همکاری علم ژنتیک در اثبات نسب
همکاری علم ژنتیک دراثبات ابوت يا نسب
يكي از مشكلات جوامع در حال توسعه ،امروزي شدن ،بدون قاعده و قانون افکارجوانان اين جامعه ها است .
اين جوانان كه اغلب تحصيلات عاليه دارند ولي فرهنگ و سواد عاليه ندارند ، روشنفكري وامروزي بودن را در اموري مي بينند كه گاه با فرهنگ سنتي و ديني ما ايرانيان تضاد كامل دارد،و همین مسئله سر آغاز مشکلات پیچیده تر بعدی خواهد شد.پيشرفت و امروزي شدن و همراه شدن با مسير پیشرونده فرهنگ نه تنها ناپسند نيست ،بكه بسيار هم پسنديده است به شرطي كه بر پایه اصول شكل گيرد.
تضاد فكري موجود در جامعه امروزي با فرهنگ وسنتهاي اصيل ايراني ،وكم شدن احترام و اطاعت از بزرگترها ،باعث شده است ،جوانان ما گاه قدم در راهي بگذارند كه جز گرفتاري و پشيماني سودي نداشته باشد.يكي از نماد هاي امروزي شدن که در گروههاي خاصي ،نماد اعتبار و افتخار نيز محسوب ميشود برقراري ارتباط آزاد و افسار گسيخته با جنس مخالف است.دراين مبحث به هيچ عنوان قصد قضاوت يا نقد ديگران وجود ندارد ،بلكه تنها هدف ،آگاهي دادن به جوانان است تا شايد ناآگاهانه در دام برخي مشكلات گرفتار نشوند.
خانواده به عنوان اصلي ترين جزء جامعه در دين و فرهنگ ما داراي تعريف و قوانين خاصي مي باشد. اغلب اين قوانين در راستاي حمايت از خانواده و تحكيم بنيان آن است. زيرا خانواده بايد محيطي امن جهت پرورش فرزندان كه سازنده نسل بعدي هستند،باشد. شايد يكي از مهم ترين وظايف هر فرد ،تربيت فرزند شايسته و تحويل آن به جامعه است که اين مهم امكان پذير نيست مگر در دامان خانواده و پدر و مادري شايسته. ولی متاسفانه گاهي با اقدامات نادرست خود باعث تولد فرزنداني مي شويم كه بار خطاهاي تمام زندگي مارا تا آخر عمر به دوش خود مي كشند.
يكي از مسائلي كه متاسفانه در جامعه امروزي ايران ديده ميشود ،مراجعه برخي خانمها جهت مشاوره حقوقي در رابطه با موضوع اثبات ابوت يا نسب است .داستان بسيار ساده و تكراري است ،دوستي ساده يك دختر و پسر ،پيشرفت روابط ،از بين رفتن حرمت ها، ادامه روابط نامشروع ، عقد نطفه يك طفل بي گناه،كتمان پدر،مستاصل ماندن مادر.
داستان كلي يكسان است تفاوت اندك در آدمهاي قصه و اخلاق آنهاست ،بعضي ساده اندوبرخي ديگر زيرك و هوشيار ،بعضي اتفاقي دچار گرفتاري مي شوند برخي با نقشه قبلي و…….متاسفانه اين مبحث جزء مباحثي است كه به علت رعايت حرمت ،در رسانه هاي عمومي كمتربه آن به پرداخته شده است .شايد اگر جوانان ما ،بويژه برخي دختر خانمهابا مشكلات و موانعي كه سرراه آنها قرار ميگيرد و نكات قانوني و پزشكي و…..آشنايي بيشتري داشته باشند كمتر به این گرداب كشيده شوند.در اين بحث بيشتر به مسائل پزشكي اثبات نسب و معرفي روشهاي موجود پرداخته مي شود ولي به علت وابستگي نزديك با مسائل حقوقي ناگزير از بيان برخي مسائل حقوقي موضوع نيز مي باشيم .قبل از ورود به بحث اصلي ، لازم است ابتدا به نكات مختصري در مورد علم وراثت پرداخته شود.
بدن انسان از تعداد بسيار زيادي سلول تشكيل شده است اغلب اين سلولها داراي يك هسته مي باشند، هر هسته حاوي رشته هايِDNA (دي-ان-اي)است و هر كدام از رشته هاي DNA حاوي ژن هستند.ژن ها اطلاعات ژنتيكي هر فرد را در خود جا داده و عامل اصلي توارث ميباشند.هر انسان محتواي ژني خود را از پدر ومادر دريافت ميكند به اين صورت كه از 46 عدد كروموزوم موجود در هسته هر سلول 23 عدد از مادر و 23 عدد از پدر به فرزند مي رسد. پس طفل مخلوطي از يك نيم مجموعه كروموزوم پدري و يك نيم مجموعه كرموزوم مادري است .ژنتيك علمي است نوو به ارث رسيدن صفات از والدين به فرزندان را بررسي مي كند. اين علم گرچه در تحقيقات جنايي و اثبات نسب جايگاه ويژه اي پيدا كرده است ولي با توجه به سنت گرا بودن قوانين حقوقي ايران هنوز جايگاه اصلي خود را در حقوق نيافته است .
آزمونDNA
آزمون شناسايي هويت از طريق DNA كه به اثر انگشت ژنتيكي هم معروف است يكي از قطعي ترين آزمونهاي تعيين نسب است .البته لازم به ذکر است كه بررسي DNA كاربردهاي بسيار وسيعي در تحقيقات جنايي دارد كه مسئله اثبات نسب تنها يكي از اين موارد است .اين آزمون ابتدا در سال 1985 در انگلستان مطرح شده وامروزه با پيشرفت علم ژنتيك و دستگاههاي انجام تست ،درصورتي كه اين آزمون به صورت پيشرفته انجام گيرد قطعيت آن در حد 99/99% است.همانطور كه ذكر شد،محتواي ژنتيكي هر فرد به صورت 50%-50% از والدين دريافت مي شود در اين آزمايشات 1 سلول از طفل و 1 سلول از پدر فرضي گرفته مي شود و ژنهاي روي كروموزوم هاي اين هسته ها به طور دقيق بررسي ميگردند،حداقل 15يا 16نشانه در هر قطعه بررسي مي شود ودر صورتي كه حتي يكي از اين نشانه ها در طفل با پدر فرضي متفاوت باشد،رابطه ابوت تائيد نمي شود.نمونه سلولي لازم براي اين آزمايش ميتواند از هر ناحيه بدن كه داراي سلول هسته دار باشد گرفته شود از منابع در دسترس مي توان به بزاق ، خون سطحي ،مووناخن،اشاره كرد
نحوه انجام تست به اين صورت است كه پس از دريافت سلول حاوي DNAابتدااز طريق يك عمل آزمايشگاهي به نام P.C.R (پي – سي – آر )ميزان اين DNA را تكثير مي كنند تا افزايش پيدا كرده و قابل بررسي باشد. سپس برشهاي لازم را روي DNA وارد كرده ودر نهايت يك عكس از الگوي DNA تهيه مي شود كه قابل بررسي و نيز مقايسه با ساير الگوها به دست آمده از فرد ديگر است .
نمونه نوزاد ميتواند 3-5/0سی سی خون بند ناف نوزاد تازه متولده شده یا5/0سي سي خون پاشنه پاي نوزاد باشد. در مورد پدر فرضي نيز 7-3 سي سي خون كفايت ميكند.از نظر پزشكي راههاي ديگري نيز براي دستيابي به سلول جنين وجود دارد . زماني كه فرصت و زمان محدود باشد و بررسي و مقايسه محتواي ژنتيكي جنين و پدر فرضي قبل از تولد لازم شود،مي توان از روش" آمنیو سنتز"يا روش CVS كه همان نمونه برداري از پرزهاي جفتي است به سلول جنين دسترسي پيدا كرد. نمونه برداري از پرزهاي جفتي جهت دسترسي به سلول جنين يك روش تهاجمي است كه اغلب كاربرد زيادي ندارد اين روش از هفته 8-12 حاملگي قابل انجام است عمل تقريبا" سرپايي تحت هدايت سونوگرافي توسط متخصص زنان و زايمان انجام مي شود و حدود 30-50 دقيقه زمان نياز دارد. عوارض اين عمل ،شامل احتمال سقط،عفونت ،خونريزي بد شكلي اندام های جنين است .
آمينوسنتز روش ديگري است كه قبل از هفته 14تا 16 بارداري قابل انجام نیست .جنين در شكم مادر درون يك كيسه به نام كيسه آمنيون قرار دارد و حد فاصل جنين و كيسه از مايعي به نام مايع آمنیوتیك پر شده است اين مايع يه عنوان يك ضربه گير براي جنين عمل ميكند و نيز به جنين فرصت شناوري ميدهد اين مايع حاوي سلولهاي جنيني است . نمونه برداري از این مایع تحت هدايت سونوگرافي و توسط متخصص زنان و زايمان انجام مي شود. سوزن اغلب از طريق جداره شكم و رحم وارد بدن مادر ميشود.اين روش نيز مشابه CVSعوارض خاص خود را دارد ازجمله احتمال سقط جنين يا صدمه به جنين ،نشست مايع ،عفونت مايع ،زايمان زودرس ،صدمه به بافتهاي بدن مادرو ……در هر دو روش به علت عوارض احتمالي لازم است پس از انجام نمونه گیری مادر به مدت 4تا7 روز تحت نظر متخصص زنان وزايمان باشد و سونوگرافي مكرر نيز جهت بررسي سلامت و شرايط جنين ،جفت و مایع آمنیوتیک لازم است .زمان آماده شدن جواب آزمايشات حدود 1 الي 3 هفته است معمولا" در آزمايشگاههاي دولتي كثرت نمونه هاي قابل بررسي ،كمي اين پاسخگويي را به تاخير مي اندازد.
آزمايشگاههاي تشخيص ژنتيك معتبري در تهران و برخي شهرستانها وجود دارد ولي آزمايشگاه مرجع كه مورد تاييد محاكم قضايي است معمولا آزمايشگاه پزشكي قانوني است . آزمايش DNA در تمام مراكز پزشكي قانوني استان تهران و شهرستانها انجام نمي شود در حال حاضر شعبه كهريزك تهران و معدودي از مراكز استانها امكان انجام اين آزمايشات را دارند و در ساير مناطق افراد بايد به اين مراكز مراجعه نمايند.
با انجام دقيق نمونه برداري ، PCR و ساير مراحل و استفاده از دستگاههاي پيشزفته تر اعتبار اين آزمون در حد99/99% ميباشد.هزينه انجام آزمايشات به خاطر تخصصي بودن ،بالاست ودر آزمايشگاههاي پزشكي قانوني طبق تعرفه حدود 130/000ودر آزمايشگاههاي خصوصي حدود 800/000 تومان مي باشد.لازم به ذکر است که گرچه آزمایشDNA از نظر علم پزشکی قطعیت کامل دارد ولی همانطور که قبلا هم اشاره شد به سبب سنت گرایی قوانین حقوقی حاکم ،آزمايشات ژنتيك انجام شده در پزشكي قانوني ، درحد نظر كارشناسي هستند و دليل محسوب نمي شوند كه باعث وصول قطع و يقين بشوند بلكه در اصطلاح حقوقي جزء اماره محسوب ميشوند كه گرچه به قاضي كمك ميكند تا حصول ظن كند ولي بهر حال از قطع و يقين ضعيف تر است ودر تصميم گيري نظر قاضي باارزش تر است .
آزمايش گروه خون
يكي ديگر ار آزمايشات مورد استفاده در اثبات ابوت تعيين گروه خوني است .اين آزمايش قطعيت آزمايش DNA را ندارد و جواب مثبت يا منفي نادرست در اين آزمايش محتمل است .معمولا" اين آزمايش در مواردمنفي ،ابوت را رد ميكند (صد در صد نيست )ولي در موارد مثبت اثبات ابوت نمي كند . مثلا" پدر فرضي با گروه خوني O" " نمي تواند صاحب فرزندي با گروه خوني AB شود،حتي اگر مادر طفل داراي گروه خوني AB باشد . همانطور كه ذكر شد به علت برخي تغييرات ژني و جهش هايي كه ممكن است در سطح كروموزومها اتفاق بيافتد اين آزمايش قطعيت ندارد. ولي از آنجائيكه هزينه اين آزمايش اندك است و جواب نيز سريعا" آماده ميشود گاهي قاضي صلاح ميبيند از اين آزمون استفاده كند و برخي افراد هنگامي كه با جواب مثبت آزمايش مواجه مي شوند به جرم خود اقرار مي كنند كه اين اقرار همان دليل لازم براي صدور راي نهايي محكمه ميشود.
در صورتيكه مرد درخواست (اثبات /رد) ابوت داشته باشد انجام آزمايشات ساده تر است به اين صورت كه خود پدر فرضي با رضايت خاطر جهت دادن نمونه به آزمايشگاه مراجعه مي كند و نوزاد نيز معمولا" در دسترس است ولي اگر مادر ادعا كند و قصد اثبات ابوت داشته باشد ، مرد به عنوان خوانده در يك دادرسي حقوقي مي تواند از همكاري سرباز زند و جهت دادن نمونه به آزمايشگاه همكاري نكند. گرچه برخورد اكثر قضات به گونه اي است كه خوانده همكاري مي كند ولي توجه به اين نكته ضروري است كه " قانوني كه بتواند مرد را وادار به انجام اين آزمايش نمايد وجود ندارد".
در بحث وجود فرزند نامشروع ، تنها مجازات طرفين مورد نظر نيست بلكه امور مهمي مثل تعيين سرپرستي ،مهريه ،ارث ، نفقه و…. مد نظر است . گاهي خانمها به اشتباه تصور مي كنند كه وجود فرزند يا روابط نامشروع باعث مي شود دادگاه راي به الزام مرد جهت ازدواج با زن بدهد ولي در اين مورد نيز هيچ گونه ماده قانوني كه مرد را ملزم به اين كار كند وجود ندارد و تنها در جامعه ما به علت برخي تبعات اجتماعي ،قاضي مي تواند پيشنهاد ازدواج را بدهد.
در انتها به عنوان جمع بندی مجددا به چند نکته اشاره می شود، نكته اول در مواردي كه مادر خواهان باشد ابتدا بايد ادعاي خود را اثبات نمايد كه در صورت عدم همكاري پدر فرضي با مشكل مواجه مي شود و نكته دوم اينكه اگر مرد راضي به ازدواج نباشد قانوني وي را ملزم به انجام اين عمل نمي كند و نكته سوم اينكه با توجه به نو بودن علم ژنتيك و آزمون DNA و سنت گراي قوانين موجود در محاكم ايران آزمايش ژنتيك با قطعيت 99/99 درصد تنها حكم يك نظر كارشناسي را دارد و اينجاست كه نقش قاضي در چنين دادرسي هايي بسيار پر رنگ مي شود. و نكته آخر اينكه با اجازه شاعر ،جهت يك تغيير كوچك:
چرا عاقل كند كاري كه باز آرد گرفتاري
نگارش: دکتر مینا نریمان
با سپاس ویژه از سرکار خانم دکتر علی پور(متخصص زنان و زایمان) و جناب آقای نصیر ملکوتی (وکیل پایه یک دادگستری)
منبع:http://dr-nariman.ir
برچسب ها:آزمايش گروه خون, آزمونDNA, اثبات ابوت يا نسب, علم ژنتیک, همکاری علم ژنتیک در اثبات نسب