پرونده شخصیت ،حلقه ای مفقود در فرایند دادرسی کیفری
| پرونده شخصیت ،حلقه ای مفقود در فرایند دادرسی کیفری |
| طبقه موضوع : مقالات نویسنده : ارسلان اشرافی ، قاضی دادگستری و مدرس دانشگاه |
- شخصيت در لغت به معني شرافت ،رفعت ،نجابت ،بزرگواري ،مرتبه و درجه آمده است ،شخصيت از ديدگاه روان شناسي باآنچه در اصطلاح عاميانه متداول است متفاوت است . شخصيت ترجمه كلمهpersonaliy است و از واژه persona مشتق شده است ، پرسونا به معني ماسكي بود كه در قديم بازيگر تئاتر به چهره خود مي زد و آن را تا آخر نمايش نگه مي داشت.
- در تعريف شخصيت بايد گفت « شخصيت يعني عنصر ثابت رفتار فرد،شيوه بودن او و بطور كلي آنچه همراه با او هست و موجب تمايز او از ديگران مي شود».1
- عوامل موثر در شكل گيري و تكوين شخصيت عبارتند از عوامل ژنتيك وعوامل محيطي . در ميان عوامل ژنتيكي، وراثت و غدد درون ريز و در ميان عوامل محيطي ،محيط جغرافيايي و اجتماعي حائز اهميت هستند. طبيعي است كه ارزشها وهنجارهاي حاكم ،فرهنگ هرجامعه ،جمع دوستان مجامع علمي ،ورزشي ،مذهبي ،اخلاقي ،اختلال در غدد درون ريز يا داخلي مثل نقص تيروئيد ،نحوه تركيب كرومزومها، نوع محيط جغرافيايي مثل زندگي در محيط كوهستاني يا شهري مناطق سردسير يا گرمسير و همچنين محيط اجتماعي مثل خانواده ،مدرسه ،دانشگاه ،محيط كار و …. همه بر شخصيت فرد تاثير گذار مي باشند.
- همچنانكه بين فلاسفه و متفكرين از قديم الايام درخصوص جبر و اختياراختلاف نظر وجود داشته درجرم شناسي نيز اصل آزادي و اختيار در بزهكاري و همچنين جبر در بزهكاري هر كدام طرفداراني دارد تا جائيكه پيروان مكتب تحققي آنقدر پيش رفته اند كه آنريكوفري بزهكاري مادرزادي را نتيجه اجتناب ناپذير يك رشته اثرات وراثتي دانسته و فرد بزهكار را كه به زعم او بيشتر مرتكب جنايت مي شود از نظر اخلاقي و رواني و جسماني بيمار مي داند2 و برخي ديگر نظريات مذكور رامردود و غير علمي مي دانند و ليكن در هر حال مجرم نيز شخصي از اشخاص جامعه است كه در فرايند دادرسي نقش مهمي را عهده دار مي باشد تا جائيكه با فوت وي در مجازاتهاي شخصي تعقيب موقوف مي شود.( بند 1 ماده 6 ق. آ. د. ك ) يا با توبه وي دربعضي مواردحد ساقط مي گردد( مواد 181 ،132و 125 و …. ق .م 1آآأآاااآ) به همين لحاظ به منظور پي بردن به زواياي شخصيت مجرم،تشكيل پرونده شخصيت در كنار پرونده كيفري از ضروريات يك دادرسي عادلانه كيفري محسوب مي گردد. عوامل مهمي مثل جنس،حسن سابقه ،سوء سابقه ، سابقه محكوميت كيفري ،وضعيت جسماني ،رواني اقتصادي ،خانوادگي ،اجتماعي و …. از مؤلفه هاي لازم براي تشكيل پرونده شخصيت به حساب مي آيند.در بعضي از نظامهاي حقوقي تشكيل پرونده شخصيت صراحتاً از سوي مقنن طي مواد قانون آئين دادرسي كيفري ذكر شده است بعنوان مثال در قانون آئين دادرسي كيفري فرانسه اصلاحي 1993 طي بندهاي 6و7 ماده 81 تحقيق و تشكيل پرونده شخصيت در مورد متهم در خصوص جرائم ازدرجه جنايي اجباري ودرمورد جرائم ازدرجه جنحه اي اختياري اعلام شده است . در نظام حقوقي ايران در مواردي مانند :
- 1- تشخيص مجازات مناسبتربه حال متهم براي اعمال كيفيات مخففه (م 22 ق . م.1)
- 2- بررسي وضعيت اجتماعي وسوابق زندگي محكوم عليه واوضاع واحوالي كه موجب ارتكاب جرم ازسوي وي گرديده جهت تعليق اجراي مجازات(بند ب م 25 ق . م.1) يا تعليق مراقبتي (م 29ق.م 1)
- 3- پيش بيني اين موضوع كه محكوم عليه پس از آزادي مجدداً مرتكب جرمي نخواهد شد ، به منظور اعمال مقررات آزادي مشروط (بند 2 م 38 ق.م.1)
- 4- تشخيص استحقاق تخفيف مجازات در مورد شركاء جرم به تناسب تأثير عمل ارتكابي هر يك (تبصره م 42 ق .م .1)
- 5- تشخيص حالت خطرناك مجنون به منظورنگهداري وي درمحل مناسب تا رفع حالت خطرناك (م 52 ق م 1)
- 6- تشخيص حالت خطرناك مجرمين به منظوراعمال اقدامات تاميني و تربيتي در خصوص آنان (م.1 قانون اقدامات تاميني و تربيتي مصوب 1339)
- 7- تشخيص درجه خطرناكي مجرمين به منظور نياز يا عدم نياز به نگهداري يامعالجه آنان در تيمارستان مجرمين(م .4 اقدامات تاميني و تربيتي مصوب 1339)
- 8- تشخيص بيم تجري مرتكب به منظور اعمال مجازات تعزيري در مواردي مثل مواد 224و 614 ق.م.1
- 9- تشخيص اقتضاء تخفيف مجازات در جرائم غير قابل گذشت به استثناء گذشت شاكي خصوصي بعد از قطعيت حكم و تقاضاي محكوم عليه (م 227 ق.آ.د.ك)
- بررسي و تحقيق پيرامون ابعاد شخصيت متهم يا محكوم عليه توسط شخص قاضي و عندالزوم ضابطين دادگستري آنهم ضمن پرونده كيفري صورت مي گيرد وليكن درمراحل كشف جرم ،تحقيقات مقدماتي ، تعقيب جرم و دادرسي به معناي خاص كه همان صدور حكم است پرونده اي تحت عنوان پرونده شخصيت به صورت مستقل و جدا از پرونده كيفري وجود ندارد و قانونگذار با بي تقاوتي كامل نسبت به آن گذشته است به عبارت ديگر در ايران تشكيل پرونده شخصيت اصولاً پس از محكوميت است نه در مرحله اتهامي.3
- درنظام حقوقي ايران تنها در مرحله اجراي مجازات حبس به منظور شناسايي زندانيان جهت طبقه بندي آنان تشكيل پرونده شخصيت ضروري است حسب ماده 71 آئين نامه اجرايي سازمان زندانها واقدامات تاميني و تربيتي مصوب 1372 « در هر زندان قسمتي به نام تشخيص به منظور شناخت شخصيت زندانيان و طبقه بندي آنها ، بااستفاده از خدمات كارشناسان متخصص تشكيل مي گردد كه تهيه و تنظيم و نگهداري پرونده شخصيتي زنداني به شرح مواد بعدي به عهده اين قسمت است » و حسب ماده 72 آئين نامه مذكور « محكومان حداكثر دو ماه در قسمت پذيرش و تشخيص تحت آزمايشهاي پزشكي ،روانپزشكي، آزمونهاي روانشناسي و شناخت شخصيت و استعداد قرار گرفته و ميزان سلامت جسماني و رواني و معلومات و اطلاعات مذهبي و علمي و فني آنان از جهت شناخت شخصيت بررسي و تعيين مي گردد . مددكاران اجتماعي طبق موازين اسلامي در خصوص سوابق زندگي تحقيقات لازم به عمل آورده گزارش كاملي از گذشته محكوم از دوران طفوليت تا زمان تنظيم گزارش در محيطهاي مختلف خانوادگي، تحصيلي ،محلي ، حرفه اي و غيره را با اظهار نظر خودتهيه مي نمايند. درانقضاء مدت اقامت زنداني در قسمت پذيرش و تشخيص كليه گزارشهاي متخصصين در پرونده او متمركز مي شود تا در شوراي طبقه بندي مطرح گردد»
- نتيجه كلام اينكه در نظام حقوقي ما بررسي پيرامون شخصيت متهم در مراحل پنج گانه دادرسي صورت مي گيرد ولي تنها در مرحله نهايي يعني اجراي حكم است كه تشكيل پرونده شخصيت الزامي گرديده در صورتيكه تشكيل پرونده مذكور در تمامي مراحل دادرسي كيفري و حداقل در جرائم مهم و از درجه جنايي بااستفاده از تحقيقات و نظريات متخصصين فن از پزشكي ،روانپزشكي ،روانشناسي كيفري ،جرم شناسي ،علوم مذهبي و…. ضروري و لازم به شمار مي رود و تنها از اين طريق است كه امر تشخيص امكان پذير مي گردد يعني كشف ارتباط ميان ساختمان فكري مجرم و رشد عاطفي و زيستي او و همچنين جرم ارتكابي.4 و متعاقب آن است كه كشف عوامل جرم زا و نحوه برخورد با آنها محقق مي گردد .
پي نوشتها
1- گنجي ،دكتر حمزه ،روان شناسي عمومي ،چاپ يازدهم 1378 ،ص 308
2- نجفي توانا ،دكتر علي ، جرم شناسي ،مبحث توراث و اثر آن بر بزهكاري ،چاپ دوم 1378 ، ص 145 به بعد
3- نوربها ،دكتر رضا ،زمينه جرم شناسي ،چاپ اول ،1377،ص 203
4- ايبراهمن ، ديويد ، روانشناسي كيفري، ترجمه دكتر پرويز صانعي ،چاپ دوم 1317 ،ص 284
ارسلان اشرافي
قاضي دادگستري و مدرس دانشگاه
منبع:http://www.dadfars.ir/tabid/164/ctl/Edit/mid/529/Code/47/Default.aspx
برچسب ها:پرونده شخصیت