پولشویی پاک کردن ردپای جرم
پولشویی به مجموعه اعمالی گفته می‌شود که طی آن معاملات و درآمدهای نامشروع شکلی کاملاً قانونی می‌گیرند و از تعقیب و مجازات قانون رهایی می‌یابند. پول شویی یکی از عواملی است که موجب فساد اقتصادی جوامع می شود و آنان را ازپیشرفت وتوسعه اقتصادی باز می دارد همچنان که در بسیاری از کشورها شاهد ضعف فعالیت اقتصادی به خاطر استفاده از پولهای نامشروع هستیم . اما آنچه چهره پول شویی را بیش از بیش زشت جلوه می دهد، دستگاههای تبهکاری و انجام عملیات بانکی توسط آنهاست که گاه به عنوان جریانی خارج از نظام اقتصادی موجب فلج شدن چرخه های پولی و مالی کشورها می شود .در کشور ما نمونه های مختلفی از این پولهای کثیف مشاهده می شود، مانند پولهای سیاه (قاچاق مواد مخدر) و پولهای خاکستری (فرار از مالیات، کلاهبرداری، حیف و میل منابع ملی و عمومی). اکتساب پولهای کثیف و تطهیر آن عملی خلاف و غیر قانونی بوده و دارای تبعات منفی بسیاری بر اقتصاد کشور می‌باشد. به همین دلیل مبارزه با پول شویی مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفته است و کشورها برای نیل به این مقصود به تصویب قوانین و مقررات ویژه ای اقدام کرده اند.
پیشرفت و توسعه اقتصادی، احساس امنیت بیشتر اقتصادی، بهبود جایگاه ایران در عرصه اقتصاد جهانی و تقویت منافع ملی،از نتایج مبارزه با پول شویی است . در این مقاله ضمن تعریف ، روشها وفرایند پول شویی و راههای مبارزه با آن بیان شده است .
● مقدمه
پول شویی (Money Laundering) فرایندی پیچیده، مستمر، درازمدت و گروهی است که به طور معمول در مقیاسی بزرگ انجام می شود و می تواند از محدوده جغرافیایی – سیاسی یک کشور فراتر برود و به موجب آن پول کثیف حاصل از ارتکاب جرم تغییر شکل می یابد و به صورت مشروع و قانونی در می‌آید ، به نحوی که منشاء مجرمانه آن از لحاظ ردیابی مشکل می شود .غالباً مجرمان سعی می‌کنند با استفاده از سیستم بانکی منابع و وجوه حاصل از جرم را تطهیر کنند. از آنجایی که انگیزه مالی مهمترین انگیزه ارتکاب جرم است، جلوگیری از کسب درآمد نامشروع، یکی از ضروریات سالم‌سازی اقتصاد است و افراد را به سمت کسب درآمد حلال و قانونی سوق می‌دهد، با قانون مبارزه با پول شویی می‌توان از تزریق آنها به کالبد اقتصاد کشور جلوگیری کرد .
● تعریف پول شویی
پول شویی یک فعالیت غیرقانونی است که در طی انجام آن، عواید و درآمدهای ناشی از اعمال خلاف قانون، مشروعیت می‌یابد. به عبارت دیگر پولهای کثیف ناشی از اعمال خلاف به پولهای تمیز تبدیل و در بدنه اقتصاد جایگزین می شود.
● انواع درآمدهای نامشروع
درآمدهای نامشروع که به پولهای کثیف معروف است را می توان به سه دسته تقسیم کرد :
▪ پول سیاه : درآمدهایی که از راه قاچاق کالا و مواد مخدر و ثروت های نامشروع دیگر به دست می آید .
▪ پولهای خونین : به اقدامات ضد بشری و خیانت کارانه اطلاق می شود .
▪ پول های خاکستری: به در آمدهایی گفته می شود که ازکانال هایی زیر زمینی و پنهانی به دور از چشم مأموران حکومتی به دست می آید .
● فرایند پول شویی شامل مراحل زیر است
۱) جایگذاری
اولین مرحله از فرایند جرم پول شویی جایگذاری یا تزریق عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه به شبکه مالی رسمی ، با هدف تبدیل و تغییر منشا و یا مالکیت آن است . معمولاً جایگذاری عواید حاصل از جرم با تقسیم وجوه نقدی کلان به مبالغ کوچک صورت می‌گیرد . این شیوه به نحوی است که وجوه سپرده‌گذاری شده (کمتر از سقف معین پیش‌بینی شده برای گزارش دهی ) متعاقباً به خارج انتقال می‌یابند و بسرعت استرداد می‌شوند . مجرمان این روش را در اغلب کشورها ، مورد استفاده قرار می‌دهند. (حتی اگر سقف معینی برای گزارش دهی معاملات نقدی وجود نداشته باشد )
از دیگر روشهایی که مورد استفاده تطهیرکنندگان پول قرار می‌گیرد ، استفاده از نام بستگان نزدیک یا سایر اشخاصی است که به گونه‌ای با مجرمان در ارتباط هستند . همچنین تشکیل شرکتهای صوری یا شرکتهایی که اساساً به منظور پول شویی تاسیس می‌شوند و در نقاطی به ثبت می‌رسند که مقررات در این خصوص آسان است .
روش دیگری که مورد استفاده قرار می‌گیرد ، این است که مهاجران مبالغ جزئی و کم را در یک حساب مشترک می‌ریزند . گردش این حساب به نحوی است که واریز به آن ، توسط اشخاص غیر مرتبط یا به صورت مبالغ جزئی صورت می‌گیرد .
۲) لایه گذاری
لایه گذاری مرحله دیگری از جرم پول شویی است . این مرحله معطوف به جداسازی عواید حاصل از جرم ، ازمنشاء غیر قانونی آن است . این عمل از طریق ایجاد لایه‌های پیچیده ناشی از معاملات (نقل و انتقالات ) چندگانه باهدف مبهم ساختن زنجیره عطف حسابرسی و عدم امکان ردیابی منشاء مالی صورت میپذیرد . این امر ، متضمن انجام دادن عملیاتی مانندحواله وجه سپرده شده نزد بانکها و موسسات مالی دیگر ،یا تبدیل سپرده نقدی به اسناد پولی دیگر ( اوراق بهادار ، سهام و چک‌های مسافرتی) است .
۳) درهم آمیزی یا یکپارچه سازی
آخرین مرحله در فرایند پول شویی ، یکپارچه سازی یا فراهم آوردن پوشش و ظاهری مشروع برای توجیه قانونی عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه است . چنانچه مرحله لایه گذاری با موفقیت انجام شد ، عواید حاصل از جرم باید به نحوی وارد چرخه اقتصاد قانونی و رسمی شود.
این مرحله ، از طریق روشهای متعددی ، مانند سوق داراییهای نامشروع به سوی اشخاص یا شرکتهایی که به نحوی با مجرمان در ارتباط هستند ، یا از طریق روشهای دیگری مانند ، تاسیس شرکتهای پوششی و غیره انجام میپذیرد .
● روشهای پول شویی
۱) این پولها از حالت نقدینگی خارج و وارد سیستم بانکی می شود، سپس آنقدر جابه جا شده و از حسابی به حساب دیگر واریز می‌شوند تا هویت مالک واقعی آن مخدوش شود و بالاخره در آخرین مرحله با خرید سهام شرکتها و یا سرمایه‌گذاری در عرصه‌های مختلف قانونی، فرم و شکل قانونی می یابند .
۲) از معمولترین و مهمترین روشهای پول شویی این است که پولشویان برای کاهش جلب توجه مجریان قانون به عملیات پول شویی، مقادیر زیادی پول نقد را به مقادیر کوچکی تبدیل و یا به طور مستقیم در بانک سرمایه گذاری می کنند و یا با آن ابزارهای مالی چون چک، سفته و غیره می خرند و در مکانهای دیگر سپرده گذاری می کنند.
۳) ازشیوه های دیگر تطهیر پول می توان به سرمایه گذاری موقت در بنگاههای تولیدی – تجاری قانونی، سرمایه گذاری در بازار سهام و اوراق قرضه، ایجاد سازمانهای خیریه قلابی، سرمایه گذاری در بازار طلا و الماس، شرکت در مزایده های اجناس هنری و کالاهای قدیمی و انتقال پول به کشورهای دارای مقررات بانکی آزاد مثل کشور سوئیس اشاره کرد. به صورتی که پول کثیف زمانی که در فعالیتهای قانونی وارد وسرمایه گذاری شود، در طول گردش و دست به دست شدن با پولهای تمیز مخلوط می شود، به طوری که دیگر شناسایی آن ناممکن می شود.
۴) از دیگر شیوه های پول شویی خرید مغازه‌ها، رستوران ها و کیوسک‌ها است، جاهایی که روزانه در آن روند و چرخه پول وجود دارد و بدین وسیله می‌توان به طور مصنوعی با تزریق روزانه مبالغی از پولهای غیر قانونی به درآمد آنها بدون هیچگونه دردسری این پولها را به حسابی در بانک واریز کرد.
● آثار منفی پول شویی
۱) افزایش پول شویی و جرم و جنایت سبب کاهش تقاضای پول و کاهش معینی در نرخ سالانه GDP می شود. همچنین رشد فعالیتهای زیر زمینی به علت رشد پول شویی، به دلیل ثبت نشدن در GDP، سیاستهای اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد.
۲) پول شویی موجب شیوع بیشتر جرایم می شود و تمایل به سرمایه گذاری در فعالیتهای مولد را کاهش داده و موجب تضعیف بنیانهای اقتصادی کشور می شود.
۳) پول شویی بر توزیع درآمد در سطح جامعه نیز تاثیر می گذارد. در سطوح وسیع، فعالیتهای غیر قانونی نهفته، درآمد را از پس انداز کنندگان بزرگ به سمت سرمایه گذاران و پس انداز کنندگان کوچک و یا از سرمایه گذاریهای شفاف به سمت سرمایه گذاریهایی پر ریسک و با کیفیت پایین هدایت می کند و در نتیجه بر رشد اقتصادی تاثیر خواهد گذاشت.
۴) پول شویی سبب آلودگی مبادلات قانونی خواهد شد، بدین صورت که اعتماد به بازارها و مبادلات قانونی به دلیل آلودگی ناشی از سطح وسیع اختلاس و کلاهبرداری ها مورد تردید قرار خواهد گرفت.
۵) ازدیگر اثرات منفی پول شویی، فرار سرمایه به صورت غیر قانونی از کشور است. بدین صورت که پولهای خلاف برای تطهیر و سرمایه گذاری به کشورهای توسعه یافته غربی منتقل می شوند.
۶) تضعیف بخش خصوصی: پول شویان با هدف پنهان کردن عواید حاصل از فعالیتهای غیرقانونی خود، با استفاده از شرکتهای پیشرو، عواید مزبــــــور را با وجوه قانونی مخلوط می کنند. از آنجایی که این شرکتها به وجوه غیرقانونی قابل توجهی دسترسی دارند که به آنها کمک می کند تا محصولات و خدمات خود را با قیمتی کمتر از سطح قیمت بازار ارائه دهند این امر رقابت را برای شرکتهای قانونی بسیار مشکل می کند و باعث بیرون رانده شدن توسط شرکتها و سازمانهای مجرم از بازار و تضعیف بخش خصــوصی قانونی در اقتصاد می شود.
۷) تضعیف یکپارچگی و تمامیت بازارهای مالی: موسسات مالی متکی به عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه در مدیریت مناسب دارایی ها، انجام بموقع تعهدات و عملیات خود با مشکلات و چالشهای بیشتری مواجه اند.
۸) کاهش کنترل دولت بر سیاستهای اقتصادی: در بعضی از کشورهای درحال توسعه این عواید غیرقانونی ممکن است میزان بودجه دولت را تحت تاثیر قرار دهد و در نتیجه کنترل دولت را بر سیاستگذاریهای اقتصادی کاهش دهد. درواقع، گاهی حجم زیاد دارایی های انباشته شده مبتنی بر عواید حاصل از پول شویی، بازارها یا حتی اقتصادهای کوچک را در تنگنا قرار می دهد.
● مبارزه با پول شویی
جهان امروز به صورت دهکده جهانی یا بازار جهانی است که در آن هر روز میلیاردها دلار و یورو از یک قاره به قاره دیگر منتقل می‌شود ودر نتیجه جرایم مالی نوعی متفاوتی از رفتارهای مجرمانه شده است که مستقیماً با اعمال خشونت‌آمیز مالی در ارتباط نیست.
تصویب و اجرای دقیق یک قانون مؤثر علیه پول شویی بدون شک هزینه‌هایی را در قبال نقدینگی کلی در بازارهای مالی داخلی به دنبال خواهد داشت، اما در درازمدت منافع حاصل از آن در زمینه ایجاد اقتصادی سالم‌تر و قوی‌تر متجلی و زیانهای ناشی از اجرای قانون پول شویی تا حد زیادی جبران می‌شود. مبارزه با پول شویی حلقه مفقوده‌ای در مجموعه فعالیتهای دولت برای سالم‌سازی اقتصادی است. برای تحقق مبارزه با پول شویی اول باید نحوه معاملات اقتصادی را شفاف و نحوه نظارت‌ها را قانونمند کرد و بعد به کشف و مقابله یا تطهیر پولهای سیاه پرداخت.در عین حال باید سیستم دقیق و هوشمندی داشته باشیم تا پس از تصویب، نحوه اجرا را کنترل کند. در حالی که ما از ابزارهای اولیه مکانیزاسیون و تکنولوژی‌های نو در سیستم‌های مالی و پولی بی‌بهره هستیم.
▪ جهت مبارزه با پول شویی پیشنهاد می‌شود :
۱) برای تحقق مبارزه با پول شویی ابتدا باید نحوه معاملات اقتصادی را شفاف و نحوه نظارت‌ها را قانونمند کرد.
۲) شبکه بانکی درآمدهای کلان را مورد بررسی قرار دهد و مراجع قانونی و قضایی را مطلع کند تا منشا این درآمدها را بیابند. به این ترتیب با نظارت گسترده بر درآمدها از پول شویی و صدمات اقتصادی ناشی از آن کاسته می‌شود.
۳) دولت بسترهای لازم برای اجرای قانون مبارزه با پول شویی را آماده کند و فقط به ضمانتهای اجرایی سخت‌افزاری یعنی برخوردهای فیزیکی اکتفا نکند چرا که به تجربه ثابت شده است، چنین شیوه‌هایی نتیجه مثبت نخواهد داشت.
۴) زیرساختهای ضروری برای مبارزه با پول شویی از طریق برپایی یک رژیم حقوقی جامع و در عین حال سختگیرانه پی ریزی شود .
۵) دولت با تاکید بر اجرای هدفمند این استراتژی(رژیم حقوقی جامع) و تلاشهای هر دو بخش دولتی و خصوصی و نیز تقویت تجهیزات و ساز و کارهای اجرایی در این مبارزه تلاش کند .
۶) به منظور سنجش درجة کارایی مقررات اجرایی ذی ربط و نیل به اهداف مورد انتظار ، نظام ارزیابی هماهنگی مشتمل بر شاخصهای کیفی و کمی برقرار و پیاده شود .
پرستو برومندفر
p_boroomand@yahoo.com
منابع :
۱) بهرام زاده ، ح ، شریعتی ، ح ، روشهای مبارزه با پول شویی ، تدبیر ۱۴۹
۲) ترجمه، میرفخرایی، م ، قانون پول شویی و تامین منابع مالی تروریسم : واکنشهای پس از ?? سپتامبر ،
مجله حقوقی( دفتر خدمات بین الملل ) شماره ۲۹
۳) خمامی زاده ،ف ، مبارزه با پول شویی در بانکها و موسسات مالی – نگاهی به قانون ضدتروریسم ایالات متحده امریکا ،مجله حقوقی( دفتر خدمات بین الملل ) شماره ۲۹
۴) عزیزیان ،ح، دستورالعمل اجرایی مقررات پیشگیری از پولشویی در بانک ، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ۱۰/۵/۸۴
_ پرستو برومندفر: کارشناس ارشد اقتصاد
ماهنامه تدبیر
برچسب ها:پولشویی پاک کردن ردپای جرم