چگونگی حفظ و تقسیم ترکه پس از فوت
چگونگی حفظ و تقسیم ترکه پس از فوت
به گزارش پایگاه آموزشی مهداد، عبدالرحیم سمسارزاده، رئیس شعبه ۴ دادگاه عالی انتظامی قضات و استاد مرکز آموزش قوه قضائیه در گفتگوی اختصاصی با مهداد به سؤالات خبرنگار ما در خصوص تعریف ترکه، تصفیه، حفظ و مهروموم آن و همچنین مرجع صالح برای رسیدگی به امور ترکه و روند بررسی این‌گونه پرونده‌ها پاسخ داد که می‌خوانید.
استاد سمسارزاده به‌عنوان اولین سؤال ترکه را تعریف بفرمایید؟
ترکه عبارت است از اموال به‌جامانده از متوفی (شخص فوت‌شده) که در لحظه فوت از مالکیتش خارج می‌شود و به ورثه حین‌الفوت وی تعلق می‌گیرد ولی قبل از اینکه ورثه بتوانند به‌صورت قانونی از این ترکه استفاده نمایند، عمل تصفیه ممکن است بر ترکه اعمال شود.
مقصود از تصفیه اموال به‌جامانده از میت چیست؟
مقصود از تصفیه ترکه عبارت است از تعیین دیون و حقوق بر عهده متوفی و پرداخت آن‌ها و خارج‌کردن مورد وصیت از ترکه. به‌عبارت‌دیگر ابتدا لازم است که واجبات متوفی از ترکه خارج شود (منظور از واجبات متوفی هزینه‌هایی است که بابت تدفین و سایر واجبات شرعی مربوط به متوفی می‌باشد.) به ترتیب پس از تعیین و پرداخت واجبات و دیون متوفی آنگاه اگر متوفی وصیت تملیکی داشته باشد، از ماترک خارج می‌شود و آنچه از ترکه باقی می‌ماند تحت عنوان ارث به ورثه تعلق می‌گیرد که می‌توانند به‌صورت مشاعی باقی بگذارند و یا ورثه با تراضی و در صورت عدم تراضی به‌وسیله دادگاه اقدام به تقسیم و تعیین حصه خود نمایند.
منظور از حفظ اموال به‌جامانده از میت چیست؟
امور راجع به ترکه عبارت از اقداماتی است که برای حفظ ترکه و رساندن آن به صاحبان حق (ورثه) انجام می‌شود؛ از قبیل مهروموم و تحریر ترکه، اداره ترکه و غیره. منظور از حفظ ترکه، مهروموم آن است و اقدامی در جهت حفظ و نگهداری و عدم استفاده ورثه از ماترک به‌منظور جلوگیری از حیف‌ومیل آن می‌باشد. بنابراین، مهروموم ترکه طبق مقررات فصل دوم قانون امور حسبی و به ترتیبی که از استفاده بعضی ورثه به ضرر دیگران جلوگیری نماید، انجام می‌شود.
مهروموم اموالی که از میت به‌جامانده در صلاحیت کدام مرجع قضایی است و چه کسانی می‌توانند آن را درخواست نمایند؟ لطفاً توضیح بفرمایید.
مطابق با قانون، رسیدگی و انجام عملیات مهروموم ترکه در صلاحیت شوراهای حل اختلاف می‌باشد. اشخاصی که قانوناً می‌توانند درخواست مهروموم ترکه نمایند، عبارتند از: هریک از ورثه متوفی یا نماینده قانونی آن‌ها، موصی‌له درصورتی‌که وصیت به جزء مشاع شده باشد (موصی‌له منظور کسی است که وصیت تملیکی به نفع او شده است)، همچنین طلبکار متوفی در صورتی‌که طلب او مستند به سند رسمی (سندی که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و فرد در آن اقرار می‌کند که مثلاً مبلغ دو میلیون تومان بدهکار است و تا یک ماه دیگر آن را پرداخت می‌کند) یا حکم قطعی دادگاه به مقدار طلب باشد و چنانچه در مقابل طلب، رهنی نبوده و ترتیب دیگری هم برای تأمین طلب نشده باشد. توضیح اینکه چنانچه شخص طلبکار در مقابل طلبش مالی از مدیون به رهن گرفته باشد (مثلاً رهن ملکی) و یا مطابق قانون در مقابل طلبش قرار تأمین خواسته صادر نشده باشد، آن زمان طلبکار می‌تواند متقاضی مهروموم ترکه باشد. فلذا مفهوم مخالف اینکه اگر در مقابل طلب مال رهنی باشد و یا قرار تأمین خواسته توسط مرجع قضایی صادرشده باشد، طلبکار نمی‌تواند قانوناً درخواست مهروموم ترکه را بنماید زیرا حقوق وی به شرح فوق تأمین گردیده است. (مهروموم ترکه بستن مال و زندانی کردن آن است، به دلیل اینکه ورثه نتوانند از آن استفاده کنند. مثلاً اگر متوفایی دو همسر و از هر همسر چند فرزند داشته باشد و همه اموال در اختیار یکی از همسران و فرزندانش باشد و همسر دیگر احساس کند که آن مال را ورثه مذکور از بین می‌برند و ضایع کرده یا می‌فروشند، درخواست مهروموم اموال را می‌نماید و معمولاً با درخواست مهروموم ترکه از شورای حل اختلاف و صدور قرار و اجرای آن، آن‌ها را در محلی قرار داده و مهروموم می‌کنند تا کسی نتواند از آن استفاده کند. اگر کسی این مهروموم را بشکند مطابق با قانون مجازات اسلامی عملش جرم و قابل مجازات است). در ماده ۵۴۳ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات آمده است: هرگاه محلی یا چیزی برحسب امر مقامات صالح رسمی مهر یا پلمپ شده باشد و کسی عالماً و عامداً آن‌ها را بشکند یا محو نماید یا عملی مرتکب شود که در حکم محو یا شکستن پلمپ تلقی شود مرتکب به حبس از سه ماه تا دو سال محکوم خواهد شد. بنابراین، اگر طلبکار متقاضی مهروموم ترکه، مال رهنی در اختیار داشته باشد و یا قرار تأمین صادر گردد، احتیاج ندارد این اموال مهروموم شود زیرا آن مال محفوظ است و فرد دیگری که می‌تواند متقاضی مهروموم باشد، وصی منصوب از ناحیه متوفی است. (وصی به کسی گفته می‌شود که متوفی در زمان حیاتش برای اداره مورد وصیت بعد از فوتش تعیین می‌نماید.)
درصورتی‌که بین ورثه صغیر، سفیه یا مجنون باشد تکلیف ارث این افراد چگونه خواهد بود؟
در صورتی‌که بین ورثه محجوری باشد (منظور از محجور صغیر، سفیه یا مجنون می‌باشد) که برحسب مورد ولی، وصی یا قیم نداشته باشد، دادرس باید پس از مهروموم، مراتب را به دادستان اطلاع دهد که جهت تعیین قیم اقدام نماید.
در چه صورت اموال غیرمنقول میت نظیر مغازه یا انبار مهروموم می‌گردد؟
مهروموم ترکه صرفاً نسبت به اموال منقول انجام می‌شود و اموال غیرمنقول نظیر مغازه یا انبار در صورتی مهروموم می‌شود که اموال منقول داخل آن مهروموم گردد. لیکن اموال غیرمنقولی که داخل آن ترکه نشده باشد و در تصرف سایر ورثه باشد، مهروموم نمی‌شود. در این قبیل موارد ذکر مشخصات ثبتی غیرمنقول در صورت‌مجلس کفایت می‌کند. بنابراین، چنانچه ترکه متوفی اموال منقول و غیرمنقولی باشد و نسبت به آن‌ها درخواست مهروموم‌شده باشد فقط اموال منقول از قبیل وسایل منزل و سایر اموالی که قابل جابجایی هستند، در مال غیرمنقول مهروموم می‌شوند. (منظور از مهروموم، اقداماتی جهت عدم استفاده ورثه از اموال مذکور می‌باشد) درصورتی‌که متوفی مالی نداشته باشد یا مال قابل مهروموم نباشد (مال غیرمنقول)، دادرس صورت‌مجلسی تنظیم نموده و این مطلب را در آن قید می‌نماید.
به لحاظ قانونی چه اموالی از میت قابل مهروموم نیست؟
قانوناً بعضی از اموال قابل مهروموم نمی‌باشند. این اموال عبارت‌اند از: آن مقدار از اثاث‌البیت (وسایل مورداستفاده در زندگی) و غیره که برای زندگانی عیال و اولاد متوفی ضرورت دارد و همچنین اشیائی که قابل مهروموم نیست(مثل اموال غیرمنقول)، مهروموم نمی‌شود و اشیاء مزبور در صورت‌مجلس توصیف می‌گردد. ۱-هزینه‌هایی که برای کفن‌ودفن متوفی با رعایت شئون او لازم و ضروری است، از وجوه نقد برداشت می‌شود و اگر وجوه نقد نباشد از ترکه اخذ می‌گردد و به فروش می‌رسد و بقیه مهروموم خواهد شد. ۲-اشیاء ضایع‌شدنی یا اشیائی که نگهداری آن مستلزم هزینه بی‌تناسب است و یا اموال کم‌قیمتی که حمل‌ونقل و نگهداری آن‌ها مستلزم زحمت و اشتغال مکان وسیعی است که این اموال ممکن است مهروموم نشود. در این صورت اگر اشیاء نامبرده مورد احتیاج اشخاص واجب النفقه نباشد، فروخته‌شده و پول آن در صندوق دادگستری و یا یکی از بانک‌های معتبر تودیع می‌شود. منظور از اشخاص واجب‌النفقه پدر، مادر و فرزندان متوفی در صورتی که ندار باشند و نفقه‌دهنده مال‌دار باشد.
آیا حق کسب و پیشه یا تجارت قابل مهروموم است؟
حق کسب و پیشه یا تجارت از اموالی نیست که قابل مهروموم باشد. (منظور از حق کسب و پیشه آن حقوقی است که به مستأجر ملک مطابق با قانون موجر و مستأجر تعلق می‌گیرد) در این رابطه دادرس شورای حل اختلاف حسب مقررات قانون امور حسبی این موضوع را در صورت‌جلسه قید و به درخواست ذی‌نفع قرار توقیف حق کسب و پیشه صادر و با ذکر مشخصات و شماره اصلی و فرعی غیرمنقول مراتب بازداشت حق کسب و پیشه یا سرقفلی را جهت جلوگیری از نقل و انتقالات آن به اداره ثبت مربوطه اعلام می‌نماید. منظور از حق کسب و پیشه، حقوقی است که متعلق به مستأجر است و هر کس مطابق با قانون موجر و مستأجر در یک مغازه‌ای مستأجر باشد، اصولاً موقع تخلیه حقوقی به او تعلق می‌گیرد که بایستی از سوی مالک به او پرداخت شود. حال ممکن است شخصی که درخواست مهروموم می‌کند تقاضای بازداشت این سرقفلی را نیز داشته باشد. در این خصوص ذی‌نفع می‌تواند تقاضای بازداشت آن را بنماید که قرار بازداشت صادر و به دفاتر اسناد رسمی اعلام می‌شود تا اگر مستأجر قصد انتقال حق کسب و پیشه را داشت، از فروش آن جلوگیری به عمل آید.
چه کسانی می‌توانند تقاضای رفع مهروموم از ترکه بازداشت‌شده را داشته باشند؟
کسانی که حق درخواست مهروموم ترکه را دارند، می‌توانند رفع مهروموم را تقاضا نمایند. درخواست رفع مهروموم زمانی انجام می‌شود که: ۱-عواملی که موجب مهروموم گردیده مرتفع گردد. مثلاً پس از اختلاف، ورثه باهم آشتی کنند. چراکه اگر اموال بازداشت بمانند، ممکن است از بین بروند. ۲- درخواست‌کننده مهروموم رضایت خود مبنی بر مرتفع شدن مهروموم را اعلام کرده و یا سایر ورثه تقاضای رفع مهروموم نمایند. شایان ذکر است در صورتی‌که بین ورثه، غائب یا محجور باشد، رفع مهروموم بعد از تعیین وکیل یا امین برای غائب (منظور از غائب، غائب مفقودالاثر می‌باشد) و تعیین قیم برای محجور به عمل می‌آید.
به نقل از:پایگاه آموزشی مهداد
http://mahdad.ir
برچسب ها:ترکه, تقسیم ترکه, غائب مفقودالاثر, محجور, مهروموم ترکه