حضانت(ونمونه دادخواست)وسوالات متداول

نوشته شده توسط در سپتامبر 9, 2011 . نوشته شده در مقالات حقوق خانواده

 نویسنده :تهيه و گردآوري از مركز پ‍ژوهش معاونت برنامه‌ريزي و توسعه قضايي دادگستري قم (اصغر كاظمي)  

حضانت

مقدمه:

ملاقات فرزند از طرفي جزو حقوق كودك است و مرجعي نمي­تواند تحت هيچ شرايطي اين حق را از يكي از طرفين سلب كند. از نظر قانوني دختران تا سن 9 سالگي و پسران تا سن 15 سالگي با فردي زندگي خواهند كرد كه حضانت آنها را به عهده دارد.

از اين مقطع سني به بعد كودك خود تصميم مي­گيرد با چه كسي زندگي كند و تمايل او به ادامه زندگي با پدر يا مادر وضعيت تازه­اي را براي او به وجود مي­آورد. البته اين مسئله به توافق پدر و مادر بستگي دارد اما در اغلب موارد به سبب عدم توافق پدر و مادر بر سر اين مسئله، كار تعيين حضانت كودك به دادگاه كشيده مي­شود. در دادگاه­هاي خانواده بحث حضانت مشكلاتي را ايجاد مي­كند. مادري كه فرزند را به دنيا مي­آورد، مي­خواهد از فرزند خود مراقبت كند و هميشه اين نگراني را دارد كه اگر فرزند او به 7 سالگي برسد، سرنوشت او چه مي شود؟ قانون اين حق را به­طور دائم از مادر گرفته و اين مسئله عامل اصلي پيچيده شدن پرونده­هاي خانوادگي در زمينه حضانت است.

دادگاه­ها نمي­توانند خارج از قانون عمل كنند و اگر سوء رفتار پدر در دادگاه اثبات نشود حضانت فرزند را به پدر مي­دهند.

بنابر قول مشهور، دوران نگهداری و سرپرستی (حضانت)، با بلوغ و رشد به پایان می­رسد و کودک، پسازبلوغ، اختیار دارد تا سرپرست زندگی خود را برگزیند. زیرا نگهداری و سرپرستی، به خاطر ناتوانی کودک در نگهداری خودش بوده است و اصل، ولایت نداشتن اشخاص بر یکدیگر است و پسازبلوغ و رشد، چنین چیزی مطرح نیست[1].

معانی لغوی و اصطلاحی حضانت:

حضانت،ازحضن گرفته شده و برابر فارسی آن، «پهلو» است، قسمت زیر بغل تا برآمدگی لگن. به معنای نگهداری چیزی می­باشد، همچون پرنده­ای کهاز تخم­های خود در زیر بال نگهداری می­کند: «حضن الطائر بیضه». هنگامی که زنی، بچه­اش را در آغوش می­گیرد، گفته می­شود: «حضنت ولدها»[2]

از نظر اصطلاحی حضانت به معنای، حق نگهداری و سرپرستی طفل که به شخصی واگذار می­شود، می­باشد.[3]

شرایط حضانت:

اشخاصی که حضانت را می­توانند به عهده بگیرند، به شرح ذیل آورده شده است:

-حضانت حق انحصاری پدر و مادر است؛ تا زمانی که پدر و مادر کودک زنده هستند و صلاحیت نگهداری از فرزند خود را دارند، حضانت با آنان است و هیچ­یک از خویشان پدری یا مادری نمی­توانند دراین مورد ادعایی کنند.

-وضع خاص جد پدری؛تا زمانی که پدر ومادر زنده هستند، حضانت با آنان است و هیچ­یک از خویشان، از جمله جد پدری، حقی بر نگاهداری و تربیت کودک ندارد. ولی، پس از مرگ پدر و مادر، هرگاه جد پدری زنده باشد، ولایت به حکم قانون بر عهده­ی او است.

-حضانت پس از جدایی زن و شوهر؛قانون مدنی تا 7 سالگی کودک، به مادر حق تقدم داده و از آن پس اولویت را به پدر می­دهد.

-حضانت پس از فوت پدر یا مادر؛در مورد فوت والدین، حضانت به جد پدری و در صورت نبودن او به وصی واگذار می­شود. هرگاه از این گروه کسی نباشد، حضانت با قیمی است که به پیشنهاد دادستان از طرف دادگاه منصوب می­شود.[4]

موانع اجرای حق حضانت:

-جنون؛ اگر افراد مورد اشاره دیوانه باشند حق حضانت ندارند.

-شوهر کردن مادر به شخص غیر از پدر طفل؛ چون شوهر کردن با شوهر دیگر او را از انجام وظایفش بازمی­دارد.

-کفر؛ چون بر طبق فقه کافران نمی­توانند بر مسلمانان ولایت (حضانت) داشته باشند.[5]

مسئولیت­های ناشی از حضانت:

-مسئولیت حقوقی در برابر کودک: حضانت کودک تنها حق پدر ومادر نیست؛ نوعی وظیفه­ی اخلاقی و اجتماعی نیز هست. پس، اگر کودک به علت حضانت بد و عدم توجه صدمه­ای ببیند فردی که حضانت او را قبول کرده است ، مسئول خسارات خواهد بود.

-مسئولین مدنی در برابر دیگران؛ فرد حضانت کننده مسئول تمامی خساراتی است که از سوی فرزندان آنان به دیگران وارد می­گردد. به استناد قانون کسی که حضانت را بر عهده دارد بر مبنای تقصیر در نگهداری و تربیت آن می­توان مطالبه خسارت نمود.

-مسولیت تضامنی پدر و مادر؛ تمامی مسئولیت­های ناشی از تکلیف مربوط به نگهداری و مواظبت بر عهده حضانت­کننده بوده و مسئول زیان اشخاص ثالث می­باشد[6].

مواد قانونی (مهم) مرتبط با حضانت:

ماده­های قانون مدنی در ارتباط با حضانت:

ماده 1168:نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.

ماده 1169:برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می­کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.

تبصره-بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می­باشد.

ماده 1171:در صورت فوت یکی از ابوین، حضانت طفل با آن که زنده است خواهد بود. هرچند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد.

ماده 1172:هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده­ی آنها است از نگاهداری او امتناع کند. در صورت امتناع یکی از ابوین، حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی­العموم نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده او است، الزام کند و در صورتی که الزام ممکن یا مؤثر نباشد، حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر، تأمین کند.

ماده 1173:هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت او است صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می­تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی ، هر تصمیمی که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.

ماده 1174:در صورتی که به علت طلاق یا به هر جهت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نمی­باشد حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوطه به آن در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است.

ماده 1175:طفل را نمی­توان از ابوین و یا از پدر یا مادری که حضانت با اوست، گرفت، مگر در صورت وجود علت قانونی.

ماده 1176:مادر مجبور نیست که به طفل خود شیر بدهد مگر در صورتی که تغذیه طفل به غیر از شیر مادر ممکن نباشد.

ماده 1177:طفل باید مطیع ابوین خود بوده و در هر سنی که باشد باید به آنها احترام کند.

ماده 1178:ابوین مکلف هستند که در حدود توانایی خود به تربیت اطفال خویش بر حسب مقتضی اقدام کنند و نباید آنها را مهمل بگذارند.

ماده 1179:ابوین حق تنبیه طفل خود را دارند ولی به استناد این حق نمی­توانند طفل خود را در خارج از حدود تأدیب، تنبیه کنند.

ماده­هایی از قانون مجازات اسلامی در ارتباط با حضانت:

ماده 632:اگر کسی از دادن طفلی که به او سپرده شده است در موقع مطالبه­ی اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند، امتناع دارند، امتناع کند به مجازات از سه ماه تا شش ماه حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.

ماده 633:هرگاه کسی شخصاًً یا به دستور دیگری طفل یا شخصی را که قادر به محافظت از خود نمی­باشد، در محلی که خالی از سکنه است، رها نماید، به حبس از شش ماه تا دو سال و یا جزای نقدی از سه میلیون ریال تا دوازده میلیون ریال محکوم خواهد شد و اگر در آبادی و جائی که دارای سکنه باشد رها کند تا نصف مجازات مذکور محکوم خواهد شد و چنان­چه این اقدام سبب وارد آمدن صدمه یا آسیب یا فوت شود رها کننده علاوه بر مجازات فوق، حسب مورد به قصاص یا دیه یا ارش نیز محکوم خواهد شد.

ماده 13 قانون حمایت خانواده:در هر مورد حسب اعلام یکی از والدین یا اقربای طفل یا دادستان یا اشخاص دیگر تشخیص شود که تغییر در وضع حضانت طفل ضرورت دارد اعم از این­که قبلاً تصمیمی در این مورد اتخاذ شده یا نشده باشد و یا به طریق اطمینان­بخشی ترتیب نگاهداری و حضانت طفل داده نشده باشد، دادگاه پس از رسیدگی، حضانت طفل را به هر کسی که مقتضی بداند، محول می­کند و هزینه حضانت بر عهده­ی کسی است که به موجب تصمیم دادگاه مکلف به پرداخت آن می­شود.

ماده 14 قانون حمایت خانواده:هر دادگاه خانواده تشحیص دهد کسی که حضانت طفل به او محول شده از انجام تکالیف مربوط به حضانت خودداری کرده یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی­حق شود او را برای هر بار تخلف به پرداخت مبلغی از هزار ریال تا ده هزار ریال و در صورت تکرار به حداکثر مبلغ مذکور محکوم خواهد کرد. دادگاه در صورت اقتضا می­تواند علاوه بر محکومیت مزبور، حضانت طفل را به شخص دیگری واگذار نماید. در هر صورت حکم این ماده مانع ار تعقیب متهم چنان­چه عمل او طبق قوانین جزائی، جرم شناخته شده باشد و نخواهد بود.

محل مراجعه جهت طرح دعوی:

دادگاه­های خانواده شهرستان و بخش­ها.

سئوالات متداول در خواسته حضانت

سئوال:

چنان­چه هنگام طلاق فرزند مشترک با توافق زوجین به زن سپرده شود و زن پس از طلاق ازدواج نماید آیا حضانت فرزند از او سلب می­­شود؟[7]

جواب:

بله، طبق ماده 1170 قانون مدنی در صورتی که مادر مبتلا به جنون شود و یا با دیگری ازدواج نماید حضانت با پدر خواهد بود.

سئوال:

اگر مادری مبتلا به جنون شده و یا ازدواج کرده با رفع جنون و متارکه از شوهر آیا تقاضای او مبنی بر قبول حضانت مجدد مورد قبول می­باشد؟[8]

جواب:

جنون مادر و یا ازدواج از موانع حضانت طفل می­باشد و با رفع آن موانع حق حضانت در مدت قانونی که به عهده اوست به وی باز می­گردد.

سئوال:

حضانت اطفال بعد از چند سالگی از ابوین خارج می­شود.؟ و در صورتی که هر دو تقاضای حضانت کنند، حضانت با کدامیک از ابوین خواهد بود؟[9]

جواب:

خروج از حضانت پدر و مادر طبق قانون برای دختران 9 سال قمری و برای پسر 15 سال قمری می­باشد. بعد از رسیدن به سن بلوغ شرعی، این حق و تکلیف از ابوین ساقط می­گردد و در نتیجه طبق نظر فرزند عمل می­شود که کدامیک سرپرستی او را داشته باشند. البته با عنایت به این­که پرداخت نفقه یکی از مصادیق حضانت است، قانون در صورت تحقق شرایط انفاق، فرزند می­تواند از پدر خود نفقه مطالبه نماید.

سئوال:

آیا پدر می­تواند حق حضانت فرزندش را از خود اسقاط نماید و آیا این حق قابل انتقال به مادر است و در صورت انتقال قابل اعاده مجدد می­باشد یا خیر؟[10]

جواب:

اسقاط حق حضانت از جانب پدر موجه نیست ولی انتقال این حق به مادر تا زمانی که جهات منع قانونی برای حضانت مادر پیش نیاید بلااشکال است و اعاده مجدد این حق نیز با رعایت ضوابط ایرادی نخواهد داشت.

سئوال:

در صورتی­که ابوین در یک منزل سکونت نداشته باشند هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نباشد حق ملاقات طفل خود را دارد؟[11]

جواب:

بله، آنها طبق قانون حق ملاقات داشته و در صورت اختلاف در زمان و مکان و سایر جزئیات تعیین آن با محکمه است.

سئوال:

در چه مواقعی حضانت طفل به غیر پدر و مادر واگذار می­گردد؟[12]

جواب:

هر گاه آنان فاقد صلاحیت برای حضانت کودک باشند، دادگاه می­تواند شخص واجد صلاحیت دیگری را برای حضانت کودک تعیین کند. این فرد می­تواند از بستگان کودک یا غیر آن باشد. اعتیاد به ماده مخدر، ارتکاب جرم، انحطاط اخلاقی، ابتلا به بیماری­های مسری، محکومیت به حبس و…    می­تواند حسب مورد از موارد سلب صلاحیت پدر و مادر برای نگهداری فرزند باشند.

نمونه تقاضای درخواست­های مربوط به حضانت

الزام پدر به تحویل گرفتن طفل و حضانت از وی

صدور حکم حضانت و الزام مادر به استرداد فرزند

الزام به استرداد طفل

صدور حکم مبنی بر سلب حضانت خوانده

سلب حضانت مادر به سبب جنون

صدور حکم مبنی بر تحویل دادن فرزند به همراه صدور دستور موقت

دادنامه (1)

خواهان: خانم خديجه … به نشاني قم،…

خوانده: آقاي يوسف … به نشاني قم،

خواسته­ها:

1. حضانت

2. دستور موقت

رأي دادگاه

در خصوص دعواي خواهان خانم خديجه … فرزند ابراهيم اهل و ساكن قم به طرفيت خوانده آقاي يوسف …فرزند … اهل و ساكن قم به خواسته صدور حكم حضانت و استرداد فرزند مشترك بنام … 5/1 ساله و دستور موقت فوري با اين توضيح كه خواهان اظهار داشته خوانده همسر رسمي و دائمي من است مرا از منزل اخراج كرده و فرزند مشتركمان را كه 5/1 ساله دارد از من گرفته است لذا تقاضاي صدور دستور موقت بر تحويل فرزندم و حضانت و استرداد ايشان را دارم و متعاقب طرح دعواي دادگاه صدور و دستور موقت را منوط به توديع خسارت احتمالي نموده ليكن خواهان خسارت احتمالي را توديع نكرده و زوجين در دادگاه حاضر نشده­اند و زوج دفاعي به عمل نياورده است نظر به دعوا و مدارك استنادي و با توجه به سن فرزند زوجين و بروز اختلاف و مصون ماندن دعوا از تعرض و مخالفت خوانده دادگاه دعواي اصلي خواهان را صحيح و ثابت تشخيص و با استناد به مواد 1168 و 1169 قانون مدني حكم حضانت فرزند مشترك زوجين توسط زوجه و الزام خوانده به استرداد و تحويل فرزند زوجين به زوجه را صادر و اعلام مي نمايد و در خصوص تقاضاي زوجه مبني بر صدور دستور موقت بر تحويل فرزندشان به مدت دو ماه نظر به اين كه خواهان خسارت احتمالي را توديع نكرده است دادگاه با استناد به مفهوم مخالف ماده 319 و 325 قانون آئين دادرسي مدني قرار رد دادخواست دستور موقت خواهان را صادر و اعلام مي نمايد رأي صادره غيابي و ظرف بيست روز در اين شعبه قابل واخواهي سپس در مرجع تجديدنظر قم قابل اعتراض مي­باشد رأي صادره در مورد دستور موقت با اصل دعوا در مرجع تجديدنظر قم قابل اعتراض مي باشد.

رئيس شعبه …محاكم عمومي حقوقي قم

دادنامه (2)

خواهان: آقاي محمد … با وكالت آقاي مصطفی… به نشاني قم،…
خوانده: خانم شمسي با وكالت آقاي سيد محمد…به نشاني قم،…

خواسته: حضانت

رأي دادگاه

در خصوص دعوي آقاي محمد …  فرزند… 30 ساله شغل كارگر تبعه افغانستان با وكالت مصطفي … به طرفيت خانم شمسي … فرزند … شغل خانه دار تبعه افغانستان با وكالت سيد محمد … بخواسته حضانت فرزند مشترك – … متولد … – با توجه به مندرجات پرونده و اظهارات طرفين و نظر به اينكه دوران اولويت حضانت مادر منقضي شده و دليلي بر عدم صلاحيت پدر ارائه نشده است دعوي مذكور مقرون به صحت تشخيص و به استناد ماده 1168 و 1169 قانون مدني رأي بر واگذاري حضانت طفل به پدر صادر و اعلام مي گردد رأي صادره حضوري است و ظرف بيست روز از تاريخ ابلاغ قابل تجديدنظر در مرجع تجديدنظر استان است .

رئيس شعبه … محاكم عمومي حقوقي قم

دادنامه (3)

خواهان: آقاي محمدرضا … به نشاني قم،…

خوانده: خانم عاطفه … به نشاني قم،…

خواسته: حضانت

رأي دادگاه

در خصوص دعواي خواهان آقاي محمدرضا… فرزند … اهل و ساكن قم به طرفيت خوانده خانم عاطفه … فرزند … اهل و ساكن قم به خواسته صدور حكم حضانت فرزندان مشترك بنام­هاي … 4 ساله و … 2 ساله با اين توضيح كه خواهان اظهار داشته خوانده طلاق گرفته است دو فرزند مشترك داريم كه نزد خوانده هستند ولي ايشان توان مراقبت از بچه­ها را ندارد و از طرفي چون بچه­ها بزرگ شده­اند وابستگي آنها به مادرشان كم شده، لذا تقاضاي صدور حكم حضانت فرزندان مشترك را دارم خوانده در دادگاه حاضر نشده و دفاعي به عمل نياورده است نظر به اين كه خواهان مدركي به­جز  گواهي پزشكي قانوني مربوط به سال 1387 ندارد و به استناد اين گواهي عليه خوانده شكايت نموده و در دادگاه كيفري طبق اظهارات خواهان شكايت ايشان رد شده است و از طرفي حضانت اطفال تا رسيدن به سن هفت سالگي تمام حق مادر مي­باشد بناء علي هذا دادگاه دعواي خواهان را بلا دليل تشخيص و با استناد به ماده 1168 و ماده اصلاحي 1169 قانون مدني و كذا ماده 1257 قانون مدني حكم بر بطلان دعواي خواهان صادر و اعلام مي نمايد رأي صادره در مرجع تجديدنظر قم قابل اعتراض مي­باشد.

رئيس شعبه … محاكم عمومي حقوقي قم

منابع

– جواهر الکلام، جلد 31.

– حائری،ابراهیمی، حق سرپرستی و نگهداری کودک(حضانت)، مجله فقه، شماره 15.

– کاتوزیان، ناصر، دوره­ی مقدماتی حقوق خانواده، تهران، نشر میزان، 1385، چاپ پنجم.

– لسان العرب، جلد 13.

– مجمع البحرین، جلد 6.

– مصباح المنیر، جلد 1.

– معاونت آموزش قوه­ی قضاییه، مجموعه نشست­های قضایی 5 و 13: مسائل قانون مجازات اسلامی، قم، نشر قضا، جلد دوم، چاپ نخست، 1386.

– معاونت آموزش قوه­ی قضاییه، مسائل قانون مجازات اسلامی، قم، نشر الهادی، چاپ دوم، 1382.

– معاونت آموزش قوه­ی قضاییه، مشاوره قضایی تلفنی 4، قم، نشر قضا، چاپ اول، 1384.

–معجم مقاییس­اللغه، جلد 2.

– موسوی­مقدم، محمد، راهنمای دعاوی خانوادگی، قم، دادگستری کل استان قم، 1386.

– مهاجری، علی، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، جلد دوم و چهارم، تهران، انتشارات فکرسازان، چاپ اول، 1387.

نام محقق: آقای اصغر کاظمی

[1]– «جواهر الکلام»، ج 31/301.

[2]– «مصباح المنیر»، ج 1/172؛ «لسان العرب »، ج 13/122-123؛ «معجم مقاییس­اللغه»، ج 2/73؛ «مجمع البحرین»، ج 6/237-238.

[3]– حائری،ابراهیمی، حق سرپرستی و نگهداری کودک(حضانت)، مجله فقه، شماره 15.

[4]– کاتوزیان، ناصر، دوره­ی مقدماتی حقوق خانواده، تهران، نشر میزان، 1385، چاپ پنجم، 939-389.

[5]– کاتوزیان، ناصر، دوره­ی مقدماتی حقوق خانواده، تهران، نشر میزان، 1385، چاپ پنجم، 395-393.

[6]– کاتوزیان، ناصر، دوره­ی مقدماتی حقوق خانواده، تهران، نشر میزان، 1385، چاپ پنجم،401-398.

[7]– معاونت آموزش قوه­ی قضاییه، مجموعه نشست­های قضایی (13): مسائل قانون مدنی، قم، نشر قضا، چاپ نخست، 1383، 189.

[8]– معاونت آموزش قوه­ی قضاییه، مجموعه نشست­های قضایی (13): مسائل قانون مدنی، قم، نشر قضا، چاپ نخست، 1383، 191.

[9]– معاونت آموزش قوه­ی قضاییه، مجموعه نشست­های قضایی (13): مسائل قانون مدنی، قم، نشر قضا، چاپ نخست، 193-192.

[10]– معاونت آموزش قوه­ی قضاییه، مجموعه نشست­های قضایی (13): مسائل قانون مدنی، قم، نشر قضا، چاپ نخست، 194.

[11]– معاونت آموزش قوه­ی قضاییه، مشاوره قضایی تلفنی 4، قم، نشر قضا، چاپ اول، 1384، 308.

[12]– موسوی­مقدم، محمد، راهنمای دعاوی خانوادگی ، قم، دادگستری کل استان قم، 130.

منبع:دادگستری قم،

http://www.dadgostariqom.ir/SubjectView/tabid/145/Code/58/Default.aspx

برچسب ها:حضانت, حضانت, دادخواست