تسهيل رسيدگي هاي قضايي با کشف علمي جرايم
تسهيل رسيدگي هاي قضايي با کشف علمي جرايم
ادله اثبات جرم در علم حقوق محدود است و شامل مواردي مي‌شود که در قانون از آن نام برده شده است، اما در اين زمينه برخي علوم به کمک حقوق آمده‌اند تا در حوزه حقوق کيفري کشف جرم و تعقيب متهم را ساده‌تر کنند. اين علوم بيشتر در مرحله تحقيقات مقدماتي و در دوره‌اي از رسيدگي کيفري مورد استفاده قرار مي‌گيرند که ضابطان قضايي با مراجع قضايي همکاري مي‌کنند.
پليس علمي يا آنگونه که کارشناسان از آن ياد مي‌کنند «کشف علمي جرايم» يکي از علومي است که در همکاري تنگاتنگ، حل پرونده‌هاي کيفري را براي مقامات دادسرا و دادگاه آسان‌تر مي‌کند. در ادامه در گفت‌وگو با تيمسار دكتر علي اصغر مهابادي، عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي به بررسي نقش و اهميت اين علوم مکمل دانش حقوق مي‌پردازيم.
مفهوم کشف علمي جرايم
عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي در انتقاد از ترکيب رايج پليس علمي مي‌گويد: اولا كلمه پليس علمي، تعبير درستي نيست. در واقع هر كاري بدون علم داري مبناي صحيحي نخواهد بود. منتها در برخي مسايل، ما علممان جزيي و در برخي موارد بسيار پيچيده و داراي نكات زياد است. هر كاري كه شما تصور كنيد، نيازمند علم است و بهتر است اين تعبير را به كار نبريم و كشف علمي جرايم تعبير بهتري خواهد بود.دكتر علي اصغر مهابادي در ادامه به بيان مفهوم کشف علمي جرايم مي‌پردازد و خاطرنشان مي‌کند: در گذشته‌هاي دور، يعني قرون اوليه، دلايل به اقرار شهادت محدود مي‌شد و كمتر به كشف علمي جرايم توجه مي‌شد.
تغيير روش‌هاي اثبات جرايم
اين کارشناس حقوقي در بيان دليل گرايش به سمت و سوي کشف علمي جرايم مي‌گويد: در قرون اوليه به سبب اين‌كه روابط اجتماعي پيچيده نشده بود و زندگي ساده بود و زندگي در كشاورزي و كارگري تعريف مي‌شد و تنوع مشاغل و روابط اجتماعي پيش نيامده بود، اشخاص در اقرار به آن عملي كه كرده بودند خيلي ابا نداشتند و به راحتي اقرار مي‌كردند. براي اين كه مي‌خواستند اولا خودشان را از نداي وجدان راحت سازند و ديگر اين كه اعتقادات مذهبي داشتند و دروغ را دشمني با خدا مي‌پنداشتند و به هر صورت آن فضايل اخلاقي، مانع از دروغگويي مي‌شده است و همچنين شهود نيز به سبب اعتقاداتي كه داشتند و باز هم دروغگويي را مذموم مي‌شمردند و حاضر نبودند براي رسيدن به منافعي، شهادت دروغ بدهند. بنابراين ارزش اقرار و شهادت خيلي بالا بود.
مهابادي خاطرنشان مي‌کند: اما بر اثر گذشت زمان و كاهش اعتقادات به خصوص اعتقادات مذهبي و در معرض تطميع يا تهديد قرار گرفتن شهود، شهادت نيز ارزش واقعي خودش را از دست داد و به سبب همين اوامر، در اغلب كشور‌هاي دنيا مجبور شده‌اند كه شهادت را به قيودي متصل كنند.
وي در خصوص جايگاه اقرار و شهادت در نظام‌هاي کيفري مي‌گويد تا آغاز رنسانس يعني تجربه علمي ادبيات اروپا، اقرار و شهادت شاه‌دليل محسوب مي‌شدند. در رنسانس اين موضوع تجديد حيات علمي كشف جرم را نيز تحت تاثير قرار داد. آنها به اين نتيجه رسيدند كه اگر در جرمي شاهدي وجود نداشته باشد، يا اقرار صورت نگرفته باشد، به خصوص در جرايم كه با سبق تصميم و برنامه ريزي انجام مي‌شود تكليف دستگاه قضايي چيست؟ به ويژه اين كه ممكن است اقرار و شهادت ناشي از نداي درون يعني فرمان وجدان نباشد. بنابراين از رنسانس به بعد، اين وصف علمي وارد كشف جرايم شد و دانشمندان علوم جنايي گفتند اگر بتوانيم اتهام را از طريق آزمايش‌هاي تجربي و علوم آزمايشگاهي به اثبات برسانيم، در صورتي كه شهادت يا اقرار وجود نداشته باشد، مي‌توان متهم را مجازات كرد و اين كشف جرم نيز از اين علمي شدن ديگر مسايل، بركنار نماند.
اهميت و ضرورت پليس علمي در كشف جرايم
اين مدرس دانشگاه در خصوص اهميت و ضرورت کشف علمي جرايم در رسيدگي به پرونده‌هاي کيفري مي‌گويد: در قرون اخير به ويژه از ابتداي قرن بيستم، توجه پليس بيش از آنچه به دلايل سنتي باشد، به كشف علمي جرم معطوف شد و دستگاه‌هاي جديدي براي كشف برخي از رموز سنجيده جرايم به ويژه قتل اختراع شد. اين حقوقدان دستگاه‌هايي نظير ميكروسكوژ‌هاي الكترونيكي نظام DNA، نقوش آثار انگشت، خون، پوست، مو و امثال آن را دستگاه‌هاي جديدي معرفي مي‌کند که در کشف علمي جرايم براي اثبات جرم به كار مي‌رود. بنابراين جمع‌آوري چنين مداركي باعث شد كه متهمان از كتمان حقايق چشم‌پوشي كنند و وقتي با دلايل علمي مواجه شدند، از بيان حقايق طفره نروند.
نقش پليس علمي در پيشگيري از جرايم
اين مدرس دانشگاه در ادامه به بررسي نقش پليس علمي در پيشگيري از جرايم مي‌پردازد و مي‌گويد: در جرايم پيچيده و داري سبق تصميم، معمولا مرتكبان جرم با برنامه‌ريزي، مناسب‌ترين زمان، مناسب‌ترين مكان و مناسب‌ترين سلاح را به كار مي‌گيرند. بنابراين اتكا به اقرار و شهادت اين جرايم، بسيار كم مي‌شود.
مهابادي ادامه مي‌دهد: در تحقيقات مقدماتي كه قانونگذار نسبت به آن بسيار حساسيت به خرج داده است و سرعت و جمع‌آوري دلايل و مدارك را در ماده 70، 91، و 169 قانون آيين دادرسي كيفري به صراحت مورد تاکيد قرار داده است، کشف علمي مي‌تواند در اثبات جرم بسيار موثر باشد و هر چقدر در جمع‌آوري آثار جرم باقي مانده تعلل شود، به همان نسبت دستگيري متهم و اثبات جرم سخت خواهد بود.مثلا اگر قطره خوني در صحنه جرم قتل به سبب گذشتن زمان يا سهل‌انگاري محو شود، دليل مهمي كه دلالت بر حضور متهم در صحنه قتل بوده و در هنگام زد و خورد از بدن او بر روي زمين ريخته محو شود و ديگر نمي‌‌توان به آن تمسك جست.
اين عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي ادامه مي‌دهد: در پيشگيري از جرم، پليس علمي تاثير چنداني نداد، زيرا كشف علمي جرم هميشه بعد از وقوع جرم مطرح مي‌شود، اما به نحوي مي‌توان آن را در پيشگيري از وضعي موثر دانست. يعني وقتي مجرمان بدانند كه چنانچه كوچك ترين اثري از آنان به جا بماند به سرعت شناسايي خواهند شد، ميل به ارتكاب جرم در آنان كاهش پيدا خواهد کرد.
اين مدرس دانشگاه در پاسخ به اين سوال که در زمينه جمع‌آوري و استفاده از دلايل علمي در جريان دادرسي‌ها چه تنش‌ها و موانعي وجود دارد، مي‌گويد: متاسفانه به دليل كنجكاوي مردم و حضور اشخاص در صحنه‌هاي قتل، وظيفه ماموران كشف جرم بسيار مشكل مي‌شود. زيرا تردد بي جا و دستكاري اشيا و جابه‌جا كردن آنها و همچنين ابراز احساسات توام با تماس با جسد كه معمولا از سوي دوستداران و اطرافيان متوفي صورت مي‌گيرد و بعضي سهل‌انگاري‌ها از سوي ماموران و مقامات دولتي در امحاي آثار جرم كه مي تواند مبناي كشف آن قرار گيرد، بسيار موثر است.
مهابادي همچنين مي‌گويد: شرايط اقليمي، همسايگان كنجكاو و سارقان عادي متهم و همدستان او را نيز مي‌توان در برهم زدن صحنه قتل و امحاي آثارجرم موثر دانست. اين عوامل مانع جمع‌آوري دلايل و مدارك جرم مي‌شوند و از مشکلاتي محسوب مي‌شوند که کشف علمي جرايم با آن روبه‌رو مي‌باشد.
کاربرد انگشت‌نگاري در پليس علمي
اين کارشناس کشف علمي جرايم در ادامه به اهميت علم انگشت‌نگاري در کشف علمي جرايم اشاره دارد و خاطرنشان مي‌کند: اهميت اثربرداري انگشت آن قدر در اثبات حضور مظنون در صحنه جرم بالاست كه اولين چيزي كه در صحنه جرم بايستي نسبت به جمع‌آوري آن اقدام شود، آثار انگشت است، زيرا در ساير موارد مانند خون، مو، بزاق و امثال آن، امكان تطبيق وجود دارد.
مهابادي در بيان دليل اين اهميت مي‌گويد: زيرا اثر انگشت هر شخصي اختصاصا به او تعلق دارد و تا به حال خلاف آن ثابت نشده است؛ يعني تا به حال دو نفر پيدا نشده است كه آثار انگشت آنان با يكديگر تطبيق كند، به همين دليل است كه از مجرمان آثار انگشت اخذ مي‌شود، اما از ساير خصوصيات آنان چيزي ضبط نمي‌شود، چون صرف تطبيق اثر انگشت براي شناسايي فرد از لحاظ هويت او كافي است.
اين مدرس دانشگاه در پايان تاکيد مي‌کند: بديهي است كه دانشجويان حقوق به دليل اين كه در آينده به صورت قاضي يا وكيل به كار اشتغال مي‌ورزند، آگاهي‌هاي آنان از نحوه جمع‌آوري ادله و مدارك جرم حائز اهميت است و به همين دليل در حال حاضر در مقطع كارشناسي بلكه در دوره كارشناسي ارشد و هم چنين كارآموزي قضات، درس كشف علمي جرايم در نظر گرفته شده است و تدريس مي‌شود.
نكته حايز اهميت اين است كه هر چقدر دستگاه پليس و به طور كلي ماموران كشف جرم به آخرين دستاورد‌هاي پليسي در اين زمينه آگاهي پيدا كنند، كار قاضي يعني تصميم‌گيري او درباره متهم آسان تر خواهد بود و قاضي با وجداني آسوده مبادرت به صدور راي خواهد كرد و هرچقدر در جمع‌آوري اين ادله سستي يا سهل‌انگاري يا كندي صورت پذيرد به همان اندازه قاضي را در صدور راي مردد خواهد ساخت. بنابراين كشف علمي جرايم در تسريع رسيدگي و جلوگيري ازاطاله رسيدگي موثر خواهد بود. بنابراين آموزش مداوم اشخاصي كه به عنوان ماموران بررسي صحنه جرم، به كاراشتغال دارند از ضروريات است.
تطبيق آثار انگشت
براي استفاده از آثار انگشت به دست آمده بايد آنها را با آثار انگشت موجود تطبيق داد. براي مقايسه و تطبيق آثار انگشت يا آثار خطوط پوستي به دست آمده از صحنه و جرم، پس از عکس‌برداري يا قالب‌گيري يا ظهور آثار انگشت به دست آمده از صحنه جرم، اين قبيل آثار با آثار انگشت اشخاص مظنون به ارتکاب جرم مورد مقايسه و تطبيق قرار مي‌گيرد.
در سامانه‌هاي دستي، کار تطبيق آثار انگشت به کمک ذره‌بين يا دستگاه‌هاي بزرگنمايي انجام مي‌شود و در سامانه‌هاي رايانه‌اي به کمک رايانه و از طريق تشخيص و مقايسه مينوشاي موجود در دو اثر انگشت انجام مي‌شود. حتي اگر مظنوني نباشد، رايانه با آثار انگشت مجرماني که پيشتر (قبلا) به حافظه آن داده شده مقايسه و چنانچه صاحب اثر سابقه‌دار باشد وي را شناسايي مي‌کند. علاوه بر آن، آثار انگشت به دست آمده از صحنه‌هاي مختلف جرم که صاحب آنها شناسايي نشده، ضبط شده با هم مقايسه مي‌شود و چنانچه مثلا از انگشت سبابه مجرم در دو محل جرم مختلف، اثري بر جاي مانده باشد، رايانه اين موضوع را کشف کرده و معلوم مي‌شود توسط شخص واحدي اين جرايم انجام شده است.
سخن آخر
همانطور که اين کارشناس کشف علمي جرايم مورد تاکيد قرار داد، اين حوزه از علوم مکمل رسيدگي‌هاي کيفري محسوب مي‌شود و با استفاده از آن مي‌توان جرايم پيچيده کنوني را کشف کرد. کشف علمي جرايم را بايد از علوم مرتبط با جرم و بزهکاري دانست که دستگاه قضايي را در کشف جرم و احقاق حق و تامين آن ياري مي‌کند. روانشناسي کيفري و جرم‌شناسي از شاخه‌هاي کشف علمي جرايم محسوب مي‌شوند.
——————————————————————————–
پي نوشت :
روزنامه حمايت 17/8/1391
http://www.hvm.ir/print.asp?id=35580