوال بعد از بررسی پرونده مورد نظر اين گزارش ساده‌تر است؛ چون همان طور که دیدیم واخواه درخواست اعسار خود را به دادگاهی تقدیم کرد که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را داشت؛ بنابراین صلاحیت رسیدگی با دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوی را دارد یا در اصل دعوی حکم صادر کرده است. اما اظهارنظر در مورد اعسار از هزینه تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی با دادگاه نخستین است که رای تجدیدنظرخواسته یا فرجامخواسته را صادر کرده است، نه خود دادگاه تجدیدنظر یا مرجع فرجام.
آثار حکم اعسار
در پرونده مورد بررسی، مسعود نتوانست دادگاه را مجاب کند که رای اعسار صادر کند؛ اما اگر می‌توانست چنین رایی بگیرد هم از پرداخت هزینه دادرسی به مفهوم اعم و هم از پرداخت هزینه آگهی‌های ابلاغ در روزنامه معاف می‌شد. به عبارت ديگر، می‌توان آثار حکم قبول اعسار را به این شرح بیان کرد:
1) معافیت موقت از هزینه دادرسی
شخصی که دادگاه او را معسر اعلام کرده است از پرداخت تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی در مورد دعوایی که برای معافیت از هزینه آن ادعای اعسار کرده، معاف است. طبق ماده 511 قانون آیین دادرسی مدنی «اگر مدعی اعسار در دعوای اصلی محکوم له واقع شود و از اعسار خارج شود هزینه از او دریافت خواهد شد». مفهوم مخالف ماده آن است که اگر مدعی اعسار محکوم علیه واقع شود هزینه دادرسی از او دریافت نمی‌شود؛ اما این مفهوم منطقی نیست و در این حالت نیز چنانچه معسر از حالت اعسار خارج شود باید هزینه دادرسی را بپردازد؛ زیرا حکم اعسار حکمی موقتی است.
2) حق داشتن وکیل معاضدتی
صدور حکم اعسار به این معنی است که او می‌تواند از وکیل معاضدتی استفاده کند. یکی از مواردی که کانون وکلا را مکلف به معرفی وکیل (برای معاضدت قضایی) می‌کند همین صدور حکم اعسار از هزینه دادرسی است که معسر معافیت موقت از پراخت حق‌الوکاله وکیل پیدا می‌کند.
با توجه به آنچه گفته شد، اعسار باید توسط شهود عادل به اثبات برسد؛ در غیر این صورت متقاضی اعسار نمی‌تواند از این امتیاز استفاده کند. در پایان ذکر این موضوع مفید به نظر می‌رسد که برای دریافت استشهادیه اعسار میتوانید به پايگاه اينترنتي «adliran.ir» مراجعه و از بخش مستندات این مدارک را براي خود بارگذاري کنید.
منبع:سایت روزنامه حمایت
http://hemayat.net/news/hoghughi6.htm
برچسب ها:اعسار, اعسار از پرداخت محکوم به, اعسار از هزینه, اعسار از هزینه دادرسی, دین یا اجرائیه ثبتی, معافیت موقت از هزینه دادرسی, هزينه‌هاي‌دادرسي, وکیل معاضدتی