تعزیر چیست؟ چه تفاوت‌هایی با حد دارد؟
جواب اجمالی:
تعزیر در لغت به معنای تعظیم، تأدیب، نصرت و منع، و در اصطلاح عقوبتی است که مقدار آن در شرع معین شده است. مهمترین تفاوت تعزیر با حد در همان «عدم مقدّر بودن» است.
جواب تفصیلی:
پاسخ، بحث تعزیرات از مباحث مهم حقوق کیفری اسلام است. در کتاب‌های معتبر فقهی به طور مشروح مورد بحث قرار گرفته است، و امروزه تحت عنوان «مجازات‌های نامعین» در نظام‌های حقوقی جایگاه خاصی دارد. در این جا به طور گذرا به آن اشاره خواهیم کرد:
تعزیر در لغت به معنای تعظیم، تأدیب، منع و نصرت آمده، ریشه اصلی آن همان منع و ردّ است. نصرت نیز به این معناست که انسان دشمن را از کسی ردّ می‌کند و مانع اذیت او توسط دشمن می‌شود و به تأدیب هم تعزیر اطلاق می‌شود، چون جانی را از تکرار گناه باز می‌دارد.[1] در اصطلاح، تعزیر عقوبتی است که مقدار آن در شرع معین نشده،[2] و این «عدم مقدر بودن» رکن اصلی تعزیر است که بر آن ادعای اجماع شده است.[3] فقیهان اهل سنت نیز همانند فقیهان امامیه معتقدند که قاضی می‌تواند با در نظر گرفتن «میزان جرم» و «مقدار تحمل مجرم» کیفر تعزیر را معین و اجرا کنند.[4] در قانون مجازات اسلامی نیز شبیه این تبیین آمده.[5]
بر اساس تعریف مزبور، تفاوت حد و تعزیر در یک نگاه کلی مشخص می‌شود. امّا در منابع فقهی این تفاوت‌ها به صورت جزئی‌تر مورد توجه قرار گرفته که به آنها اشاره می‌کنیم:[6]
1. تعزیرات کیفرهای نامعین هستند، امّا حدود مجازات معین و منصوص بر اساس کتاب و سنت می باشند.
2. ملاک اصلی تعزیر کم‌تر بودن آن نسبت به حد است؛
3. مقدار وکیفیت تعزیر در صلاحدید حاکم شرع است، به خلاف حد؛
4. در تعزیر شخصیت مجرم، وضع روحی و جسمی و زمان و مکان دخالت دارد، در صورتی که حد تابع صدق عنوان است؛
5. در تعزیر، امید به اصلاح و تأدیب مجرم شرط است، امّا فلسفه اجرای حد دفاع از مصالح بنیادین جامعه است.
6. تعزیر با توبه ساقط می‌شود، در حدود اختلاف نظر است، ظاهر سقوط آن است در اثر توبه قبل از رسیدن نزد حاکم و قیام بینه؛
7. تعزیر قابل شفاعت است، امّا در حد واسطه و شفاعت ممنوع است؛
8. در تعزیر، حاکم حق عفو دارد، بخلاف حدود؛
9. تعزیرات احصائی نیستند، امّا در حدود اصل احصائی بودن است، در موارد مشکوک مجازات غیر حدی جاری می‌شود.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. علیرضا فیض، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ 5، 1379.
2. عباس زراعت، شرح قانون مجازات اسلامی، تهران، ققنوس، 1379.
3. یحیی الطائی، التعزیر فی الفقه الاسلامی، قم، بوستان کتاب، 1381.
[1] . علی اکبر دهخدا، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1373، ج 4، ص 5965.
[2] . محمد حسین نجفی، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج 41، ص 254.
[3] . زین الدین جبلی عاملی، سالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ سنگی، ج 4، ص 174.
[4] . عبدالرحمان، الجزیری، الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 5، ص 400.
[5] . قانون مجازات اسلامی، ماده 43.
[6] . ر.ک: بهاء الدین عاملی، جامع عباسی، تهران، فراهانی، بی‌تا، ص 288.
منبع:http://www.andisheqom.com/Files/faq.php?level=4&id=26&urlId=1398