گزارش سمینار رحم جایگزین ـ 2 و 3 آبان 86 ـ تهران

استفاده از فن آوری های جدید در زمینه پزشکی، مانند دیگر عرصه های زندگی انسان، امکانات جدید و پر ثمری را در اختیار او قرار داده است. ناباروری زنان و مردان از بیماری هایی است که امروزه تا حد زیادی با بهره گیری از فن آوری های جدید امکان پذیر گشته است. تولد اولین فرزند حاصل از لقاح خارج رحمی در 1978 این امکان را برای زوجین نابارور فراهم ساخت که خلاف چند دهه قبل، همچنان به داشتن فرزند امیدوار باشند.

استفاده از رحم جایگزین surrogacyاز دیگر روش های درمان ناباروری است. در این روش علاوه بر زوج نابارور، زنی که جنین را در رحم خود پرورش می دهد تا پس از تولد، آن را در اختیار زوج نابارور قرار دهد نیز نقش و اهمیت ویژه ای دارد. از این روش در شرایطی استفاده می شود که زوجه فاقد توانایی لازم برای حمل و پرورش جنین در رحم خود باشد.

با توجه به اینکه در شرایط کنونی، در جامعه ما روش های کمک باروری به تدریج استفاده می شوند، می توان انتظار داشت که جامعه ایران نیز به زودی با دشواری های نظری و عملی گوناگون و پرسش های دینی، اخلاقی، حقوقی روانشناختی متعدد در این زمینه روبه رو گردد. به همین دلیل ضروری است همزمان با استفاده از این قبیل درمان ها، عالمان و متخصصان رشته های مرتبط با مسئله، از جوانب گوناگون به بررسی آن بپردازند.

به همین منظور، پژوهشکده فناوری نوین علوم پزشکی جهاد دانشگاهی ابن سینا، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و دانشکده الهیات و فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، سیزدهمین سمینار تخصصی باروری و ناباروری را با موضوع «رحم جایگزین» در روزهای دوم و سوم آبان ماه 1386 در تالار امام علی(ع) دانشگاه شهید بهشتی برگزار کردند.

در این سمینار 40 مقاله و تحقیق در 6 پانل تخصصی ارائه گردید که مجال ارائه تمام مطالب و موضوعات در این مقاله امکان پذیر نیست، از این رو سعی می کنیم به نکات کلیدی بحث و نتیجه این سمینار بپردازیم.

در مراسم افتتاحیه دکتر «محمدمهدی آخوندی» رئیس پژوهشکده ابن سینا و رئیس سمینار پس از خیر مقدم به شرکت کنندگان و تشکر از تمامی همکاران با اشاره به میان رشته ای بودن سمینار رحم جایگزین گفت: «برگزاری سمینار با اهداف پنج گانه تشریح جنبه های مختلف مسئله رحم جایگزین در حوزه های پزشکی، فقهی، حقوقی، فلسفی ـ اخلاقی، جامعه شناختی و روانشناختی به بررسی مشکلات طرف های توافق در درمان با این روش، بررسی و اصلاح باورها و نگرش های موجود در میان متخصصان و سایر افراد جامعه، ارائه راهکارهای مناسب برای رفع یا کاهش مشکلات درمان با این روش و ایجاد بستر مناسب برای تصویب قوانین و مقررات قضایی همراه می باشد.» او در ادامه اضافه کرد: «البته این اهداف زمانی محقق می شود که بستر فرهنگی مناسبی در راه تحقق آن ایجاد شده باشد. ناباروری هنوز در میان بسیاری از خانواده های ایرانی، مشکلی بزرگ تلقی می شود و روش های سنتی رفع این مشکل مانند فرزندخواندگی هنوز در میان اقشاری از جامعه ایران پذیرفته نیست و جامعه ما همچنان در معرض ناهنجاری های روانی اجتماعی ناشی از این مشکل است. بنابراین آشنا ساختن زوجین با روش های درمانی کمک باروری و لحاظ کردن موقعیت روانی و اجتماعی آنها، گام نخست در راه ترغیب آنان به بهره گیری از روش های کمک باروری مانند رحم جایگزین است.»

دکتر آخوندی علت انتخاب موضوع رحم جایگزین را این طور بیان کرد: «مسئله رحم جایگزین شاید از ساده ترین مباحثی است که علمای شیعه نسبت به آن نظر موافق دارند در حالی که فقه اهل سنت دارای محدودیت های بیشتری است و این مسئله در تسنّن هنوز ممنوع و بدون مجوز می باشد. از این رو در جامعه ایران اسلامی راحت تر می توان به سمت قانونمند کردن آن حرکت کرد.» رئیس سمینار سپس به نظر مخالفان رحم جایگزین اشاره کرد و گفت: «فمینیست ها هیچ گاه از این موضوع درک و برداشت درستی نداشته اند و نسبت به آن شدیدا موضع گیری کرده اند و سعی کردند بابی برای منع اصل این تکنولوژی باز کرده و با دید منفی موضوع رحم جایگزین را به نام رحم اجاره ای وارد مطبوعات کنند و بدین ترتیب تمامی محاسن این روش را زیر سؤال ببرند.»

دکتر «حبیب اللّه رحیمی» معاون پژوهشی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و یکی دیگر از رؤسای سمینار با ذکر اینکه ادبیات حقوقی ما در این حیث (رحم جایگزین) در حد نیاز جامعه غنی نیست گفت: «مسئله رحم جایگزین در تمامی جنبه های حقوقی مانند اصل مجاز بودن، قرارداد، آثار، صحت، تعهدات ناشی از آن، ثبت و پیامدها باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد و حقوقدانان مجرب کشور در چارچوب های فقهی، حقوقی، اخلاقی جامعه به تنظیم قوانین بپردازند.»

دکتر «امیدوار رضایی» رئیس کمیته بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی ضمن حضور در مراسم افتتاحیه، طی سخنرانی خود اظهار داشت: «نظام بر اساس چشم انداز مقام معظم رهبری باید با استفاده از تکنولوژی های جدید در عرصه جهانی الهام بخش و تأثیرگذار باشد. لذا وظیفه سخت و طولانی بر دوش عزیزان در مراکز تحقیقاتی کشور است، به طوری که باید با ترسیم افقی 50 ساله و با کوشش فراوان در صحنه های رقابت با قدرت های علمی دنیا بدرخشیم و در این راستا به وظایف علمی و قانونی خود آگاه باشیم و با پشتوانه فقه شیعه و پویایی اعتقادات آن بر اساس مبانی دینی به روز تصمیم گیری کنیم و برای مشکلات علمی و فنی خود راهگشا باشیم.» دکتر رضایی سپس با درخواست ارائه نظرات صاحبنظران در باره رحم جایگزین به کمسیون بهداشت مجلس گفت: «این سمینار نقطه بسیار خوبی برای کار در این زمینه است و جمع بندی نتایج آن کمک زیادی به تصمیم گیری های بعدی خواهد کرد. مجلس نیز آمادگی خود را با حمایت از تلاش متخصصین در این زمینه و استقبال از پیشنهادهای آنها اعلام می دارد و حاضر است برای رفع مشکلات موجود همکاری های لازم را انجام دهد.»

در پانل پزشکی که بعد از چند دقیقه پذیرایی برگزار شد، دکتر «محمدمهدی آخوندی» مقاله اول یعنی رحم جایگزین، تعریف انواع و ضرورت آن را ارائه دادند. دکتر آخوندی در تعریف رحم جایگزین گفت: «رحم جایگزین یعنی توافق با بانوی صاحب رحمی که آمادگی خود را برای حاملگی برای زوج نابارور اعلام می نماید؛ به گونه ای که پس از زایمان، نوزاد حاصل را به زوج نابارور تحویل دهد. بانوی صاحب رحم که حامل بارداری است، مادر جایگزین و زوج نابارور والدین حقیقی فرزند تلقی می گردند.»

او در قسمت ضرورت استفاده از جایگزینی رحم گفت: «در جایگزینی رحمی، زوجین نابارور، برای حفظ بنیان خانواده و جلوگیری از متلاشی شدن آن، به دلیل متعدد پزشکی ذیل مجبور به انتخاب این روش درمان ناباروری و داشتن فرزند می باشد:

الف) عدم وجود مادرزادی رحم به دلیل اختلال در تکامل مجاری مولرین در دوران جنینی (سندرم راکی تانسکی و …)

ب) عدم وجود ثانویه رحم در زن به دلیل هیسترکتومی (برداشتن رحم) و به علت ابتلای رحم زن به فیبروم و تومور و … .

ج) ابتلای زن به بیماری های زمینه ای و مزمن نظیر بیماری های اتوایمیون، قلبی و سرطانی که حاملگی و استفاده از رحم، سلامتی وی را با تهدید جدی مواجه می نماید.

د) ابتلای زوجه به سقط های مکرر که منجر به ناباروری و توقف خود به خودی حاملگی گردیده است. در این حالت رحم زوج نابارور توانایی حفظ و نگهداری جنین را تا پایان دوران بارداری ندارد.

ه··· ) عدم موفقیت در تکرر درمان ناباروری به روش لقاح خارج رحمی. در این حالت به دلایل ناشناخته رحم توانایی باروری یا حفظ و نگهداری جنین را تا پایان دوران حاملگی نخواهد داشت.»

دکتر آخوندی در پایان صحبت های خود گفت: «پژوهشکده ابن سینا در خصوص رحم جایگزین، استفتایی را از مراجع عظام به عمل آورد. اجماع نظر مراجع عظام بر جواز تشکیل آزمایشگاهی جنین زوج نابارور متقاضی رحم جایگزین و عدم جواز امتناع بانوی صاحب رحم از تحویل فرزند حاصل به زوج نابارور پس از زایمان است.» متن استفتای انجام شده و نظرات آیات عظام در جدولی به صورت مکتوب به شرکت کنندگان ارائه گردید.

خانم «زهره بهجتی اردکانی» سخنران دیگر این پانل، در خصوص مشاوره در جایگزینی رحمی بود. او با اشاره به اینکه تشخیص مصادیق زوج های متقاضی استفاده از رحم جایگزین، نیازمند بررسی کامل وضعیت تولیدمثلی زوج نابارور و بانوی صاحب رحم از سوی متخصصان و تنظیم برنامه درمانی آنها است گفت: «در بررسی ها، اطمینان از سلامت عمومی از دیدگاه متخصصان داخلی، صحت وضعیت تولیدمثلی از نظر متخصصان زنان، عدم ابتلا به بیماری های عفونی از نظر متخصص عفونی، داشتن سلامت روانی از دید متخصصان روانشناسی از اهمیت خاصی برای زنی که می خواهد رحم جایگزین باشد برخوردار است. در ضمن عدم اعتیاد، شاغل نبودن، داشتن سابقه حداقل یک فرزند سالم و سن کمتر از 35 سال حائز اهمیت است.»

خانم بهجتی مشاور پژوهشکده ابن سینا با تکیه بر اهمیت انگیزه های رحم جایگزین گفت: «مطالعات نشان می دهد انتخاب رحم جایگزین آشنا، نظیر بستگان، دوستان یا نزدیکان زمینه کاهش یا رفع مشکلات ناشی از عمل جایگزینی رحم را فراهم می نماید.»

در پایان پانل پزشکی به سراغ دکتر آخوندی رفتیم و چند سؤال از ایشان پرسیدیم.

ـ آقای دکتر آخوندی، حدودا به کارگیری این روش چقدر هزینه دارد؟

ـ کار پزشکی در رحم جایگزین آنقدرها گران نیست و می تواند تا حدود دو میلیون تومان محدود شود که این مبلغ صرف کارهای آزمایشگاهی، داروها، بررسی ها و خود عمل می شود. ولی آنچه مهم است مبلغی است که دو طرف قرارداد بر روی آن به تفاهم می رسند و میزان توقعات شخص ثالث می باشد، مبلغی که تا به حال بیشتر مطرح بوده حدود 3 الی 4 میلیون تومان است.

ـ آیا می توانیم امیدوار باشیم که در آینده بیمه بخشی از این هزینه ها را بپردازد؟

ـ در حال حاضر بیمه وارد قضیه درمان ناباروری شده و استفاده از این روش هم نوعی درمان ناباروری است و آن طور که من شنیده ام، مصوبات اولیه ای در این زمینه انجام شده و سازمان بیمه با مراکزی مانند مرکز ما (ابن سینا) جلسه ای داشته و مقدمات لازم برای کمک به زوج های نابارور تا سقف مشخصی تصمیم گیری شده است.

ـ با تشکر از شما، سؤال آخرم این است که آیا امکان بکارگیری این روش تنها در تهران فراهم است؟

ـ خیر، الان مراکز متعدد ناباروری می توانند این کار را انجام دهند. در شرایط عادی کار خیلی پیچیده ای نیست و مراکز ناباروری می توانند، این روش را به کار گیرند. به تازگی گزارشی از اصفهان داشتیم که حدود صد مورد رحم جایگزین را انجام داده اند.

پانل فقهی این سمینار با هیئت رئیسه جناب آیت اللّه خلیل قبله ای، حجت الاسلام دکتر طه مرقاتی دکتر محمدرضا آیتی، دکتر محمدرضا نیامعلم برگزار شد.

خانم «سحر ساعدی» یکی از سخنرانان این پانل با موضوع «احکام وضعی رحم جایگزین» بود. او با اشاره به اینکه مشروعیت رحم جایگزین در حقوق کنونی ما انطباق آن با مقررات و الزامات فقهی و مذهبی است و نامشروعیت آن مخالف بودن با ضروریات و مسلّمات مذهبی است، گفت: «برای بررسی فقهی این موضوع با دیدی اصولی آیات، روایات و فتاوی متفاوت را مورد توجه قرار دادیم و به این نتیجه رسیدیم که رحم جایگزین در میان فقها، موافقان و مخالفانی دارد که با توجه به فتوای امام خمینی(ره) در تحریرالوسیله «… اگر ثابت شود که نطفه زوجین منشأ پیدایش طفل بوده است، پس ظاهر این است که به هر دو ملحق شود خواه به رحم زن دیگری انتقال یابد یا به رحم مصنوعی.» بنابراین طبق فتوای امام خمینی(ره) انتقال جنین از رحمی به رحم دیگر یا به رحم مصنوعی بلامانع است و در مجموع می توان جواز تلقیح مصنوعی را طبق نظر ایشان نتیجه گرفته و البته جواز مطلق را شاید بتوان اشکال کرد اما جواز مشروط با وصول شرایط لازم می توان به عنوان راه حلی برای این مسئله پیشنهاد داد.»

این سخنران در ادامه صحبت های خود به بررسی احکام انتخاب در رحم جایگزین مانند نسب کودک ناشی از این روش، ارث کودکان و رابطه آنها با صاحبان رحم، نفقه کودکان و صاحبان رحم، حرمت بین صاحبان رحم و کودک و مسئله ولایت کودکان حاصل از این روش پرداخت.

خانم دکتر «زهرا گواهی» استادیار دانشگاه پیام نور مشهد در این پانل به بررسی احکام وضعی رحم جایگزین در فقه و حقوق اسلامی پرداخت و تأکید کرد: «مادر جانشین یا رحم اجاره ای پدیده ای نوین در پزشکی است که با همه تبعات و بحث هایی که پیرامون آن وجود دارد اتفاق می افتد، چه با قراردادهای معمولی اجاره مطابقت کند و چه نکند. راه اصولی آن است که در صورت تصریح به جواز آن در کشور اسلامی ما، فقط در موارد ضروری به کار رود و از سوء استفاده و بهره کشی از زنان نیازمند و تجاری شدن آن به شدت پرهیز گردد و به صورت جرایم حقوقی و کیفری در آمده و مستوجب مجازات گردد. همچنین حقوق کودک از نظر ثبت مشخصات مادر جانشین و نیز انجام آزمایش های لازم را جهت سلامتی و عادی بودن از بیماری های مضر و مسری و غیره در مادر جانشین رعایت احتیاط کامل گردد و صاحب رحم نیز از محارم نسبی صاحب اسپرم نباشد و از اختلاط انساب جلوگیری شود. همچنین در صورت امکان و تمایل طرفین (زوجین و مادر جانشین) رابطه کودک متولد شده با مادر جانشین حفظ شود و تا حدی وابستگی عاطفی مادر جانشین با طفل تأمین شود و کمتر لطمه ببیند و بدین ترتیب از اختلاط نسب ها جلوگیری خواهد شد، آن گونه که رابطه طفل با مادر و خویشان رضاعی اش، طبق شرع باید حفظ شود. این امر در حفظ و تأمین تمایلات عاطفی مادر جانشین بسیار مؤثر است. حتی اگر مادر جانشین شیر دهد و محرمیت رضاعی حاصل شود به مراتب بهتر است.»

تمام سخنرانان پانل فقهی بر این عقیده بودند که موضوع رحم جایگزین، بحثی جدید است که کار و تفحص زیادی از سوی متخصصین فقهی و علمای دینی می طلبد و باید با نگاهی دقیق و عمیق تمام زوایای احکام و مسائل مربوط به این مقوله مورد بررسی قرار گیرد. و با توجه به پویایی و غنی بودن فقه تشیع می توان برای بسیاری از سؤالات، پاسخ های جامع و کاملی ارائه داد.

در پانل فلسفی دکتر «کیارش آرامش» به بررسی اخلاقی رابطه پولی در رحم جایگزین پرداخت. او با اشاره به اینکه در کشور ما، ایران در حال حاضر جایگزینی تجاری رواج دارد یعنی در جایگزینی تجاری، مادر جایگزین در ازای دریافت پول از والدین خواهان، حاضر به ایفای نقش مادر جایگزین می شود، استفاده از رحم جایگزین تجاری را غیر اخلاقی دانست و گفت: «این کار به دلیل استفاده ابزاری از انسان و فروش آنچه به واسطه کرامت انسانی قابل فروش نیست، با کرامت انسانی منافات دارد. همچنین آسیب پذیری زنان به ویژه در کشورهای در حال توسعه و به طور خاص در طبقات اجتماعی ـ اقتصادی پایین تر، زنان را به شدت در معرض آسیب های جدی ناشی از بهره کشی قرار می دهد و زنان به سادگی مجبور خواهند شد که برای تأمین معیشت خانواده های آسیب دیده از فقر و اعتیاد خود، به اجاره دادن رحم بپردازند و سلامت و عاطفه خود را با پولی معاوضه کنند که در بسیاری از موارد خود، اختیاری در نحوه خرج آن نیز نخواهند داشت. بی تردید رضایت زنانی که تن به این اقدام می دهند به شدت مخدوش است.» او در ادامه دلایل خود گفت: «اجماع نسبی جهانی دال بر ممنوعیت جایگزینی تجاری نشان می دهد گرچه منع استفاده از جایگزینی تجاری عوارض نامطلوبی نیز دارد، اما مشکلات اخلاقی جایگزینی تجاری چندان زیاد است که بر منافع آن غلبه دارد، بنابراین استفاده تجاری باید منع شود.»

دکتر آرامش شروطی را برای اخلاقی شدن این روش پیشنهاد کرد و اظهار داشت: «رحم جایگزین تنها در صورتی پذیرفتنی است که از روی نوع دوستی انجام گیرد. روش احراز نوع دوستانه بودن فرآیند بدین صورت است که باید کمیته ای متشکل از افرادی که دخالت و منفعت مادی یا معنوی مستقیمی در فرایند ندارند تأیید کنند که مادر جایگزین از بستگان نزدیک یا از دوستان قدیمی و نزدیک زوج متقاضی است. برای این احراز، علاوه بر مدارک و شواهد به مشاوره های تخصصی نیاز است که باید پیش از انجام فرایند به طرفین ارائه شود.»

سخنرانان دیگر این پانل هم بر این عقیده بودند که هنگام عملیاتی شدن این روش و اتخاذ تصمیم در موارد گوناگون، تشکیل کمیته اخلاقی مشتمل بر متخصص اخلاق، پزشک، روانشناس و جامعه شناس، ضرورت می یابد.

در پانل روان شناسی مقاله ای با عنوان جنبه های روانی بارداری به روش رحم جایگزین در زنان میزبان جنین با همکاری خانم زهرا «فضلی خلف» کارشناس ارشد مشاوره و دکتر «عبداللّه شفیع آبادی»، استاد گروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی ارائه گردید.

در این مقاله سخنران با تأکید بر تأثیر روانی نامطلوبی که بر زن میزبان جنین ایجاد می شود گفت: «مطالعات انجام شده نشان می دهد تحویل جنین به زوج صاحب نوزاد پس از زایمان موجب بروز اضطراب در مادر میزبان شده، مشکلات روانی ایجاد می کند. زنانی که پس از زایمان نوزاد خود را تحویل می دهند در معرض خطر افسردگی پس از زایمان و احساس خشم و گناه قرار دارند. ممکن است زنان میزبان جنین به دلیل نیاز مالی بدون آگاهی از چنین خطراتی اقدام به این عمل نمایند. مسئله مهم دیگر اینکه این روش درمانی می تواند آثار نامطلوبی بر همسر و فرزندان زن میزبان جنین باقی گذارد و زندگی خانوادگی او را تهدید کند. همچنین دیدگاه منفی دوستان و اطرافیان نسبت به این مسئله ممکن است تأثیر نامطلوب روانی بر زن باردار داشته باشد.» سخنران در ادامه بحث خود اظهار داشت: «البته می توان با انجام مشاوره دقیق و حمایت یک تیم تخصصی کمک کرد تا بسیاری از زنان این دوران را به صورت یک تجربه کاملاً مثبت سپری کرده و این تجربه را همراه با حس کمک و نوع دوستی نسبت به زوجی که توان داشتن فرزند را ندارند پشت سر گذارند.»

اغلب سخنرانان پانل روانشناسی بر این عقیده بودند که با توجه به حساسیت موضوع، بارداری به روش رحم جایگزین باید به عنوان یک تجربه روانی پرخطر تلقی شود و مشاوره کامل و دقیق و دادن اطلاعات کافی قبل از ورود به فرایند درمانی اهمیت بسیاری دارد.

در پانل جامعه شناسی خانم «شیرین گرمارودی» از مؤسسه انسان شناسی اجتماعی، دانشگاه برن سوئیس و دانشجوی کارشناسی ارشد انسان شناسی اجتماعی، مقاله خود را با عنوان بازاندیشی خویشاوندی سخنی در باره رحم جایگزین در ایران ارائه داد. او در این مقاله روند تصمیم گیری و اقدام به شرکت در فرایند رحم جایگزین در زنان حامل و همچنین در افراد وابسته به آنان را مورد بررسی قرار داد و نتیجه گرفت، بررسی و شناخت دانش مردمی و الگوهای محلی تصمیم گیری و اجرا می تواند نقش مهمی در زمینه یافتن راه حل های قانونی در فرایند شکل گیری رحم جایگزین از رویکردی بحث انگیز به یک مفهوم هنجاری در درمان ناباروری داشته باشد. خانم گرمارودی اظهار داشت: «به طور کلی، داده های به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد که می توان انگیزه های افراد مورد مطالعه را در دو گروه بررسی کرد:

1ـ بیشتر این افراد نیاز مالی را انگیزه اصلی خود در حمل جنین دیگری می دانند.

2ـ عده ای دیگر انگیزه خود از این اقدام را کمک به دوستان یا خویشاوندان شان که رحم آنان به دلایلی قادر به حمل و نگهداری جنین نیست بیان کرده اند. از طرف دیگر در هر دو گروه به انگیزه های انسان دوستانه و کمک به شخص یا خانواده ثالثی که از معضل ناباروری رنج می برد نیز اشاره شده است.

در هر صورت هر یک از زنان داوطلب حمل جنین برای خود دلیلی دارند که طرح و بررسی آنها ضروری است.»

آخرین پانل یعنی پانل حقوقی با حضور جمعی از حقوقدانان برجسته کشور چون دکتر حبیب اللّه رحیمی، دکتر محمد راسخ، دکتر حسین صفایی، دکتر محمدرضا احمدی و سایرین در جایگاه هیئت رئیسه تشکیل شد.

طی سخنرانی ای که توسط دکتر «علیرضا میلانی فر»، پزشک و حقوقدان ارائه گردید، به یکی از مشکلات درمان به شیوه رحم جایگزین یعنی مسئله صدور گواهی ولادت اشاره شد. دکتر میلانی فر با ذکر ماده 19 قانون ثبت، که پزشک معالج در امر زایمان را مکلف به صدور گواهی تولد به نام بانوی زایمان کننده می کند، گفت: «هنگام تولد نوزاد در روش رحم جایگزین، بانوی جایگزین بر اساس توافق و قراردادی پیشین، باید کودک را به زوجین نابارور تحویل دهد، بر این اساس یا پزشک معالج باید بر خلاف قانون عمل کند و گواهی را به نام زوجین نابارور صادر نماید، یا بانوی جایگزین مجبور به اظهار خلاف واقع به نفع زوجین نابارور است. با توجه به این موارد، پژوهشکده ابن سینا در اقدامی ابتکاری و نو، پیشنهاد اصلاح ماده 19 قانون ثبت احوال را به مجلس شورای اسلامی مطرح کرد که خوشبختانه با استقبال مواجه گردید و هم اکنون مراحل قانونی خود را طی می کند.» او در ادامه افزود: «متن ماده واحده به این شرح است:

پزشک یا مامایی که بر اساس ماده 19 ثبت احوال مکلف به صدور گواهی ولادت می باشد، موظف است در صورت تأیید کتبی یکی از مراکز درمان ناباروری مبنی بر انجام عمل درمانی رحم جایگزین، گواهی ولادت موضوع ماده 19 قانون ثبت احوال را که به نام زوجین نابارور معرفی شده توسط مراکز مذکور صادر نماید. کلیه مقررات مغایر با این ماده واحده ملغی الاثر اعلام می شود.»

دکتر میلانی فر پیشنهاد اصلاح ماده 19 ثبت احوال را به مجلس محترم شورای اسلامی گامی در جهت رفع یکی از مشکلات قانونی کشور در صدور گواهی ولادت و از دستاوردهای مهم و با ارزش این سمینار برشمرد.

در مقاله ای با عنوان صحت قرارداد استفاده از رحم جایگزین، سخنران در رابطه با نظر کسانی که رحم جایگزین را نوعی بهره برداری می دانند، اذعان داشت: «نمی توان انعقاد یک قرارداد را با بهره برداری یکسان دانست؛ چرا که اولاً، در بهره برداری بدون دخالت و اختیار برده او را به کار می گمارند، در حالی که در فرض مورد نظر ما، مادر جانشین کاملاً مختار است و می تواند این عمل را قبول نکند. ثالثا در نظام برده داری، برده کاملاً تحت اختیار و سلطه ارباب خویش قرار دارد و ملزم به انجام دادن تمامی دستورات اوست؛ در حالی که در قراردادهای اجاره رحم مادر جانشین تماما و کمالاً تحت اختیار والدین متقاضی فرزند نیست و با صرف عمل بارداری در طول نه ماه که عادتا برای زنان امری معقول و عرفی است، نمی توان گفت که وی مانند برده خود را در اختیار دیگران قرار داده است. بلکه او می تواند در طی این مدت به زندگی روزمره خود آزادانه ادامه بدهد.»

در مقاله ای با عنوان اجاره رحم در حقوق ایران که توسط دکتر «سید مرتضی قاسم زاده»، دانشیار دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری ارائه گردید، حقوق و تعهدات والدین جنین به صورت مبسوط بیان شد که به ذکر برخی از آنها می پردازیم. در بخش حقوق آمده:

1ـ اصولاً پدر و مادر هیچ یک حق ندارند تکلیف قانونی (نگهداری اطفال خود) را با اهدای جنین یا به موجب قراردادی، پیش از تولد یا پس از آن، از عهده خود ساقط کند.

2ـ با سپردن جنین به دایه حق حضانت والدین ساقط نمی شود؛ بنابراین هر گاه پس از بارداری دایه، مادر طبیعی جنین خود را درمان و برای بارداری آماده کند، حق دارد جنین را از دایه مطالبه نماید. در این صورت دایه حق استنکاف ندارد مگر اینکه برخلاف آن تراضی شده باشد یا تمکین از خواسته مادر به ضرر جنین یا دایه باشد.

و از تعهدات والدین جنین می توان موارد زیر را نام برد.

1ـ هزینه های گوناگون حمل و نگهداری جنین بر عهده پدر است. (مستفاد از مواد 1168 به بعد ق. م). این هزینه ها شامل هزینه های پزشکی و تغذیه جنین و دایه می شود. گفتنی است که در قراردادهای نوع دوستانه فقط پرداخت هزینه های پزشکی جنین بر عهده والدین است. هر گاه رایگان بودن یا نبودن قرارداد مورد تردید قرار بگیرد، اصل بر عدم تبرع است.

2ـ والدین جنین مسلمان حق ندارند برای جنین خود دایه کافری انتخاب کنند، زیرا بر مبنای مقررات اسلام کافر بر مسلم ولایت ندارد (آیه 141 سوره نساء) و در اعطای دایگی به غیر مسلمان خطر گرایش به دین دایه و تحمیل دین وجود دارد.

در بخش نتیجه گیری این سخنرانی، دکتر «قاسم زاده» پیشنهاد کرد: «نظم عمومی و اخلاق حسنه اقتضا دارد که دایه پیش از تولد متأهل باشد یا در صورت بیوه بودن، با اذن زوجه، به عقد دایم یا موقت زوج در آید.»

منبع:

http://www.hawzah.net/fa/MagArt.html?MagazineArticleID=66352&MagazineNumberID=5947