مفهوم اصل شخصی بودن مجازات‌ها
در گفت و گوی «حمایت» با یک حقوقدان بررسی شد؛
مفهوم اصل شخصی بودن مجازات‌ها
گروه حقوقی-عبور از خط قرمزهایی که قانون با قید مجازات آنها را ممنوع کرده است، جرم محسوب می‌شود و مجازات مقرر در قانون را به همراه دارد. ارتکاب جرم، نه تنها پای مرتکب را به دادگاه کیفری باز می‌کند بلکه شرکا و معاونان جرم هم محاکمه شده و در صورت ثبوت اتهام مجازات می‌شوند. اما غیر از کسانی که در ارتکاب یک جرم دخالت داشته‌اند مجازات شخص دیگری که ارتباطی با ارتکاب جرم نداشته‌اند منطقی به نظر نمی‌رسد. این قاعده که عقل کاملا آن را منطقی می‌یابد در حقوق به اصل شخصی بودن مجازات معروف است. در گفت‌وگو با سلمان عمرانی کارشناس حقوقی به بررسی این اصل و نتایج آن می‌پردازیم.
این مدرس دانشگاه در تعريف اصل شخصي بودن مجازات‌ها به حمايت مي‌گويد: اصل شخصی کردن مجازات‌ها، به این معنی است که مجرم به تنهایی درد و رنج مجازات را تحمل کند و بستگان و افراد مرتبط با وی تاوان عمل وی را ندهند. این اصول اولی و بدیهی نظام عدالت کیفری است و تخلف از آن توجیه‌پذیر نیست.
سلمان عمراني ضمن بيان مطلب فوق ادامه مي‌دهد: در گذشته‌های بسیار دور این اصل چندان مراعات نمی‌شد. به عنوان مثال در برخی فرهنگ‌ها، در برابر قتلِ یک فرد افرادی غیر از قاتل قصاص می‌شدند. يا در مثالي ديگر اگر فرزند کسی به قتل می‌رسید، در مقابل فرزند قاتل کشته می‌شد و در نتیجه کیفر اصلی را فردی غیر از مرتکب جرم تحمل می‌کرد.
وي با بيان اينكه اکنون اصلی شخصی بودن مجازات در حقوق اغلب کشورها مورد توجه قرار گرفته است و فرض شده که به تمام و کمال به آن عمل می‌شود، به قوانين ايران اشاره كرده و تاكيد مي‌كند: در حقوق ایران هم به پیروی از مبانی شریعت اسلامی بر این نکته تاکید شده و کوشش شده تا در همه زمینه‌ها مراعات شود.
عمراني بر اين باور است که در برخی موارد، به دلیل تاثیرپذیری از حقوق غربی، تا حدودی از این اصل مترقی فاصله گرفته‌ایم.
جایگاه اصل شخصی بودن در فقه اسلامی
این کارشناس حقوقی در خصوص اينكه اصل شخصي بودن مجازات‌ها چگونه و به چه شكل در اسلام مورد توجه قرار گرفته است، تصريح مي‌كند: در آیات متعدد قرآن بر این مساله تاکید شده و از مظاهر بارز عدالت دانسته شده است.
عمرانی در ادامه با ذكر مثالي بيان مي‌دارد: به عنوان مثال آیه 163 سوره انعام می‌فرماید: «لا تزروا وازره وزر اخری» به این معنی که هرکس فقط و فقط تاوان عمل خویش را تحمل می‌کند و در مثالي ديگر به آیه 285 سوره بقره اشاره مي‌كند كه در اين آيه آمده که «لايكلف الله نفسا اِلّا وسعها لها ما كسبت و عليها ما اكتسبت» که هر کس منتفع و متضرر از عمل خویش است.
وي در ضمن بيان مطالب فوق معتقد است كه در روایات اسلامی به طور دقیق‌تر و كامل‌تر به این نکته اشاره شده و از مظاهر عدالت در این جهان و در عدالت کیفری شناخته شده است.
نگاهی تطبیقی به اصل شخصی بودن مجازات‌ها
این مدرس دانشگاه در پاسخ به اين سوال كه حقوق بين‌الملل و قوانين ساير كشورها در مورد اصل شخصي بودن مجازات‌ها چه قوانيني را در نظر قرار داده‌اند، اشاره مي‌دارد: همان طور که عرض شد، این یکی از اصول مسلم عدالت کیفری دانسته شده و تمام تلاش بر این است که در هر نظامی این اصل مراعات شود.
عمرانی اين گونه ادامه مي‌دهد: در اینجا باید به یک نکته اشاره کرد. در نظام کیفری اسلامی، اصلی‌ترین مجازات، مجازاتِ شلاق است و در بیشتر موارد – چه در حدود و چه در تعزیرات – این مجازات پیش‌بینی شده است. در مقابل، کمترین توجه به مجازات حبس شده است.
اين مدرس دانشگاه در تكميل صحبت‌هاي خود تاكيد مي‌كند: این یکی از ظرافت‌های حقوق کیفری اسلام در مراعات اصلی شخصی بودن مجازات‌ها ست. مجازات شلاق، با وجود دردآور بودن، مجازاتی کاملا شخصی است و تنها شخص مرتکب جرم، آن را تحمل می‌کند و تبعات منفی بسیار اندکی برای اطرافیان مجرم به دنبال دارد.
سلمان عمراني با بيان اين مطلب كه اما مجازات حبس که شکل گسترده و فراگیر آن، میراث تبعیت از حقوق غربی است، مجازاتی است که گاه تبعات بسیار شدیدی برای بستگان مجرم دارد. وی خاطرنشان مي‌كند: وقتی پدر یک خانواده به حبس می‌رود؛ وقتی مادر یک خانواده و يا همسر یک خانواده به حبس می‌رود؛ وقتی فرزند یک خانواده به حبس می‌رود؛ تنها فرد مجرم مجازات نمی‌شود. بلکه همه خانواده او مجازات می‌شوند.
منبع: روزنامه حمایت
http://www.hemayat.net/news/bar%201.htm
برچسب ها:اصل شخصی بودن مجازات‌ها, مجازات, مفهوم