مهريه؛ عندالاستطاعه يا عندالمطالبه؟
در گفت‌وگوی «حمایت» با دكتر محمدجواد صفار بررسي شد؛
مهريه؛ عندالاستطاعه يا عندالمطالبه؟
گروه حقوقي – ازدواج يك نهاد حقوقي است. هر چند بسياري از كارشناسان بر اين باورند كه در ازدواج اخلاق حرف اول را مي زند و بايد سعي شود تمامي مناسبات درون خانواده از طريق اخلاق مرتفع شود، نبايد صحت اين جمله را دليلي بر عدم لزوم آگاهي زوجين از قواعد و مقررات مرتبط با ازدواج دانست. يكي از اصلي‌ترين موضوعاتي كه داراي ابعاد فراوان قانوني است، مهريه است.
انواع مهريه و اقسام مختلف روش‌هاي دريافت آن موضوعی است كه حتما بايد قبل از ازدواج و تعيين مهر براي زوجين مشخص و معلوم باشد. در اين ميان بخشنامه جديد رئيس قوه قضاييه، قانون جديد حمايت از خانواده و پيش‌نويسي كه درباره تعيين سقف براي مهريه روي ميز مجلسيان است، موضوع را كمي پيچيده‌تر از قبل و به آموزشي دقيق‌تر نيازمند كرده است. در گفت‌وگو با دكتر محمد جواد صفار عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي، تمامي اين جوانب را به طور مفصل تبيين كرده‌ايم كه بدان‌ها خواهيم پرداخت.
زمان مالكيت مهريه
مدرس دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی در خصوص زمان مالکیت مهریه برای زن می‌گوید: یکی از مقرراتی که قانون مدنی پیش‌بینی کرده، زمان تملک مهریه است، بدین معنا که آیا در زمان عقد نکاح زن صاحب مهر است یا پس از آغاز روابط زناشویی و به تعبیری پس از نزدیکی زن نسبت به مهریه حق تملک می‌یابد.
دکتر محمد جواد صفار ادامه می‌دهد که این موضوع به این دلیل مطرح می‌شود که مبحثی از طرف عوام و حتی بعضی از خواص به میان می‌آید، بدین مفهوم که تا قبل از نزدیکی، نصف مهریه به زن تعلق می‌گیرد. پس رابطه زناشویی به اضافه عقد نکاح، موجب مالکیت مهر است، در حالي كه در قانون مدنی مقرر شده است، به محض اینکه عقد نکاح منعقد شد، حقوق و تکالیف زوجه جاری می‌شود و یکی از حقوق زوجه، حقی است که نسبت به مهر پیدا می‌کند.
این وکیل دادگستری همچنین بیان می‌دارد: در ماده1092 قانون مدنی آمده است كه اگر حادثه طلاق قبل از نزدیکی رخ دهد، مهر نصف می‌شود، پس زن به محض جاری شدن عقد نکاح صاحب تمام مهر است. بنابراین نکاح مملک تمام مهر است و بعد از عقد نکاح ، مطالبه مهر امکان دارد تنها کافی است که زن زوجیت خود را اثبات کند.
شرايط پرداخت مهريه
صفار در مورد شرایط پرداخت مهریه در حقوق ایران اظهار می‌دارد: این موضوع با دو معیار سنجیده می‌شود. اول حکم قانون مدنی است. نظامات حقوقی خانواده در کشور ما یا قانونی و یا قراردادی است. بر فرض این که زوجین در مورد شرایط پرداخت مهر سکوت کنند، احکام قانون مدنی جاری است و قانون مدنی چون نکاح را مملک مهر می‌داند، بنابراین از نظر قانون مدنی پرداخت مهر حال است و نه مدت‌دار و به عبارت دیگر عندالمطالبه است و هر زمان که زن بخواهد، می‌تواند مهرش را مطالبه کند.
وی در ادامه تصریح می‌کند: اما قانون اين اجازه را داده كه در مورد زمان پرداخت مهر هر نوع توافقي انجام دهند. در مورد نحوه پرداخت مهر باید گفت که مهر مي‌تواند حال باشد و مؤجل و از طرفی منجز یا معلق باشد. در اینجا باید به این نکته اشاره کرد که قرارداد مهر معلق، صحیح است، اگر چه که نکاح معلق صحیح نیست.
این استاد دانشگاه می‌افزاید: در قانون مدني در خصوص مؤجل قرار دادن مهر مقرر شده كه زوجين مي‌توانند بر سر مهر توافق كنند و براي آن مدت بگذارند؛ بنا بر ماده ۱۰۸۳براي تأديه تمام يا قسمتي از مهر مي‌توان مدت يا اقساطي قرار داد.
انواع مهريه
صفار در خصوص منقول و غیرمنقول بودن مهریه نیز می‌گوید: البته مهر اقسام متفاوتي دارد. زمانی مهر، مال منقول و زمانی غيرمنقول است. در مال غيرمنقول چون اسناد ازدواج که در دفترخانه ازدواج تنظیم مي‌شود، نمی‌توانند مهر غيرمنقول را به ثبت برسانند، ابتدا مهر غيرمنقول در دفترخانه ثبت اسناد به ثبت می‌رسد و مراتب ثبت در دفتر ازدواج توسط سردفتر ازدواج انجام می‌شود، اما در مهر منقول، خود دفترخانه ازدواج آن را ثبت مي‌كند.
این وکیل دادگستری ادامه می‌دهد: مهر مي‌تواند مال مادي باشد يا مال معنوی مثل حق ثبت، حق مؤلف یا حق اختراع. اموال مادی می‌تواند منقول باشد یا غیرمنقول، عین یا منفعت. از نظر حقوق ایران حتی پاره‌ای از اموال هستند که عنوان فعل یا عمل را دارند. یعنی در برخي موارد افعال اشخاص نیز مالیت دارد و می‌تواند مهر واقع شود، مثل کسی که خدمات آموزشی خود را وقف قرار دهد یا خدمات پزشکی خود را مهر قرار دهد.
وي در اين باره مي‌افزايد: در یک کلام مهر باید مال باشد و مال صورت‌های متفاوتی دارد. صفار خاطرنشان مي‌كند كه از لحاظ حقوقي مال صورت‌هاي متنوعي دارد و فقط به ماديات مربوط نمي‌شود، اما در عقدنامه‌ها مهريه‌ها بيشتر وجه رايج، سكه يا زمين و ساختمان است.
مهريه‌هاي نامرسوم
این حقوقدان اشاره می‌دارد: در دوره‌هاي اخير مهريه‌هايي مرسوم شده كه بحث برانگیز است. مثل این که عضوی از اعضای بدن زوج را مهر قرار دهند.
وی ادامه می‌دهد: همیشه اين سوال مطرح است كه اينها مي‌توانند مهر باشند یا نه. به اعتقاد ما پاسخ منفی است، چون مهر دو شرط باید داشته باشد: مالیت و قابليت داد و ستد. اعضاي بدن آدمی اگر هم مالیت داشته باشند، قابلیت داد و ستد ندارند، اگرچه به اعتقاد ما مالیت هم ندارند. البته حق اختصاصی جوارح و اعضاي بدن مي‌تواند مورد انتقال باشد. پس در مجموع نتیجه‌ای که از بحث می‌گیریم این است که نحوه پرداخت مهر توافقي و قراردادي است که در آن طرفین با هم توافق می‌کنند يا سكوت مي‌كنند كه در این صورت، حكم قانون جاري مي‌شود و حكم قانون هم بر حال بودن و عندالمطالبه بودن مهر دلالت دارد.
مهريه عندالاستطاعه
دکتر صفار در تببین شیوه‌های مختلف ادای مهر چنین بیان می‌کند که در شیوه‌های اداي مهر یک اصل یا قاعده کلی در حقوق وجود دارد و آن تأدیه دین است. وي ادامه مي‌دهد: پرداخت مهر یعنی پرداخت دین. دین به سه صورت قابل طرح است: صورت اول این که طلبكار يا داين به بدهكار یا مدیون بگويد هر وقت داشتی دینت را ادا کن. اين شکل از پرداخت عندالاستطاعه است. صورت دوم این که مديون اعلام مي‌كند كه هر وقت خواستم دینم را ادا مي‌كنم یا طلبکار می‌گوید هر وقت خواستی دینت را ادا کن.
صفار ادامه می‌دهد كه اين صورت از لحاظ حقوقی صورت باطلی است، زيرا دين يك نوع تعهد است و پرداخت آن را نمی‌توان به خواست مدیون موکول کرد.
این عبارت مؤيد آن است كه طلبكار هيچ‌گونه الزامی بر اداي دين برای مدیون ایجاد نکرده است و بدیهی است که مديون هم خود پذیرای الزام و تعهد نخواهد شد. در نتیجه پرداخت دین آن قدر به تأخیر می‌افتد كه ارزش آن به صفر تنزل می‌یابد، زيرا اجل يا همان زمان در تعهدات مالی موثر در ارزش اقتصادي آن است. این حقوقدان تاکید می‌کند: به عبارت ساده هزار تومان دين در حال حاضر ارزش آن بیشتر از هزار تومان دین مؤجل است، مثلا پولی را که امروز باید بگیری اگر بخواهی یکسال دیگر بگیری بسيار بی‌ارزش‌تر می‌شود. این استاد دانشگاه در این خصوص می‌افزاید: عبارتي كه در نوشته‌هاي حقوقي و فقهي به كار مي‌رود، مؤید این سخن است که زمان در ارزش اقتصادي تعهدات مالی موثر است. للاجل قسط من الثمن؛ یعنی برای اجل قسط یا بهره‌ای از ثمن معامله وجود دارد. مراد این است که معامله نقد با نسيه، ارزش اقتصادي متفاوتي دارد.
مهريه عندالمطالبه
صفار در ادامه مبحث پرداخت انواع دین می‌گوید: راه سوم اداي دین این است که طلبكار به مديون بگويد هر وقت خواستم دين را ادا کن كه اين روش درباره مهريه همان مهريه عندالمطالبه است. در نتيجه بايد گفت كه اگر پرداخت دين به خواست مديون موکول شود، چنين تعهدي باطل است و اگر به خواست طلبكار موكول شود، صحیح است.
چنین دینی را عندالمطالبه می‌گوییم و اگر هم به قدرت مالي بدهکار موکول شود، یعنی هر وقت داشت، دین را ادا کند، دین عندالاستطاعه خواهد بود. وی ادامه می‌دهد که امروزه در عقدنامه‌ها هر دو قید به کار رفته و سردفتر هنگام اجرای عقد از زوجین یا زوجه سؤال می‌کند که مهریه شما عندالمطالبه یا عندالاستطاعه است که در این صورت اعلام زوجه که قطعاً با توافق زوج همراه است، در دفترازدواج ثبت می‌شود.این وکیل دادگستری در ادامه اشاره می‌دارد: بعضی مواقع به دلیل جهل، خانم‌ها زوج عندالاستطاعه را پذیرا می‌شوند؛ این یک ریسک است، چون تفاوت مهر عندالمطالبه با مهر عندالاستطاعه از زمین تا آسمان است. درست است که در هر دو دین ادا می‌شود، اما در اولی هر وقت زوجه بخواهد ، هست و دیگری هر وقت، زوج داشت، ادای دین می‌شود.
تعيين سقف براي مهريه
صفار درباره تعیین سقف برای مهریه می گوید: به نظر می‌رسد این کار چندان اصولی نیست؛ زيرا مبنای علمی ندارد. به نظر من تعیین سقف مهریه، دخالت در روابط خصوصی مردم است و حکومت اگر در روابط خصوصی مردم دخالت کند، آزادی‌های قراردادی را محدود می‌کند.
قانون جديد حمايت از خانواده
صفار در ادامه قانون حمایت از خانواده را قانونی می‌داند که نواقص و کاستی‌هایی دارد و همچنین دارای محاسنی است هرچند که نواقص آن بیشتر به چشم می‌آید. وی می‌افزاید: ان‌شا‌الله قوه مقننه در آينده بتواند کاستی‌های آن را مرتفع کنند و قانونی وضع شود که واقعا قانون حمایت از خانواده باشد، نه حمایت از زوج‌ها. حمایت از زنان و مردان هر یک به تنهایی آسیب است، اما حمایت از خانواده مبحثی لازم و حیاتی است. مطالب قانون خانواده سهل و ممتنع است، ولی در عین حال که ساده است، ابعاد بسیار پیچیده و گوناگونی دارد و این ابعاد باید تحت نظر همه علماي اجتماع باشد. هر کس به تنهایی نمی‌تواند در عرصه خانواده، قانون وضع کند، مثلا یک اقتصاددان از نظر من فقط از بعد اقتصادی خانواده را می‌بیند، یک روانشناس از بعد روانشناسی و به همین ترتیب از بعدهای حقوقی نیز باید تحت نظر باشد.
وي مي‌افزايد: خیلی دقت لازم است، در قانون نباید عجله شود، نباید تحت تأثیر فضا باشیم، مقطعی نباید کار کنیم، باید کار دایمی باشد و اصولی انجام شود و اشکالات و ایرادات را بررسی کنیم.
منبع:سایت روزنامه حمایت
http://www.hemayat.net/news/hoghughi4.htm
برچسب ها:عندالاستطاعه, عندالمطالبه, عندالمطالبه, مهريه, مهريه؛ عندالاستطاعه