بيمه مهريه، از امکان تا واقعيت
در گفت‌وگوي با کارشناسان حقوقي مطرح شد؛
بدون اغراق بايد گفت، مهريه که اصالتا براي گره‌گشايي در کار خانواده و به خصوص زن به وجود آمده است، امروز يکي از بزرگترين مشکلات خانواده‌ها محسوب مي‌شود. در ابتداي زندگي، چانه‌زني بر سر مهريه، ارزش معنوي قرارداد ازدواج را به تنش مي‌کشد. در طول زندگي، مهريه تبديل به موضوع بحثي در دعاوي خانوادگي و مشکلات فاميلي مي‌شود و در صورتي که خانواده از مسير اخلاق خارج شود، مهريه بهترين بهانه براي فشار آوردن زوجين بريکديگر و گروکشي آنها مي‌شود.
براي اينکه مهريه در حقوق خانواده مسير درستي را در پيش بگيرد، تلاش‌هاي زيادي انجام شده است. يکي از مهم ترين اين تلاش‌ها در لايحه حمايت از خانواده انجام شده است.موضوع ديگري که پيرامون مهريه مطرح شده است، بيمه کردن مهريه در يکي از شرکت‌هاي بيمه است. اگر چه اين خبر بر روي خروجي برخي رسانه‌ها قراردارد و اين خدمت در ليست خدمات برخي شرکت‌هاي بيمه نام برده شده است، اما ابعاد اين نوع بيمه دچار ابهام است. نه‌تنها شهروندان با زواياي اين بيمه آشنا نيستند، بلکه حقوقداناني که در حوزه حقوق بيمه فعاليت مي‌کنند هم با احتياط به سراغ اين موضوع مي‌روند. در اين گزارش سعي داريم در گفت‌وگو با برخي حقوقدانان و کارشناسان، برخي از زواياي اين قرار داد را مورد بررسي قرار دهيم.
بيمه مهريه، ابتکار شرکت‌هاي بيمه
يک وکيل دادگستري درباره بيمه مهريه مي‌گويد: تا کنون قانوني در زمينه بيمه مهريه تصويب نشده است ولي بعضي از شرکت‌هاي بيمه به ارايه خدمات در اين مورد مي‌پردازند. در اين بيمه، زوجه به عنوان ذينفع در موارد فوت بيمه شده (زوج) در طول مدت بيمه يا حيات وي در انقضاي مدت بيمه، از مزاياي بيمه‌نامه استفاده مي‌کند. اين در واقع تلفيقي از بيمه عمر، بيمه از کارافتادگي و بيمه تامين اجتماعي است.ابراهيم ايوبي درباره معايب بيمه مهريه مي‌افزايد: طلاق ريسک بيمه‌اي تلقي نمي‌شود. ريسک‌هاي قابل بيمه، تعاريف و تعابير و جنبه‌هاي مختلفي دارد، اما نکته اساسي در ريسک‌هاي قابل بيمه اين است که وقوع آن اختياري و به اراده بيمه شده و بيمه‌گذار نيست؛ بنابراين در بيمه مهريه، طلاق امري اختياري و ارادي است و يک ريسک بيمه‌اي تلقي نمي‌شود و قابل بيمه شدن نيست و در صورت وقوع، مهريه از طرف شرکت بيمه قابل پرداخت نيست.اين وکيل دادگستري معتقد است: قبول شرط طلاق در بيمه مهريه بر خلاف اصول تحکيم خانواده است.در صورتي که زن يا شوهردر صورت تمايل به طلاق، به‌راحتي بتوانند طلاق بگيرند و سرمايه بيمه مهريه را از شرکت بيمه دريافت کنند؛ اين امر به منزله پاداش به امر مكروه طلاق خواهد بود و بنابراين ارکان خانواده سست، و طلاق در جامعه بيش از پيش تشديد خواهد شد.علاوه بر اين ايوبي معتقد است:مهريه‌هاي نامتعارف قابل بيمه شدن نيست. به طور معمول شرکت‌هاي بيمه براي قبول ريسک بيمه‌اي، افراد را با مبالغ متعارف جامعه بيمه مي‌کنند و از طرف ديگر امکان پرداخت حق بيمه براي اينگونه بيمه‌ها از طرف بيمه شدگان وجود ندارد. به‌عنوان مثال اگر کسي مهريه همسرش را ۲۰۰۰ سکه قرارداده باشد، با توجه به قيمت سکه، مبلغ مورد تعهد در حدود ۱،۴۰۰،۰۰۰،۰۰۰ تومان خواهد بود و بايک بيمه ۱۰ ساله بايد ماهانه مبلغ قابل توجهي پرداخت کند که به نظر مي‌رسد خارج از توان يک فرد باشد.
فروض مختلف بيمه مهريه
اين وکيل دادگستري در خصوص حالت‌هاي مختلفي که در بيمه مهريه پيش مي‌آيد، بيان مي‌دارد:
الف. در صورت حيات زوج در پايان مدت بيمه، سرمايه اصلي بيمه‌نامه به صورت يكجا و يا مستمري به زوج پرداخت مي‌شود.
ب. در صورت از كار افتادگي دايم و كامل زوج در طول مدت بيمه، بيمه‌گذار از پرداخت اقساط بعدي حق بيمه تا پايان مدت بيمه معاف شده و تعهدات بيمه‌گر كماكان در موعد مقرر انجام خواهد گرفت.
ج. درصورت فوت بيمه‌شده در طول مدت بيمه، سرمايه اصلي بيمه‌نامه به زوجه پرداخت خواهد شد.
د. درصورت فوت بيمه‌شده بر اثر حادثه، 2 برابر سرمايه اصلي بيمه‌نامه به زوجه پرداخت خواهد شد.
ايوبي همچنين درباره اينکه شرکت بيمه، مهريه را براي کدام طرف بيمه مي‌کند، مي‌افزايد: شوهر (زوج) است كه سلامت يا زندگي او تحت پوشش بيمه قرار گرفته و حيات يا از كار افتادگي و يا فوت او موجب انجام تعهدات بيمه‌گر خواهد بود. بيمه شده مي‌تواند عنوان بيمه‌گذار را نيز داشته باشد.اين وکيل دادگستري در خاتمه اشاره مي‌دارد که حق بيمه يكجا، سالانه و يا ماهانه براساس سرمايه انتخابي و با توجه به سن بيمه شده و مدت بيمه تعيين مي‌شود.
بررسي امکان انعقاد عقد بيمه
عضو هيئت علمي دانشکده حقوق دانشگاه علامه طباطبايي درباره بيمه مهريه مي‌گويد: بيمه مهريه مبحثي قابل تامل است. بايد ديد آيا چنين بيمه‌اي مي‌تواند با ضوابط بيمه همخواني داشته باشد يا خير؟
دکتر علي تقي‌زاده توضيح مي‌دهد: بيمه به طور کلي جزو احتمالات است و ويژگي احتمال امکانپذير بودن آن است و غيرممکن محسوب نمي‌شود. مهريه هم به عنوان يک بدهي که بين زوج و زوجه وجود دارد، مي‌تواند بيمه شود؛ به اين شرط که شرايط و ضوابط لازم را وجود داشته باشد.اين مدرس حقوق خانواده در ادامه بيان مي‌دارد: در بررسي شرايط، بايد به اين موضوع توجه کرد که در حال حاضر 90 تا 95 درصد مهريه‌ها پرداخت نمي‌شود و در اينجا بايد متذکر شد که اگر پاي بيمه در ميان باشد، همه بدهي گردن بيمه‌گر مي‌افتد. اگر تعهد و تضميني وجود داشته باشد که با شرايط مهريه و بيمه همخواني داشته باشد، بيمه مهريه هم کاري امکانپذير خواهد بود.اين حقوقدان ادامه مي‌دهد: در بيمه مهريه، قاعدتا تعهد بيمه‌گر بايد به اين ترتيب باشد که وقتي مرد متعهد به پرداخت مهريه است و نمي‌تواند همه آن مهريه را پرداخت کند، شرکت بيمه براساس تعهدش آن را به زوجه مي‌پردازد؛ مانند اتومبيلي در برابر خسارت‌هايي که ممکن است در تصادفي وارد کند، بيمه شخص ثالث مي‌شود و البته ورود چنين خسارتي قطعي نيست و جزو احتمالات است. در واقع شرکت بيمه اميدوار است که تصادفي صورت نگيرد. اما وقتي مهريه بيمه مي‌شود، به اين معني خواهد بود که شرکت بيمه متعهد مي‌شود که مهريه‌اي را که پرداخت آن حتمي است بپردازد. اين حقوقدان اشاره مي‌دارد: اگر در ايجاد طرح بيمه مهريه اين دغدغه وجود داشته باشد که مهريه زوجه از وضعيت فعلي خارج شود و با استفاده از آن حقوق زوجه بهتر تامين شود، چنين طرحي جاي حمايت و دفاع دارد. اما اگر قرار است پس از اجراي چنين طرحي، تفاوت جدي با شرايط حاضر به وجود نيايد و پرداخت مهريه در دادگاه‌ها باز هم پروسه‌هاي طولاني را طي کند و هر ماه نيم سکه و يک سکه از مهريه زن پرداخت شود، چنين طرحي نمي‌تواند مشکل بزرگي را حل کند.اين حقوقدان متذکر مي‌شود: صنعت بيمه بر پايه ريسک و احتمال است و چنين احتمالي دو طرف دارد؛ اگر شرايط وجود داشته باشد، مي‌توان مهريه يا هر چيز ديگري را بيمه کرد. ما در حال حاضر بيمه‌هايي داريم که قروض وام افراد را هم بيمه مي‌کنند. يعني شخصي از بانک وام مي‌گيرد و وام را بيمه مي‌کند. در اين فرض شرکت بيمه اقساط وام را اگر عقب بيفتد پرداخت مي‌کند. اين در مورد بيمه مهريه هم امکان‌پذيراست، البته همان‌طور که گفته شد، با ايجاد شرايط و ضوابط خاص قابل اجراست.
فرهنگ‌سازي بيشترين تاثير را دارد
يک وکيل دادگستري ديگر درباره امکان بيمه کردن مهريه مي‌گويد: به نظر مي‌رسد اين موضوع بيشتر سليقه‌اي باشد. شرکت‌هاي خاص خصوصي وجود دارند و از قبل هم بوده‌اند، که اعلام مي‌کنند مهريه افراد را بيمه مي‌کنند؛ مانند بيمه منزل که شخص منزلش را بيمه مي‌کند و اين در مورد موضوع بيمه، بيمه کردن مهريه است. اما من شخصا با سقف بالاي مهريه موافق نيستم، زيرا که يک مبحث توافقي است و نبايد بالاجبار باشد.گيتي پورفاضل معتقد است: بيمه روي احتمالات مي‌چرخد. همان‌طور که شما ماشين خود را بيمه مي‌کنيد و ممکن است که در طول 10 سال يک‌بار هم اين بيمه را مورد استفاده قرار ندهيد، مهريه هم ممکن است بيمه شود اما اين نوع بيمه يک بيمه اختياريست و مثل بيمه شخص ثالث اجباري نيست.اين وکيل دادگستري اظهار مي‌دارد:اما درباره شخص بيمه شونده يا به اصطلاح بيمه‌گذار بايد گفت که در واقع اين زوج است که خودش را در قبال مهريه زوجه بيمه مي‌کند؛ اگر مثلا زوج مهريه را 5 سال پيش بيمه کرده باشد، و مهريه زوجه 200 سکه باشد و بعد از 5 سال مهريه به اجرا گذشته شود، بيمه براساس تعهدش آن را پرداخت مي‌کند. در واقع زوج به مرور مقداري پول پرداخت مي‌کند و بعد از مدتي بيمه تعهد دارد که پرداخت کننده مهريه باشد.پورفاضل همچنين در ادامه خاطرنشان مي‌کند: ما در مقابل يک عمل انجام شده قرار گرفتيم. بعد از لغو قوانين حمايت از خانواده، رسم شد که خانواده‌ها مهريه دخترها را بر اساس سکه تعيين کنند. بدين‌ترتيب سکه ملاک قرار گرفت؛ اين در صورتي است که در قديم مهريه را قرار مي‌دادند که کمکي باشد براي زني که شوهرش مي‌ميرد. وي اشاره مي‌کند که به نظر من بايد به کلي قانون تغيير کند. مثلا از آن تاريخي که يک خانم و آقا با هم ازدواج مي‌کنند، هر چيزي که در زندگي به دست مي‌آورند، وقت طلاق گرفتن نصف شود. در اين صورت نه زندان‌ها از زوج‌هاي بدهکار مهريه پر مي‌شود و نه زن‌ها دچار افسردگي مي‌شوند.عضو کمسيون حقوق بشر کانون وکلا مي‌افزايد: ما فرهنگ زيبايي داريم؛در کلمات و واژگان فارسي همسر به معني همدم است که معناي بسيار زيبايي دارد و زبان فارسي براي بسياري از کلمات مبناي برابر قرار داده است و کمتر از هر جاي ديگر مونث و مذکر در اين زبان وجود دارد. ما معتقديم که مرد کدخدا و زن کدبانو است و اينها مقام‌هاي والايي هستند.وي تصريح مي‌کند: بايد در جامعه فرهنگ‌سازي صورت گيرد و پايه منطقي و درستي را براي اين مسايل مبنا قرار دهيم. برعکس اگر مبنا غيرمنطقي و غلط باشد، فرهنگ‌سازي امکان ندارد. مثل ميخي است که اگر بد کوبيده شود قابل استفاده نيست. بايد به ريشه‌هاي اصلي برگرديم. جامعه بايد ملايم باشد و اين را مي‌شود از طريق فرهنگ‌سازي در جامعه نهادينه کرد. وجود عشق و محبت در کشور باعث رواج فرهنگ‌سازي مي‌شود و فرهنگ‌سازي جز با مبناهاي منطقي و درست امکانپذير نيست.با توجه به آنچه که کارشناسان مورد تاکيد قرار دادند، بيمه مهريه، موضوعي دور از ذهن نخواهد بود و شرکت‌هاي بيمه مي‌توانند با شرايطي که در قرارداد مشخص مي‌شود، به ارايه اين بيمه بپردازند. اما اين نوع بيمه، بيمه‌اي مستقل نخواهد بود، بلکه به ديگر قالب‌هاي بيمه مثل بيمه عمر نزديک خواهد شد. البته اما و اگر درباره چنين قراردادي باز هم وجود دارد. تکاليف و حقوق بيمه‌گر و بيمه‌گذار در اين قرارداد بيش از هر چيز به محتواي آن بستگي خواهد داشت.
——————————————————————————–
پي نوشت :
روزنامه حمايت 15/8/1391
http://www.hvm.ir/print.asp?id=35563