رضایت به درمان در امور پزشکی
رضایت در لغت به معنی اجازه، رخصت، خشنودی، تسلیم شدن، موافقت و خرسندی آمده است.[1]و همچنین به معنی موافقت و اختیار است.[2]
رضایت در اصطلاح حقوقی عبارتست از تمایل قلب به طرف یک عمل حقوقی که سابقاً انجام شده یا الان انجام می‌شود یا بعداً واقع خواهد شد. رضایت هر سه زمان، حال، گذشته، و آینده را شامل می‌شود. برخلاف قصد انشاء که فقط شامل زمان حال می‌شود.[3]
رضایت بیمار:
یعنی رضایت بیمار یا مجنی علیه و تمایل قلبی و موافقت ایشان مبنی بر اینکه تعرضی بر خلاف قانون علیه حقوق و آزادی‌های او انجام شود.[4]
رضایت نامه:
عبارتست از امضاء مدرکی که بیمار قبل از تن دادن به هر گونه رضایت از کلیه خطرات عمل، راههای درمان و جایگزین و خطرات آن توسط پزشک آگاهی پیدا کند.[5]
عنصر قانونی رضایت:
بند 2 ماده 59 قانون مجازات اسلامی می‌گوید: هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخصی یا اولیاء یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آنها و رعایت موازین فنی و عملی و نظامات دولتی انجام شود جرم نخواهد بود.
براساس بند 2 ماده 59 و مواد 60 و 321 و 319 قانون مجازات اسلامی که در آنها به بحث رضایت اشاره شده، یکی از اساسی‌ترین و اصولی‌ترین ارکان در بحث درمان توسط پزشک وجود رضایت می‌باشد. همانگونه که در بسیاری از امور حقوقی و معاملات و قراردادها بحث رضایت در کنار عقل و بلوغ از شرایط اصلی و عامه و پایه‌ای به شمار رفته در بحث پزشکی و ارتباط بیمار و پزشک، عنصر رضایت نقش کلیدی و مجوز عمل و اقدام شمرده شده است. اجازه و رضایت بیمار موجب مجاز بودن اقدام پزشک است و انجام عمل جراحی و یا هر اقدام دیگری بدون رضایت و اذن بیمار در حکم جرح عمومی است در واقع اجازه و رضایت برای شروع هر اقدامی لازم است ماده 59 (بند 2) در مقام بیان شرایط جواز تصرف در نفس دیگران به عنوان معالجه و درمان بوده و نفس فعل طبابت صرف نظر از نتیجه احتمالی آن را مورد توجه قرار داده است که در این صورت اقدام پزشک و یا عمل جراحی در صورتی شروع است که با رضایت بیمار صورت گرفته باشد و یا ولی و یا سرپرستان بیمار و با شرط عدم خطای پزشکی با این وصف رضایت و اذن مستفاد از قانون در مشروعیت فعل طبیب یعنی معالجه موثر بوده و پزشک در برابر صدمات احتمالی مسئول است. و پزشک بدون ضمیمه نمودن رضایت بیمار یا ولی یا سرپرستان او مجاز به اقدام نبوده و در صورت اقدام ضامن است.
براساس نظر مشهور فقها که قانون هم از آن متأخذ است رضایت را شرط معالجه و درمان می‌دانند و اگر بدون رضایت اقدام شود و بیمار تلف شود و یا صدمه‌ای بخورد، پزشک ضامن است و صدمه و تلف بدون رضایت از مصادیق جنایت شبه عمد دانسته شده است. براساس بند 2 ماده 295 ق.م. اسلامی.[6]
انواع رضایت:
1- تلویحی: بیمار به صورت ضمنی و عملی و براساس اراده و آزادی خویش عمل می‌کند؛ مثلاً انتخاب یک پزشک از میان پزشکان دیگر و مراجعه به آن جهت درمان و پرداخت حق ویزیت و انتظار جهت ویزیت شدن تلویحاً رضایت به معاینه بدنی و درمان است و پزشک هم براساس اظهارات او اقدام می‌کند.
2- شفاهی: گاهی لازم است قبل از انجام معاینه خاص، نوع و شیوه معاینه توضیح داده شود و شخص ثالثی حضور داشته باشد.
جهت معاینه بعضی امراض معاینات دقیق‌تری لازم است یا قسمت‌های پوشیده بدن مثل مجاری ادرار و یا دستگاه تناسلی مورد معاینه قرار می‌گیرد که باید از قبل اطلاع رسانی شود تا بیمار در جریان قرار گرفته تا رضایتش اخذ گردد که به آن رضایت شفاهی گویند.
3- کتبی: وقتی اقدامات درمانی بالتیک بالائی همراه است و یا بیمار نیاز به بی‌هوشی دارد[7] رضایت کتبی اخذ می‌شود رضایت کتبی در مواقعی ضروری است که اقدامات ابتدائی صورت گرفته و در مرحله خون‌گیری یا بی‌هوشی عمومی و جراحی‌ها قرار گرفته است همچنین در مواردی که بر روی حقوق ناشی از ازدواج مؤثر است مثل سقط جنین، بستن لوله‌ها، برداشتن رحم، تغییر جنسیت، رضایت کتبی همسر لازم و ضروری می‌باشد، در این گونه موارد و در مواردی که اخذ رضایت نامه کتبی لازم و ضروری است باید نوع عمل و جراحی و بی‌هوشی و مدت زمان بستری شدن و عواقب آن و طول دوران نقاهت و موارد لازم دیگر به بیمار و بستگانش و رضایت دهندگان اطلاع داده شده و رضایت اخذ گردد. در افراد نابالغ و محجورین و افراد مسن ولی یا قیم آنها رضایت می‌دهد.
کیفیت رضایت نامه:
رضایت نامه باید قابل فهم و ساده (بدون اصطلاحات پزشکی غامض) بوده و بیمار بدون اجبار و با درک کامل محتوا، آنرا امضا کند ترجیحاً علاوه بر پزشک و بیمار فرد سومی هم به عنوان شاهد باید آن را امضاء کند.
در موارد اورژانسی:
در این گونه موارد اخذ رضایت لازم نیست (بند 2 ماده 59) اما اگر بیمار هوشیار بود از خودش و الا از اطرافیانش و یا اطلاع به بستگانش از آنها و در صورت نبودن هیچ کدام با اطلاع قاضی کشیک براساس صورتجلسه‌ای با امضای 3 نفر از پزشکان و یا سایر کادر بیمارستان اقدام درمانی و جراحی صورت می‌گیرد.[8]
مواردی که اخذ رضایت لازم نیست:
1– معاینات متهمین و زندانیان
2– معاینات دوره‌ی بهداشتی کارکنان صنایع غذائی
3– معاینات دانش‌آموزان از لحاظ بهداشت عمومی
4– معاینات مسافرانی که از مرزهای آبی و خاکی و هوائی وارد یا خارج می‌شوند در مواقع وجود بیماری‌های مسری.
5– معاینه داوطلبان ازدواج
6– مصدومان و بیماران اورژانسی و بدحال
7– در موارد همه‌گیر شدن بیماری‌ها و امراضی مثل سل و مالاریا
8– معاینه متهمان یا مصدومان توسط پزشک قانونی به امر قضائی[9]
[1] .مجموعه مقالات حقوق پزشکی، عباسی، محمود؛ انتشارات حقوقی، چاپ اول، زمستان، 1379، ج 5، ص 57، نقل از فرهنگ فارسی معینی ص 1659.
[2] . محمدجعفر، لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، چاپ کنج دانش، چاپ پانزدهم1384، ص 335، شماره 2683.
[3] . همان منبع ( منبع 2)
[4] .دکتر اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، ج اول، نشر میزان، ص 188.
[5] .اینترنت پایگاه اطلاع‌رسانی دندانپزشکان به آدرس WWW.IRDEN.COM بخش آشنائی با قوانین و مقررات.
[6] . جهانگیر منصور – مجموعه قوانین، ق مجازات اسلامی، چاپ دوم، 1377، چاپ نیل، نشر دیدار
[7] . اینترنت، پایگاه اطلاع‌رسانی دندانپزشکان WWW.IRDEN.COM بخش آشنائی با قوانین و مقررات.
[8] . اینترنت، پایگاه اطلاع‌رسانی دندانپزشکان WWW.IRDEN.COM بخش آشنائی با قوانین و مقررات.
[9] . دکتر عباسی، محمود؛ مجموعه مقالات حقوق پزشکی، ج 6، چاپ بهار، 1383 انتشارات حقوقی – تهران (نقل به مضمون ازصفحات 185 الی 192) و پایگاه اطلاع‌رسانی دندانپزشکان (اینترنت) آدرسی WWW.IRDEN.COM بخش آشنائی با قوانین و مقررات
نویسنده : داود بهرامیان افضل
http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=32235
http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=32235
برچسب ها:رضایت به درمان در امور پزشکی